توافق زنگزور پیامدهای ژئو استراتژیک برای ایران دارد

 دالان زنگزور عمدتا با هدف ترانزیت کالا تعریف شده، اما در مدل‌های امروزی کریدورهای بین‌المللی معمولا چندمنظوره هستند و علاوه بر کالا می‌توانند شامل خطوط انتقال انرژی نیز باشند. در چنین شرایطی اگر ایران روزی تصمیم بگیرد در این مسیر حضور داشته باشد می‌تواند از منافع آن بهره‌مند شود، اما به ‌طور کلی سود بیشتری نصیب آذربایجان خواهد شد و این موضوع باید در معادلات اقتصادی و ژئوپلیتیک تهران مورد توجه قرار گیرد. در شرایط کنونی وضعیت ایران به گونه‌ای است که در شمال، جنوب، شرق و غرب خطوط لوله احداث و راه‌اندازی شده و ایران به صورت جزیره محصور شده‌ است. «آرمان ملی» برای تحلیل و بررسی ابعاد مختلف این موضوع با دکتر محسن جلیلوند استاد دانشگاه و تحلیلگر روابط بین‌الملل گفت‌وگو کرده که در ادامه می‌خوانید.

*مهم‌ترین اهداف آمریکا از توافق زنگزور با ارمنستان و آذربایجان چیست؟

این توافق باعث شده ایران از یک وضعیت ژئوپلیتیکی وارد یک وضعیت ژئو استراتژیک شود. ایران در حدود 46 کیلومتر با ارمنستان مرز مشترک دارد که این مرز باعث می‌شود ایران از این طریق به گرجستان و سپس به اروپا دسترسی داشته باشد. شاید اگر روزی ایران می‌خواست انرژی اروپا را تأمین کند، مسیری که از کانال زنگزور می‌گذرد، راهی برای ایران بود تا بتواند نفت و گاز خود را ابتدا به اروپای شرقی و سپس غربی صادر کند. البته این وضعیت در شرایط کنونی وجود ندارد و ایران در زمینه تأمین انرژی خود نیز با چالش مواجه است. توافقی که بین آمریکا و ارمنستان و آذربایجان صورت گرفته دسترسی ایران را به این کریدور محدود می‌کند. البته این به معنای این نیست که ایران نمی‌تواند از این کریدور استفاده کند و از نظر اقتصادی نیز زیاد تأثیر خاصی بر اقتصاد ایران ندارد، بلکه آنچه اهمیت دارد، مسائل امنیتی است. به هر حال آمریکا با هزاران کیلومتر در افغانستان و عراق با ایران هم مرز بود که کار خاصی انجام نداد و به همین دلیل این کریدور نیز نمی‌تواند برای ایران از نظر امنیتی چالش‌آفرین باشد. در زمینه ناتو نیز همین وضعیت وجود دارد و ترکیه سال‌هاست که عضو ناتو است اما اتفاق خاصی برای ایران رخ نداده است. پیامد مهمی که این توافق برای ایران دارد از نظر ژئواستراتژیک است که این وضعیت زیاد برای آینده ایران مناسب نیست.

*چرا در حالی که این توافق مخاطرات امنیتی و اقتصادی برای ایران ندارد واکنش‌ها در ایران نسبت به این توافق زیاد بوده به شکلی که علی‌اکبر ولایتی آمریکا را بابت این توافق تهدید کرده است؟

کار دیگری جز این از دست کسانی مانند آقای ولایتی بر نمی‌آید. در یک سال اخیر جبهه مقاومت نسبت به گذشته شرایط دیگری یافته و بسیاری از رهبران خود را از دست داده است. از سوی دیگر آمریکا و اسرائیل گام به‌گام در حال نزدیک‌تر شدن به مرزهای ما هستند. به همین دلیل آقای ولایتی باید به شکلی موضع‌گیری کند که آمریکا و متحدانش جلوتر از این نیایند که به نظر می‌رسد در آینده این اتفاق نیز رخ بدهد. تردیدی وجود ندارد که آمریکا و متحدانش در منطقه دیر یا زود محاصره اقتصادی ایران را تکمیل خواهند کرد. به هر حال آمریکا و متحدانش در زمینه‌هایی سرمایه‌گذاری می‌کنند که ایران در آن زمینه‌ها آسیب پذیرترند. آقای ولایتی نیز سال‌ها وزیر امور خارجه ایران بوده و اگر چه پیر شده، اما از این درک برخوردار است که آمریکا و متحدانش در حال نزدیک‌تر شده به مرزهای ایران هستند. واقعیت این است که زمانی ایران در کنار مرزهای اسرائیل پایگاه داشت، اما در شرایط کنونی اسرائیل پایگاه‌های خود را به مرزهای ایران نزدیک کرده است.

*آمریکا تاکنون در منطقه زنگزور حضور نداشته است. چه اتفاقی رخ داده که ترامپ در این منطقه سرمایه‌گذاری کرده است؟ ترکیه، آذربایجان و ارمنستان چه سودی از این توافق می‌برند؟

آمریکا اهداف مختلفی را در این زمینه دنبال می‌کند. این در حالی است که آمریکا در این توافق تنها نیست و کشورهای ترکیه، آذربایجان و ارمنستان نیز از این توافق متنفع می‌شوند. زمانی که این کریدور کشیده شود باکو را به ترکیه و سپس اروپا متصل می‌کند. در نتیجه این کریدور برای ترکیه منافع زیادی خواهد داشت. از سوی دیگر بر اساس اخباری که منتشر شده میزان صادرات گاز آذربایجان از 12 میلیارد متر مکعب به واسطه این توافق به 20 میلیارد مترمکعب تا سال 2027 افزایش پیدا خواهد کرد. در زمینه ترانزیت کالا نیز این کریدور حائز اهمیت است که براساس برآوردهای صورت گرفته ترکیه از این مسیر ترانزیتی حداقل 15 میلیارد دلار سوددهی خواهد داشت. نکته دیگر اینکه از نظر استراتژیک ترکیه به کشورهای ترک‌زبان آسیای میانه متصل می‌شود که کمک زیادی به ترکیه می‌کند. این در حالی است تا به امروز مسیر رسیدن ترکیه به آسیای میانه از ایران عبور می‌کرد که با این کریدور این اتفاق دیگر رخ نخواهد داد. در واقع این توافق ایران را از پلن آسیای میانه و اروپا کنار گذاشته است. ارمنستان با شکستی که در جنگ با آذربایجان متحمل شد، کار دیگری نمی‌توانست انجام دهد، اما با لابی‌هایی که توسط ارمنی‌های آمریکا و کشورهای دیگر انجام داد به حداقل‌هایی در زمینه زنگزور دست پیدا کرد. هدف دیگر ارمنستان این بوده که برای جیلوگیری از درگیرهای احتمالی آینده روی کمک آمریکا حساب کند و به همین دلیل پای آمریکا را به این منطقه باز کرده است. این توافق بیش از همه به سود آذربایجان بوده و این کشور در ابتدا در جنگ نظامی پیروز شد و پس از آن در جنگ روی کاغذ نیز به پیروزی رسید. هدف آمریکا از این توافق نیز این است که منطقه قفقاز را از روسیه بگیرد و هنگامی که آمریکا چنین توافقی امضا کرده به معنای این است که شرکت‌های آمریکایی قرار است در این منطقه فعالیت کنند و به همین دلیل امنیت منطقه را نیز آمریکا تأمین خواهد کرد. من شنیده‌ایم که ارتش آمریکا عنوان کرده با کمک بخش فنی و مهندسی می‌تواند در مدت سه ماه این کریدور را بازسازی کند. با توجه به تکنولوژی که آمریکا در اختیار دارد، این اقدام به صورت ضربتی انجام خواهد شد. در چنین شرایطی ایران در مرزهای شمالی نیز با تهدید آمریکا مواجه شده و در یک محاصره ژئواستراتژیک قرار خواهد گرفت.

*آیا هدف اصلی این توافق تضعیف منافع ایران در منطقه قفقاز نبوده است؟

یکی از اهداف این توافق تضعیف منافع ایران در این منطقه بوده است. ایران در ماه‌های اخیر برخی سنگرهای استراتژیک خود مانند سوریه را از دست داده و به همین دلیل جبهه مقابل گام به‌گام در حال نزدیک‌تر شدن به ایران هستند. به همین دلیل باید عنوان کرد که یکی از اهداف این توافق تضعیف منافع ایران بوده و نه همه اهداف.

شاید اگر روزی ایران می‌خواست انرژی اروپا را تأمین کند، مسیری که از کانال زنگزور می‌گذرد، راهی برای ایران بود تا بتواند نفت و گاز خود را ابتدا به اروپای شرقی و سپس غربی صادر کند

*در جنگ 12 روزه مرزهای ایران و آذربایجان یکی از نقاطی بود که نیروهای اسرائیلی علیه ایران فعالیت می‌کردند. در صورتی که این منطقه در اختیار آمریکا قرار بگیرد در تنش‌ها و درگیری‌های احتمالی آینده این منطقه نمی‌تواند نقش نظامی و امنیتی برای اسرائیل داشته باشد؟

هرچند مستندات اثبات شده و قابل اتکایی وجود ندارد که اسرائیل در جنگ 12 روزه در مرزهای مشترک بین ایران و آذربایجان، علیه ایران فعالیت نظامی کرده، با این وجود شنیده‌ها حکایت از این دارد که احتمالا مرزهای ایران و آذربایجان یکی از نقاطی بوده که در جنگ 12 روزه اسرائیل در آنجا تحرکاتی داشته است. نکته مهمی که در این زمینه وجود دارد این است که به احتمال زیاد در آینده نزدیک آذربایجان به طرح صلح ابراهیم خواهد پیوست. این در حالی است که آذربایجان دومین کشور شیعه جهان است و نزدیک به80 درصد مردم این کشور شیعه هستند. به همین دلیل اگر این اتفاق رخ بدهد که محتمل است، شراط بسیار پیچیده‌تر از گذشته خواهد شد.

*روسیه در این توافق چه نقشی دارد؟

روسیه نقش زیادی در این توافق نداشته است. روسیه درگیر مسأله اوکراین است و اروپا برای این کشور منافع بیشتری دارد تا قفقاز. از سوی دیگر اینکه این کریدور به نتیجه برسد و یا خیر به منافع روسیه ارتباطی ندارد و از این نظر منطقه مورد اشاره برای این کشور اهمیت چندانی ندارد. به همین دلیل روسیه واکنشی به این توافق نداشته و اگر هم واکنشی داشته باشند در حد صدور بیانیه و موضع‌گیری سیاسی خواهد بود.

*شما از محاصره اقتصادی ایران به واسطه این توافق صحبت کردید. قرار است به واسطه این توافق چه اتفاقاتی برای ایران رخ بدهد؟

واقعیت این است که همه کشورهای منطقه از اینکه ایران روز به‌روز ضعیف‌تر شود استقبال می‌کنند. این توافق نیز در همین زمینه بوده است. هر اقدام و تصمیمی نیز که باعث شود ایران ضعیف‌تر شود به سود آنها خواهد بود. آمریکا و روسیه نیز به این وضعیت علاقه بیشتری دارند. به همین دلیل این رویکرد را با کمترین هزینه علیه ایران ادامه خواهند داد. هدف اصلی چنین توافقاتی منزوی کردن ایران در منطقه و جهان است.