شفافیت پیش نیاز حکمرانی مطلوب

در این میان یکی از مهم‌ترین مفاهیم کاربردی که بسیار نیز بر روی آن تاکید شده بحث «شفافیت» است. واژه‌ای به ظاهر ساده؛ اما بسیار مهم و تاثیرگذار که به واقع یکی از مهم‌ترین نیازهای امروز جامعه است. واقعیت امر بر آن است که امروز جامعه به واسطه نارضایتی از برخی عملکردها، عدم اطلاع‌رسانی اقدامات و تصمیمات به مردم و هر از چند گاهی شنیدن خبرهایی مبنی بر آشکارشدن برگ دیگری از مفاسد اقتصادی اعتماد خود را نسبت به مسئولان در حوزه‌های مختلف از دسته رفته می‌بیند. از همین‌رو نیز بسیاری معتقدند مواجهه شفاف با مسائل امروز بسیار می‌تواند شکاف ایجاد شده میان جامعه و حاکمیت را کاهش دهد. به بیان دیگر؛ اینکه مسئولان خود را در اتاق شیشه‌ای تصور کنند که همه عملکرهایشان از سوی مردم رصد می‌شود و بر مبنای همین عملکردها قضاوت می‌شوند. طبیعتا اگر شاهد چنین رویکردی از سوی مسئولان مختلف باشیم خواهیم دید که بسیاری از عملکردها اصلاح خواهد شد و دیگر شاهد ناکارآمدی از سوی مسئولان در رده‌های مختلف مدیریتی نخواهیم بود. چرا که مسئولان و مدیران دیگر چیزی برای پنهان‌کاری و پرده‌پوشی ندارند و عملکردشان کاملا آشکار از سوی جامعه مورد نظارت قرار می‌گیرد. از سوی دیگر شفافیت باعث افشای مفاسد نیز خواهد شد. اگر از ابتدا همه مسائل و روندها به‌صورت کاملا شفاف پیش برود اساسا بستری برای فساد ایجاد نمی‌شود و فساد در همان نقطه آغازین از بین خواهد رفت. اما بالعکس هر جا شاهد عدم شفافیت و پاسخگویی بودیم بعضا مفاسد بسیاری هم رخ داده است. لذا می‌توان شفافیت و فساد را دو قطب مقابل یکدیگر در نظر گرفت که هر جا شفافیت باشد خبری از فساد نخواهد بود. به نحوی که رکن اصلی و اساسی مبارزه با فساد را شفاف‌سازی می‌خوانند. از طرفی ما به ازای این مهم را می‌توان در حوزه‌های مختلف سیاسی، اقتصادی، اجتماعی دید. به طور مشخص اگر تصمیمات به‌جای اینکه پشت درهای بسته گرفته شود؛ کاملا شفاف در منظر و مرآی مردم اتخاذ شود؛ 2 پیامد مثبت با خود به‌همراه خواهد داشت. نخست اینکه جامعه در جریان امور قرار خواهد گرفت و دوم اینکه نگاه مثبت جامعه به حاکمیت را در پی خواهد داشت. تا کنون بسیار در خصوص حکمرانی خوب و مطلوب سخن به میان آمده و هر کسی مولفه‌هایی برای آن بر شمرده؛ اما شاید بتوان مهم‌ترین رکن حکمرانی مطلوب را شفافیت و سپس عدالت دانست. شفافیتی که می‌تواند اعتماد عمومی را افزایش دهد و کارآمدی نهادهای حاکمیتی را بالا ببرد.

* شفافیت و حکمرانی

روز گذشته بود که جشنواره ارتقاء شفافیت و رفع موقعیت‌های تعارض منافع با حضور محمدرضا عارف، معاون اول رئیس‌جمهور، حجت‌الاسلام خلیلی، معاون اول قوه قضائیه، علی نیکزاد نایب رئیس مجلس، ذبیح‌ا... خدائیان، رئیس سازمان بازرسی کل کشور، حجت‌الاسلام موحدی، دادستان کل کشور؛ اصغر جهانگیر، سخنگوی قوه قضایه و تنی چند از وزرای دولت چهاردهم برگزار شد که در این همایش معاونان اول قوای سه‌گانه به ایراد سخن پرداختند و در باب لزوم شفافیت و تاثیرات آن در حوزه‌های مختلف سخن گفتند. در همین راستا و در حاشیه این همایش سخنگوی قوه قضائیه در خصوص شفافیت قوا و تاثیر آن بر جامعه اظهار داشت: شفافیت بسیار مهم است چرا که ما در جامعه زمانی‌که شفافیت در امور مختلف داشته باشیم خودش باعث جلوگیری از فساد می‌شود. اصغر جهانگیر به «آرمان ملی» گفت: امروزه در دنیا هوشمندسازی با هدف شفاف‌سازی صورت می‌گیرد. برای حکمرانی بهتر و حکمرانی خوب چند اتفاق در دنیا می‌افتد که اولین و مهمترین این است که حاکمیت نباید در اموراتی که توسط مردم قابل اداره است دخالت کند. یعنی مرز بین فعالیت‌های مردمی با فعالیت‌های دولتی به‌عنوان اولین رکن برای حکمرانی خوب است. وی افزود: دوم اینکه خدمت‌رسانی به مردم باید خدمت‌رسانی ارزان و بدون تبعیض باشد. اگر خدمت‌رسانی بدون تبعیض نباشد و در رابطه با حتی خدماتی که ارائه می‌دهیم انحصار داشته باشیم خود می‌تواند به تبعیض و فساد بینجامد. شفاف‌سازی می‌تواند به معنای رفع انحصارات و رفع محدودیت‌هایی که در حوزه‌های مختلف مطرح است باشد. در این مساله هم بخش‌های مختلف سهیم هستند و بیشترین تاثیرگذاری در حوزه ارتقای شفافیت دولت به عنوان قوه مجریه است. قوه مجریه در همه امور مردم می‌تواند با ارائه خدماتی که بدون تبعیض ارائه می‌کند و با اطلاع‌رسانی به موقع در خصوص خدماتی که ارائه می‌دهد شفاف‌سازی کند. جهانگیر ادامه داد: امروز اگر دولت می‌خواهد در خصوص یک بحث تصمیمی بگیرد و نهاده‌ای را آزاد کند یا قیمتی را بالاتر ببرد باید مردم از قبل مردم، تولیدکنندگان و واردکنندگان در جریان قرار بگیرند و حداقل یک فرصت ۶ ماهه به آنها داده شود تا بتوانند شرایط خود را با شرایط آینده‌ای که بازار می‌خواهد ایجاد کند منطبق کنند. اما اگر شب بخوابیم صبح بیدار شویم و بخش‌های مختلف اجرایی بخواهند تصمیمات خود را اعلام کنند بسیاری از شرکت‌ها تولیدکنندگان ورشکست می‌شوند و بسیاری از واردکنندگان و صادرکنندگان با مشکلات عدیده روبه‌رو می‌شوند و همین زمینه‌های فساد و تبعیض ایجاد می‌کند. جهانگیر تصریح کرد: شفاف‌سازی فقط نسبت به امور گذشته نیست بلکه در خصوص امور آینده‌ هم باید شفاف‌سازی شود. اگر این اتفاق بیفتد و تصمیمات‌مان با شفاف‌سازی همراه باشد مطمئنا در امور جاری کشور نیز می‌توانبم حکمرانی بهتری را شاهد باشیم.

* شفافیت در عدالت و سلامت اداری

معاون اول رئیس‌جمهور در جشنواره «ارتقای شفافیت و رفع موقعیت‌های تعارض منافع»، با اشاره به مصادفت این جشنواره با روز جهانی فساد اظهارداشت: باید نتیجه تمام این مباحث و همایش‌ها ارتقای نظام اداری و منزلت نظام جمهوری اسلامی ایران باشد. منزلت تک‌تک ما در پیشبرد راهبرد مقابله با فساد است، اگر برای رفع کوچکترین فساد تلاش نشود، تمام بدن جامعه را درگیر خواهد کرد و اگر قبح بیماری ریخت دیگر امیدی به بهبودی وجود ندارد. محمدرضا عارف با بیان اینکه تمام ما برای از بین بردن میکروب فساد، متفق‌القول هستیم، گفت: دنبال راهکار مناسب می‌گردیم. معاون اول رئیس‌جمهور در خصوص شفافیت، توضیح داد: شفافیت بنیان اعتماد و کارآمدی حکمرانی است، شفافیت نه یک شعار سیاسی، بلکه زیرساخت عقلانیت در حکمرانی است. تجارب جهانی نشان می‌دهد هرجا اطلاعات قابل‌دسترس و قابل‌فهم بوده، فساد کاهش یافته، هزینه‌ها کم شده، کارآمدی افزایش یافته و مشارکت مردم تقویت شده است. عارف با بیان اینکه شفافیت از نگاه ما یک مطالبه بیرونی نیست، خاطرنشان کرد: شفافیت وظیفه‌ای است که حکومت برای حفظ سلامت ساختار اداری و تقویت سرمایه اجتماعی به آن نیاز دارد. معاون اول رئیس‌جمهور با تاکید بر اینکه شفافیت بدون نظارت کافی نیست، اظهار داشت: نظارت بدون مدیریت تعارض منافع ثمربخش نیست و مدیریت تعارض منافع بدون شفافیت تقریبا ناممکن است؛ این سه رکن پایه‌های معماری جدید حکمرانی است که هدف آن کاهش فساد، افزایش کارآمدی و تقویت امید و اعتماد عمومی است. عارف بیان کرد: امروز بیش از هر زمان دیگری نیازمند یک اراده ملی برای حرکت به‌سوی شفافیت، عدالت و سلامت اداری هستیم. وی در ادامه تصریح کرد: امروز بیش از هر زمان دیگری به حکمرانی شفاف، عدالت‌محور، هوشمند و پاسخگو نیاز داریم؛ حکمرانی‌ که بتواند اعتماد عمومی را بازسازی کند، سرمایه اجتماعی را تقویت نماید، فساد را به حداقل برساند و کارآمدی و کیفیت تصمیم‌سازی را ارتقا دهد.