هوای شهر دیگر بوی زندگی نمی‌دهد

هوای شهر دیگر بوی زندگی نمی‌دهد، بوی خاکستری و سنگینش، همچون پرده‌ای بر چهره خورشید نشسته و نفس‌ها را به آهی بی‌پایان تبدیل کرده است، هر صبح، پنجره‌ها به جای نسیم تازه، غبار خفه‌کننده‌ای را به خانه‌ها می‌فرستند، آلودگی هوا، قصه‌ای تلخ است که هر روز در کوچه‌ها و خیابان‌ها روایت می‌شود، قصه‌ای که در آن انسان، بی‌سلاح و بی‌پناه، در برابر لشکر دود و ذرات معلق ایستاده است، آسمان، دیگر آبی نیست، خاکستری غلیظ، جای رنگ‌های روشن را گرفته و خورشید، تنها سایه‌ای کم‌جان از پشت پرده‌ای غبارآلود است.

این بحران، تنها یک آمار یا نمودار نیست، هر عدد، حکایت یک زندگی کوتاه‌تر، یک نفس دشوارتر و یک امید خاموش‌تر است، امروز بیش از هر زمان، نیازمند عزم و اراده‌ای هستیم که بتواند این پرده خاکستری را کنار بزند و دوباره آسمان را به رنگ آبی بازگرداند، چرا که هر روز تأخیر، به معنای جان‌هایی است که در غبار گم می‌شوند و هر نفس آلوده، یادآور مسئولیتی است که بر دوش همه ما سنگینی می‌کند.

در این وضعیت به این اعداد نباید صرفا به عنوان یک آمار خشک در گزارش‌ها نگاه کرد بلکه جان میلیون‌ها انسان در میان است که مسئولان ذیربط باید با عزم و اراده جدی نسبت به اجرای قانون در راستای کاهش آلودگی هوا اقدام کنند، هرگاه هوا آلوده می‌شود این سوال دوباره به ذهن می‌رسد ما که قانون هوای پاک داریم پس چرا هوای پاک نداریم؟ کارشناسان نسبت به این سوال نظرات مختلفی دارند عده‌ای نبود عزم جدی برای اجرا را مقصر می‌دانند و عده‌ای نبود اعتبارات لازم، در هر حال دود همه این دلایل به چشم مردمی می‌رود که مجبور به تحمل این هوا هستند.

وقتی به تجربه کشورهای دیگر نگاه می‌کنیم، می‌بینیم که آنها مسیر آزمون و خطا را طی کرده‌اند، چالش‌ها را شناخته‌اند و سپس قوانین کارآمد تدوین کرده‌اند اما در ایران، این چرخه معکوس است، قوانین روی کاغذ نوشته می‌شوند، بدون اینکه پشتوانه اجرایی و ارزیابی واقعی داشته باشند، نتیجه آن چیزی است که امروز شاهدش هستیم، یعنی روزهای مکرر آلوده، نفس‌های تنگ و شهری که به جای زندگی، بوی خاموشی و دود می‌دهد.

تصویر لندن در سال ۱۹۵۲ هنوز در حافظه تاریخی جهان باقی است، هزاران نفر به علت آلودگی هوا جان خود را از دست دادند، اما همان فاجعه باعث شد که تصمیم‌های جدی گرفته شود، سوخت‌های سنگین کنار گذاشته شدند، حمل‌ و نقل عمومی توسعه یافت و صنایع ملزم به نصب سیستم‌های کنترلی شدند، در حالیکه در ایران اما مسیر برعکس طی می‌شود، یعنی در صنایع به جای گاز، سوخت سنگین مصرف می‌شود، حمل‌ و نقل عمومی ناکارآمد است و صنایع بزرگ بدون سیستم‌های کنترل آلایندگی فعالیت می‌کنند، طبیعی است که در چنین شرایطی آلودگی هوا به یک واقعیت تلخ تبدیل شود و اگر روزی هوای پاک داشته باشیم، جای تعجب خواهد داشت.

یوسف رشیدی کارشناس آلودگی هوا در گفت‌وگو با ایرنا گفت: روند قانون‌گذاری و اجرای سیاست‌های کاهش آلودگی هوا در ایران بر خلاف تجربه جهانی پیش می‌رود، در حالی که کشورهای دیگر پس از آزمون و ارزیابی مسیر، قوانین کارآمد تدوین می‌کنند، در ایران نبود عزم جدی و ضعف در اجرای قوانین باعث شده مشکلات بودجه‌ای و ناکارآمدی همچنان ادامه داشته باشد.

وی اظهار کرد: در کشورهای مختلف، قوانین پس از طی مسیر و آشکار شدن چالش‌ها تدوین می‌شوند، اما در ایران این روند طی نمی‌شود و همین امر موجب بروز مشکلات در اجرا، تأمین بودجه و کارآمدی آن قوانین شده است که همین مساله مشکلات زیادی را به همراه می‌آورد.

وی ادامه داد: یکی از مهم‌ترین مسائل، اجرای راهکارهاست، تجربه تاریخی لندن در سال ۱۹۵۲ نشان داد که کاهش استفاده از سوخت‌های سنگین، توسعه حمل‌ و نقل عمومی و الزام صنایع به نصب سیستم‌های کنترلی می‌تواند از فجایع انسانی جلوگیری کند، با این حال، در ایران مسیر برعکس طی می‌شود، صنایع به جای استفاده از گاز به سمت سوخت‌های سنگین می‌روند، حمل‌ و نقل عمومی کارایی لازم را ندارد و واحدهای صنعتی بزرگ مانند نیروگاه‌ها و پالایشگاه‌ها فاقد سیستم‌های کنترل آلایندگی هستند.

رشیدی اظهار کرد: در واقع در اجرای راهکارهای کاهش آلودگی مشکل داریم، یکی از مهم‌ترین این راهکارها توسعه حمل و نقل عمومی است، بر اساس آمارها ۲۰ درصد سفرها با حمل و نقل عمومی انجام می‌شود در حالیکه این آمار در کشورهای پیشرفته بیش از ۶۰ درصد است بنابراین در این بخش نقص داریم، همچنین استفاده از مازوت در نیروگاه‌ها به‌ویژه در فصل سرد سال افزایش می‌یابد و خودروهای در حال تردد نیز با استانداردهای نامشخص فعالیت می‌کنند.

وی افزود: در واقع وضعیت خودروهای در حال حرکت مشخص است و معلوم نیست که با چه استانداردی تردد می‌کنند، می‌گویند تولیدات جدید با استاندارد یورو ۵ است اما اینکه این استاندارد را حفظ می‌کنند بسیار حایز اهمیت است، اینها مجموعه‌ای از عواملی هستند که باعث می‌شود وضع آلودگی هوا مانند امروز باشد، یعنی با این وضعیت اگر آلودگی هوا نداشته باشیم جای تعجب است، با این روندی که در پیش گرفتیم چنین هوایی امری طبیعی است.

کارشناس آلودگی هوا درباره اینکه با وجود قوانین موجود و شناسایی منابع آلاینده اما وضعیت آلودگی هوا همچنان بحرانی است گفت: برای این کار در کشور نهادهای نظارتی بر قانون وجود دارد که بازرسی کل کشور در راس آنها قرار دارد، آنها می‌توانند دراین باره نظر دهند که آیا مشکل منابع مالی یا مدیریتی است، اما فکر می‌کنم که بخش زیاد آن بر می‌گردد به اینکه عزم جدی در میان مسئولان وجود ندارد، شاید مسئولانی که باید اجرا کننده این قوانین باشند هنوز به این نتیجه نرسیدند که ادامه این روند چقدر می‌تواند خطرناک باشد.

وی اظهار کرد: سازمان حفاظت محیط زیست به عنوان متولی اصلی، به جای ایفای نقش صرفاً نظارتی باید به یک دستگاه فنی و اجرایی تبدیل شود و وزارتخانه‌های مرتبط را در مسیر کاهش آلودگی هماهنگ کند، رئیس این سازمان به عنوان معاون رئیس‌جمهور چتر گسترده‌تری بر وزارتخانه‌ها دارد، فکر می‌کنم این سازمان باید تا حدودی قوی‌تر وارد بحث آلودگی هوا شود و خودش را از یک دستگاه صرفا نظارتی خارج کند، باید از نظر فنی راهکار ارائه دهد و وزارتخانه‌های متولی این امر مانند صمت، نفت، کشور و شهرداری‌ها را به خط کند.

رشیدی تاکید کرد: این در حالیست که مردم همواره پای کار بوده‌اند و از امکانات حمل‌ونقل عمومی استقبال کرده‌اند، الان کدام خط مترو خالی است؟ هر امکانی برای مردم ایجاد شود از آن استقبال می‌کنند، در واقع بیش از ۹۰ درصد نقش در این حوزه بر عهده دولت است. با این حال، عوارض آلایندگی واحدهای صنعتی به جای صرف در کاهش آلودگی، در بخش‌های دیگر هزینه می‌شود و استاندارد خودروها نیز بدون آزمون و پایش واقعی باقی می‌ماند.

وی گفت: به نظر می‌رسد اقدامات فعلی بیشتر جنبه رفع تکلیف دارد تا دستیابی به نتیجه، مثلا سازمانی اعلام می‌کند که فلان نامه را برای فلان وزارتخانه ارسال کرده و آنها جواب ندادند، معتقد که کارش را انجام داده است این می‌شود رفع تکلیف، اما کار برای حصول نتیجه یعنی اینکه پای کار بایستی و بگویی سال بعد تعداد روزهای آلوده را کم می‌کنم، اما متاسفانه کار برای رسیدن به نتیجه را کمتر می‌بینیم. این کارشناس آلودگی هوا تاکید کرد: باید رویکرد نتیجه‌محور جایگزین شود تا کاهش محسوس روزهای آلوده در سال آینده به عنوان هدف عملیاتی دنبال شود در غیر اینصورت مشکلی در زمینه آلودگی هوا حل نخواهد شد.