برنج هم کیمیا شد

از طرف دیگر قیمت برنج داخلی نیز به بهانه حذف ارز ترجیحی برنج در روزهای اخیر حداقل دوبرابر افزایش داشته که البته بجز هزینه بسته‌بندی، حمل ونقل و... است که البته حتی فروشندگان با این قیمت نیز به امید گران‌تر شدن قیمت برنج در بازار، از فروش مقدار زیاد آن خودداری می‌کنند. کارشناسان معتقدند، توزیع برنج گران خارجی همزمان با تخصیص ارز ترجیحی و افزایش قیمت آن با حذف این ارز، حکایت از نابسامانی این بازار و دست‌های پشت پرده‌ای می‌کند که فقط سفره‌های معیشت مردم را هدف قرار داده است و به این ترتیب، برنج ایرانی و خارجی به طور کلی از سبد خانوار مردم هم حذف می‌شود، این در حالی است که به گفته سلمان اسحاقی، نماینده قائنات اظهار کرد که مردم در خانه‌هایشان برنج ندارند، اما شاهدیم که تُن تُن برنج یا در دریا ریخته می‌شود یا زیر باران در بنادر فاسد می‌شود.

بهانه گرانی

سیدعلی طاهری، رئیس اتحادیه برنج فروشان بابل در گفت‌وگو با «آرمان ملی» درباره دلیل افزایش قیمت انفجاری برنج در روزهای اخیر گفت: بازار برنج در ایران طی ماه‌های اخیر شاهد نوسانات قابل توجهی بوده که بخشی از آن ناشی از سیاست‌های دولتی و بخشی دیگر متاثر از رفتار تولیدکنندگان و انتظارات روانی فعالان بازار است. اما در حقیقت بخشی از آن مربوط به حذف ارز ترجیحی برنج وارداتی می‌شود که باعث ایجاد فضای روانی در بازار شد و قیمت‌ها را به شکلی غیرواقعی افزایش داد. او افزود: در حقیقت در مرحله نخست، اعلام تخصیص ارز ترجیحی برای برنج و انتشار خبر مربوط به آن، کافی بود تا واکنش‌های قابل توجهی در بازار ایجاد شود، چراکه تولیدکنندگان داخلی با مشاهده این شرایط و نرخ برنج وارداتی، قیمت محصولات خود را مطابق با انتظارات جدید تنظیم کردند. بر این اساس، این اقدام نه تنها یک پاسخ ساده به عرضه محدود نبود، بلکه به عنوان سیگنالی قوی به تولیدکنندگان داخلی عمل کرد تا خود را با شرایط رقابتی و انتظارات مصرف‌کنندگان هماهنگ کنند. طاهری اضافه کرد: انتشار خبر ارز ترجیحی، حتی بدون تغییر واقعی در نرخ ارز یا عرضه برنج، انتظاری برای افزایش قیمت در میان تولیدکنندگان و فعالان بازار ایجاد کرد و حتی بسیاری از تولیدکنندگان داخلی همزمان عرضه خود را محدود کردند تا وضعیت واقعی بازار و واکنش مصرف‌کنندگان را مشاهده کنند و در نهایت، این محدودیت عرضه، حتی در شرایطی که تقاضا وجود داشت، باعث شد برنج بالاتر از قیمت واقعی خود به فروش برسد. رئیس اتحادیه برنج فروشان بابل ادامه داد: این رفتار نشان‌دهنده حساسیت بازار داخلی نسبت به تغییرات نرخ و عرضه برنج وارداتی و نقش سیاست‌های اطلاع‌رسانی و عرضه در هدایت رفتار تولیدکنندگان است، تا جایی که در واکنش به خبر حذف ارز ترجیحی برنج، قیمت برنج در کارخانه از حدود ۱۵۰–۱۶۰ هزار تومان به طور ناگهانی به حدود ۳۰۰ هزار تومان رسید که البته در توزیع نهایی، هزینه‌های تولید، بسته‌بندی و ارسال نیز به قیمت تمام ‌شده افزوده شد و در نهایت قیمت فروش برنج در بازار بسیار بالاتر از سطح منطقی رسید. اواضافه کرد: اما با وجود این، تولیدکنندگان عمداً عرضه را محدود کردند تا رفتار بازار را مشاهده کنند و ببینند آیا فرصتی برای افزایش بیشتر قیمت ایجاد می‌شود یا خیر تا شاید بتوانند در ادامه متناسب با جو بازار باز هم قیمت محصول خود را افزایش دهند تا به گفته خودشان ضرر نکنند.

خنثی بودن ارز ترجیحی

او درباره اینکه چرا تخصیص ارز ترجیحی به واردات برنج هم پیش از این نتوانست قیمت برنج را متعادل نگه دارد گفت: بله حتی قبل از انتشار خبر حذف ارز ترجیحی برنج، قیمت برنج در بازار باید با استفاده از ارز ترجیحی باید به حدود ۷۰ تا ۸۰ هزار تومان می‌رسید، اما در عمل، قیمت‌ها به ۱۰۰ تا ۱۵۰ هزار تومان و گاهی حتی بالاتر رسید. طاهر توضیح داد: یکی دیگر از افزای قیمت برنج داخلی این بود که، دولت از مرداد ماه تا آبان ماه که فصل برداشت برنج داخلی است، قانون ممنوعیت برنج وارداتی را تصویب کرده بود، اما چالشهایی که دراین خصوص به وجود آمد باعث شد که هم برنج وارداتی وهم داخلی با افزایش قیمت همراه باشد و حتی برنج وارداتی با ارز ترجیحی نیز فرصت تاثیرگذاری واقعی در کاهش قیمت بازار را پیدا نکرد. این کارشناس توضیح داد: حتی در دوره‌ای که ارز ترجیحی برای برنج اختصاص یافته بود، روشن نبود که چه دست‌های پشت پرده‌ای در بازار فعالیت می‌کنند که با وجود حمایت دولتی، برنج وارداتی، مانند برنج پاکستانی و دیگر انواع برنج خارجی، همچنان با قیمت‌های بالاتر از نرخ واقعی فروخته می‌شد. اگرچه جزئیات دقیق این دست‌های پشت پرده مشخص نیست، شواهد موجود نشان می‌دهد که روند افزایش قیمت‌ها ادامه داشته و حتی با سیاست‌های حمایتی، برنج در بازار گران‌تر از آن چیزی عرضه شده که منطقی به نظر می‌رسد. تحلیلگران پیش‌بینی می‌کنند که این روند در آینده نیز ادامه یابد و قیمت برنج بالا باقی بماند، مگر اینکه اقدامات نظارتی و کنترلی قوی‌تر اجرا شود.

فضاسازی روانی

این مقام مسئول تاکید کرد: بازار برنج داخلی تحت تأثیر فضاسازی روانی شکل‌گرفته پس از انتشار خبر تخصیص ارز ترجیحی قرار گرفت، در حقیقت این فضای روانی باعث شد که قیمت برنج، به ویژه برنج داخلی، به شدت افزایش یابد. حتی قبل از اجرای واقعی سیاست‌ها، قیمت برنج در بازار به سطوح بالاتر از نرخ واقعی رسید و برنج‌های داخلی و وارداتی به قیمت‌های قابل توجهی فروخته شدند. او درباره اینکه چرا برنج با ارز ترجیحی، با قیمت کمتر در بازار توزیع نشد گفت: بله قرار بر این بود قیمت آن کمتر باشد، در بازار به قیمت‌های ۶۰، ۷۰، حتی ۸۰ هزار تومان فروخته شد و بعضاً به حدود ۱۰۰ و سی هزار تومان هم رسید، در حقیقت این وضعیت ناشی از همان فضای روانی و دست‌های پشت پرده در بازار بوده است که باعث شد تولیدکنندگان داخلی و فعالان بازار، عرضه را محدود کرده و قیمت‌ها را بالاتر نگه دارند. اواضافه کرد: در این راستا حتی امروز نیز برخی از تولیدکنندگان داخلی به صورت بسته‌های ۳۰ و ۵۰ کیلوگرمی عرضه می‌شوند و به مقدار کم در بازار فروخته می‌شوند تا اگر برنج افزایش قیمت داشت، متضرر نشوند. این رفتار نشان‌دهنده تأثیر شدید انتظارات و روان بازار بر قیمت‌ها و عرضه برنج داخلی است.

افزایش نظارت

او ادامه داد: قطعاً دولت باید با نظارت دقیق، پیش از تصمیم برای حذف ارز ترجیحی برای واردات، نقش تنظیم‌کننده در بازار ایفا کند و موجب هماهنگی میان عرضه و تقاضا شود. در حقیقت اگر دولت قصد داشته باشد قیمت برنج و عرضه آن را بهینه و کنترل کند، باید از همان ابتدا نظارت جدی و سیاست‌های کارآمد در زمینه تخصیص ارز ترجیحی اعمال می‌کرد. اما حتی در آن دوره، به دلایل مختلف، دولت نتوانست بازار را به شکل مؤثر کنترل کند و برنج وارداتی با ارز ترجیحی نیز با قیمت‌های بالاتر از سطح منطقی به دست مصرف‌کنندگان رسید. با قطع ارز ترجیحی اکنون نیز، توانایی دولت برای اعمال سیاست‌های کنترل قیمت و عرضه محدود شده است. به عبارت دیگر، بدون ابزارهای حمایتی و نظارتی مؤثر، دولت نمی‌تواند انتظار داشته باشد که بازار برنج تحت کنترل کامل قرار گیرد و قیمت‌ها در سطح منطقی باقی بماند.

پیش‌بینی قیمت برنج

طاهری در پیش‌بینی قیمت برنج تا پایان سال گفت: تجزیه و تحلیل روند بازار برنج نشان می‌دهد که رفتار تولیدکنندگان، انتظارات روانی مصرف‌کنندگان و سیاست‌های دولتی در هم آمیخته شده‌اند و هرگونه تغییر در یکی از این عوامل، تأثیر فوری بر قیمت‌ها دارد. انتشار خبر تخصیص یا توقف ارز ترجیحی، حتی بدون تغییر واقعی در عرضه، توانست بهانه‌ای ایجاد کند که باعث شد تولیدکنندگان داخلی قیمت‌ها را افزایش دهند و عرضه واقعی را کاهش دهند تا از موج افزایش قیمت عقب نمانند. در مجموع می‌توان اینگونه تحلیل کرد که، بازار برنج ایران نمونه‌ای از تأثیر ترکیبی سیاست‌های اقتصادی، رفتار تولیدکنندگان و انتظارات روانی بازار است. حتی با وجود ابزارهای حمایتی، نبود نظارت مؤثر و شفافیت در نحوه تخصیص ارز ترجیحی و مدیریت عرضه باعث شد قیمت‌ها از سطح منطقی فاصله بگیرد. او معتقد است: محدودیت‌های فعلی دولت در کنترل بازار و توقف ارز ترجیحی، این شرایط را پیچیده‌تر کرده و همچنان زمینه‌ساز افزایش قیمت‌ها و رفتارهای پیشگیرانه از سوی تولیدکنندگان است وبه نظر می‌رسد که برای رسیدن به تعادل واقعی در بازار برنج، نیاز به ترکیبی از سیاست‌های نظارتی قوی، مدیریت عرضه و اطلاع‌رسانی شفاف وجود دارد. تنها با اعمال این سیاست‌ها می‌توان جلوی نوسانات غیرمنطقی قیمت، کاهش عرضه مصنوعی و تأثیرات منفی روانی را گرفت و بازار را به سمت ثبات هدایت کرد.