مسکو و واشنگتن در تدارک جنگ هسته‌ای؟

باید به این مورد اشاره کنیم که پیمان INF که در سال 1987 میان آمریکا و اتحاد جماهیر شوروی سابق منعقد شد، با هدف منع توسعه و استقرار موشک‌های بالستیک و کروز با برد 500 تا 5500 کیلومتر در اروپا و سایر مناطق تدوین شده بود. با خروج آمریکا از این پیمان در سال 2019 و متعاقب آن، توقف پایبندی روسیه، یکی از مهم‌ترین ابزارهای مهار رقابت تسلیحاتی میان‌برد از بین رفت. این تحول عملا درهای توسعه و استقرار سامانه جدید موشکی را در هر دو کشور گشود.

بعد از جدال لفظی بین دمیتری مدودف، رئیس‌جمهور پیشین روسیه و دونالد ترامپ رئیس‌جمهور آمریکا که به استقرار دو زیردریایی هسته‌ای در نزدیکی روسیه ختم شد، حالا روسیه اعلام کرده که دیگر محدودیتی برای استفاده از موشک‌های مختلف هسته‌ای خود را ندارد. در ادامه این گزارش به روند تسریع جنگ اشاره خواهیم کرد.

جدال رسانه‌ای روسیه-آمریکا

با‌توجه به اینکه کشورهای غربی همواره بر رفع چالش‌ها از راه دیپلماسی تاکید دارنند ولی در عمل چیز دیگری را نشان می‌دهند. در این مورد روز گذشته دیمیتری مدودف، نایب رئیس شورای امنیت و رئیس‌جمهور پیشین روسیه، که حالا جنگ روانی علیه آمریکا را رهبری می‌کند کشورهای ناتو را مقصر لغو مهلت قانونی استقرار موشک‌های هسته‌ای کوتاه‌ و میان‌برد دانست و اعلام کرد مسکو در پاسخ، گام‌های بیشتری برخواهد داشت.

مدودف که در شبکه‌های اجتماعی با دونالد ترامپ، رئیس‌جمهور آمریکا مشغول رد و بدل کردن پیام‌های تند و تیز است، این سخنان را پس از آن مطرح کرد که وزارت خارجه روسیه اعلام کرد مسکو دیگر خود را متعهد به مهلت استقرار موشک‌های هسته‌ای کوتاه‌ و میان‌برد نمی‌داند. او در پیامی در شبکه اجتماعی ایکس نوشت: «بیانیه وزارت خارجه روسیه درباره لغو مهلت استقرار موشک‌های میان‌برد و کوتاه‌برد، نتیجه سیاست ضدروسی کشورهای ناتو است. این یک واقعیت جدید است که همه دشمنان ما باید آن را در نظر بگیرند. منتظر اقدامات بعدی باشید».

بعید اما محتمل

در سال‌های اخیر، کرملین و کاخ‌سفید به توسعه و نوسازی زرادخانه‌های هسته‌ای خود ادامه داده‌اند. آمریکا در چارچوب راهبرد مدرن‌سازی هسته‌ای، سرمایه‌گذاری کلانی در توسعه تسلیحات تاکتیکی و راهبردی انجام داده است. در مقابل، روسیه نیز موشک‌های مافوق صوت، سامانه‌های موشکی پیشرفته و قابلیت‌های پرتاب زیرآبی و زمینی خود را ارتقاء داده است. با وجود تشدید رقابت‌های راهبردی، احتمال بروز جنگ هسته‌ای تمام‌عیار در شرایط فعلی همچنان پایین ارزیابی می‌شود. با این حال، احتمال اشتباه محاسباتی، حمله سایبری به سامانه‌های هشداردهنده، یا تشدید تنش‌ها در مناطق پرمناقشه مانند شرق اروپا یا قطب شمال می‌توانند به افزایش خطر درگیری ناخواسته منجر شوند.

باید به این مورد هم اشاره کنیم که اگرچه رقابت تسلیحاتی میان آمریکا و روسیه وارد مرحله‌ای تازه شده است و چشم‌انداز ثبات راهبردی تضعیف شده، اما وقوع جنگ هسته‌ای به‌عنوان سناریویی بعید باقی می‌ماند؛ هرچند افزایش سطح تنش، بی‌ثباتی سیاسی جهانی و تضعیف رژیم‌های کنترل تسلیحات، همچنان چالش‌هایی جدی برای آینده امنیت بین‌الملل محسوب می‌شوند.

آخرین تهدید هسته‌ای آمریکا

در همین مورد به ادبیات تهدید آمیز دونالد ترامپ اشاره خواهیم کرد که همچنان بر استفاده از زیردریایی‌های هسته‌ای تاکید دارد. رئیس‌جمهور آمریکا درباره زیردریایی‌هایی که پیش از این پس از اظهارات دیمیتری مدودف، معاون امنیت ملی روسیه دستور تغییر مسیر آنها را داده بود، گفت: «آنها در منطقه هستند». او در حالی بازگشت از تفرجگاه گلف خود در نیوجرسی، در پاسخ به سوالی درباره محل زیردریایی‌ها، به خبرنگاران گفت: «آنها در منطقه هستند، بله، جایی که باید باشند».

اروپا و مسکو در یک قدمی جنگ

بی‌شک اگر قرار باشد جنگی بین روسیه و آمریکا در بگیرد کشورهای اروپایی که اکثریت عضو ناتو هستند در خط مقدم قرار می‌گیرند. پس از آغاز تهاجم نظامی روسیه به اوکراین در زمستان سال ۲۰۲۲، روابط میان روسیه و کشورهای اروپایی وارد مرحله‌ای از تنش بی‌سابقه شد. این روند موجب بازتعریف سیاست‌های امنیتی اروپا، افزایش سطح آمادگی نظامی ناتو، وتداوم فضای بی‌اعتمادی میان طرفین گردیده است. اتحادیه اروپا و کشورهای عضو ناتو با محکوم‌کردن اقدامات روسیه، تحریم‌های گسترده اقتصادی، مالی و فناوری علیه مسکو اعمال کردند که به تشدید اختلافات انجامید. در مقابل، روسیه نیز ضمن متهم‌کردن غرب به مداخله‌جویی و گسترش ناتو به‌سمت شرق، تهدیدهای مستقیم و غیرمستقیم نظامی، از جمله رزمایش‌های استراتژیک، انتقال تسلیحات هسته‌ای تاکتیکی به خاک بلاروس، و تقویت حضور نظامی در مرزهای غربی خود را در دستور کار قرار داد. باید به این مورد هم اشاره کنیم که کشورهای اروپایی به‌طور فزاینده‌ای در حال افزایش بودجه‌های دفاعی، تقویت زیرساخت‌های نظامی، و مشارکت در برنامه‌های بازدارندگی مشترک ناتو هستند.

در همین حال، گفتمان روسیه نیز با لحنی تهدیدآمیزتر همراه شده و بارها به امکان گسترش درگیری به سایر مناطق، به‌ویژه در صورت ادامه حمایت تسلیحاتی غرب از اوکراین، اشاره کرده است. از سوی دیگر، برخی مقامات اروپایی نیز از احتمال بروز تقابل مستقیم با روسیه در سال‌های آینده هشدار داده‌اند، اگرچه هنوز تلاش‌هایی برای حفظ کانال‌های دیپلماتیک و جلوگیری از گسترش جنگ ادامه دارد.