سایه ولایتی بر چهار دهه دیپلماسی/ علی اکبر صالحی: ولایتی قطب‌نمای سیاست خارجی کشور است

آرمان ملی آنلاین – مطهره شفیعی: علی‌اکبر صالحی در رونمایی از کتاب آن‌سوی دیپلماسی: ولایتی قطب‌نما و جهت‌دهنده سیاست خارجی کشور است/ ولایتی در اسفند 94: برجام کار بسیار مهم و حاصل بیش از 12 سال تلاش و دستاورد جمهوری اسلامی ایران است/ ولایتی در خرداد 97: در ماجرای برجام نان و آب مردم را به برجام گره زدند و همه جای کشور تعطیل بود

نقش ولایتی در برجام

اگر ولایتی را جهت‌دهنده سیاست خارجی کشور بدانیم، سوالاتی مطرح می‌شود که پاسخ به آنها قابل تامل است. برجام در حوزه سیاست خارجی تعریف می‌شود پس ولایتی باید نقشی در آن داشته باشد اما مواضع او یکسان نبود. پس از امضای برجام، علی‌اکبر ولایتی به حمایت تمام قد از این توافق پرداخت. او در اسفند 94 در مصاحبه با باشگاه خبرنگاران جوان، برجام را یک دستاورد موفق برای جمهوری اسلامی ایران دانست و گفت: «برجام کار بسیار مهم و حاصل بیش از 12 سال تلاش و دستاورد جمهوری اسلامی ایران است که در دولت‌های مختلف پیگیری و در دولت یازدهم نهایی شده است، در این میان تلاش محمدجواد ظریف و همکارانشان مجدانه بوده است.» در کنار مواضع مثبت ولایتی نسبت به برجام، ظریف و برخی دیگر از سیاستمداران بارها به نقش مثبت ولایتی در به سرانجام رسیدن مذاکرات هسته‌ای اشاره کرده‌اند و گفتند که حضور او موثر و مثبت بوده است. تا جایی‌که در فروردین 95 ظریف با تأکید بر اینکه عادت ندارم از کسی نام ببرم، اعلام می‌کند:«نقش ایشان (علی‌اکبر ولایتی) بسیار مفید و موثر در مذاکرات و کمیته برجام بود و در جلسات سوال‌هایی را مطرح می‌کردند و ما هم به نقطه‌نظرات ایشان توجه و از نقش بسیار خوب ایشان تشکر می‌کردیم.» سایت ولایتی نیز این بخش از سخنان ظریف را بازنشر کرده است. پس از خروج ترامپ از برجام اما ناگهان ورق اظهارات علی‌اکبر ولایتی درباره برجام نیز برمی‌گردد و او در صف منتقدان برجام قرار می‌گیرد. او در نشست «تجربه ماندگار» که در ۹ خرداد 97 برگزار شد، با انتقاد از گره‌زدن نان و آب مردم به برجام اظهارداشت: «در ماجرای برجام نان و آب مردم را به برجام گره زدند و همه جای کشور تعطیل بود.» او در این نشست با مقایسه میان ترکمانچای و برجام گفت: «یک اشکال دیگر برجام نداشتن متن فارسی بود که احساس حقارت به انسان دست می‌داد. حتی عهدنامه‌های گلستان و ترکمانچای هم با آن متن ذلت بار نسخه فارسی داشتند اما درباره برجام این انجام نشد.». چه شد که ولایتی که یک پایه مناظرات انتخابات ریاست جمهوری سال 1392 و منتقد اصلی دیپلماسی سعید جلیلی بود چنین تغییر رویه داد و از حامی برجام به منتقد آن تبدیل شد؟ احتمالا باید زمان زیادی بگذرد تا پشت پرده این چرخش دیپلماتیک روشن شود هر چند که گمانه‌زنی موضع‌گیری‌های مردی که به قول علی‌اکبر صالحی قطب‌نمای سیاست خارجی پس از انقلاب بوده‌است، چندان هم دشوار نیست.

اختلاف دیدگاه‌ها 

برخی مدعی اختلاف دیدگاه‌های ولایتی با مقام معظم رهبری در عرصه سیاست خارجی هستند به‌عنوان نمونه در خبری که از ولایتی در 27 فروردین‌ماه 1392 منتشر شده، آمده است: اول فروردین 1392: «بخشی از اختلافاتی که پیش آمده ناشی از تحریم و بخشی دیگر نیز مربوط به مدیریت است.... با مدیریت درست می‌توان روابط خارجی را حل کرد، دلیلی ندارد با همه دنیا بد باشیم؛ در زمان جنگ بسیاری از کشورها از صدام حمایت می‌کردند اما وزرای خارجه کشورها در سازمان ملل برای دیدار با ما صف می‌کشیدند و در واقع ما در سازمان ملل پیروز شدیم و رئیس سازمان ملل گفت صدام متجاوز است و 15 عضو شورای امنیت نیز این مسئله را تأیید کردند.» اما مقام معظم رهبری، این «همه دنیا» و «جامعه جهانی» را اینگونه تبیین می‌نمایند. «آنها می‌گویند ما نگرانی داریم که شما به‌سمت تولید سلاح هسته‌ای برویدــ چندتا کشور هم بیشتر نیستند، که اسم آوردم؛ اسم خودشان را می‌گذارند جامعه‌ جهانی! ــ می‌گویند جامعه‌ جهانی نگرانی دارد. نخیر، جامعه‌ جهانی هیچ نگرانی‌ای ندارد. اکثر کشورهای دنیا طرف جمهوری اسلامی هستند و از خواسته‌ ما حمایت می‌کنند؛ چون خواسته‌ به‌حقی است» 

چالش‌های ولایتی در دهه 60

در دهه 60 هم دیدگاه‌های ولایتی قابل تامل بود. او که درصدد نخست‌وزیری بود، نتوانست به این جایگاه برسد بنابراین بر کرسی وزارت‌خارجه نشست. خودش می‌گوید: «در دو دوره اول امام(ره) و در دو دوره بعدی مقام معظم رهبری به مجلس پیغام دادند که فلانی باید وزیر امور خارجه بماند. قرائن نشان می‌دهند در مقطعی که من به‌عنوان نخست‌وزیر به مجلس معرفی شدم، افراد سازمان مجاهدین انقلاب اسلامی تمایلشان به آقای موسوی بود. از نتایجی که به دست آمد، این موضوع مشخص است، چون در کابینه‌ آقای موسوی، به رغم عدد کم افراد وابسته به سازمان مجاهدین انقلاب، تعداد قابل ملاحظه‌ای از وزرا یا از رده‌های اصلی و بالای سازمان مجاهدین اسلامی بودند یا به انتخاب و عنایت آنها در کابینه آقای موسوی وزیر شدند. کسانی هم بودند که می‌دانستند وزارتشان را از سازمان دارند و در روز حادثه باید حرف سازمان را گوش کنند.» او با نخست‌وزیری روابط خوبی نداشت و تعریف کرده است: «در سفری که مقام معظم رهبری به اجلاس هشتم سران کشورهای غیرمتعهد در زیمبابوه داشتند، رفت و برگشت هواپیما و انجام این سفر، ‌15 میلیون تومان هزینه داشت. این مبلغ را از نخست‌وزیری درخواست کردند و آنها ندادند! البته ما آثار این نوع برخوردها را می‌دیدیم. عاقبت یکی از مسئولان آن زمان دولت که اعتقاد درستی نسبت به موقعیت حضرت آیت‌ا... خامنه‌ای داشت و به ایشان علاقه‌مند بود و الان هم در حال خدمت است، از طریقی و به اعتبار خودش 15 میلیون تومان تهیه کرد تا هواپیما را بنزین بزنند و به زیمبابوه برویم.»