تقویت سرمایه اجتماعی با چاشنی «مشارکت»

یکی از مهم‌ترین چالش‌هایی که نظام‌های حکمرانی با آن مواجه‌ هستند، چگونگی جلب و تقویت مشارکت شهروندان در امور عمومی و تصمیم‌سازی‌های ملی و محلی است. مشارکت شهروندان نه‌تنها یک حق اساسی و نشانه‌ای از مردم‌سالاری به شمار می‌رود، بلکه ابزاری کارآمد برای افزایش کارآمدی، مشروعیت و پایداری نظام حکمرانی محسوب می‌شود. افزایش مشارکت اجتماعی می‌تواند نقش تعیین‌کننده‌ای در حل مسائل پیچیده و چندلایه جامعه ایفا کند. زمانی‌که شهروندان خود را در فرآیندهای تصمیم‌گیری سهیم بدانند، احساس مسئولیت بیشتری نسبت به نتایج سیاست‌ها پیدا می‌کنند و همکاری آنان در اجرای برنامه‌ها افزایش می‌یابد. این امر موجب می‌شود بسیاری از مشکلات اجتماعی، اقتصادی و فرهنگی با هزینه کمتر و اثربخشی بیشتر مدیریت شوند. در چنین شرایطی، انسجام اجتماعی تقویت شده و اعتماد متقابل میان مردم و حاکمیت افزایش می‌یابد. باید به این مورد هم اشاره کنیم که سرمایه اجتماعی به‌عنوان یکی از مؤلفه‌های کلیدی توسعه و حکمرانی خوب، نقش محوری دارد. کاهش اعتماد عمومی، تضعیف روابط اجتماعی و کمرنگ شدن احساس تعلق جمعی، از نشانه‌های افت سرمایه اجتماعی است که می‌تواند به شکل‌گیری شکاف میان دولت و مردم منجر شود. مشارکت فعال و آگاهانه شهروندان می‌تواند این سرمایه را احیا کرده و آن را پررنگ‌تر سازد. هرچه تعامل، گفت‌وگو و همکاری میان مردم و نهادهای حکمرانی افزایش یابد، فاصله‌ای که از آن با عنوان «شکاف دولت و مردم» یاد می‌شود، کاهش پیدا می‌کند. از این‌رو، توجه به سازوکارهای تقویت مشارکت شهروندی نه یک انتخاب، بلکه ضرورتی انکارناپذیر برای حکمرانی مؤثر در دنیای امروز است. در این مورد اظهارات دو چهره سیاسی را بررسی خواهیم کرد که به اهمیت نقش شهروندان در حکمرانی اشاره می‌کنند و البته هر کدام از نگاه خود این چالش را بررسی می‌کند در این مورد بیشتر می‌خوانید.

کمک خواستن از مردم

حسن روحانی، رئیس دولت‌های یازدهم و دوازدهم هفته گذشته با اشاره به اهمیت مشارکت و رضایت‌مندی مردم گفت: «مردم باید احساس کنند که یک تحول بزرگ در پیش روست. به مردم هم بگوییم که کمک کنند. اگر ما هدف بزرگی را برای مردم بیان و عملی نکنیم، مردم امیدوار نمی‌شوند و کم‌کم مشکلات زیادتر می‌شود. وقتی مشکلات داخلی زیاد شد آن زمان دشمن خارجی هم طمع می‌کند. سه آرمان اصلی حفظ ایران، سربلندی اسلام و نگهداری از یادگارهای انقلاب اسلامی، اسلامیت و جمهوریت محسوب می‌شود. آیا از جمهوریت و اسلامیت به خوبی حفاظت و حراست می‌کنیم؟ اگر روزی ۷۰ درصد مردم پای صندوق آرا می‌آمدند ما کاری کرده‌ایم که بشود ۷۵ درصد یا ۸۰ درصد؟ آیا کاری می‌کنیم که در انتخابات بعدی حضور مردم بیشتر شود؟ من اگر بخواهم اسلامیت را هم در دو کلمه خلاصه کنم، می‌گویم اخلاق محمدی و عدالت علوی.» او در همین مورد ادامه داد: «همه مشکلات معیشتی مردم در کوتاه‌مدت حل نمی‌شود، ولی باید یکقدم مهم برداشت. به‌نظر من اگر جلوی قاچاق بنزین و گازوئیل یا قاچاق کالا را بگیریم یا ببینند کالایی که صادر شده ارز آن به‌طور کامل برمی‌گردد و در خارج نمی‌ماند، اگر ببینند در مبارزه با مفاسد جدی هستیم و درآمد آن به جیب مردم می‌آید، شاهد یک تحول در زندگی مردم خواهیم بود. وحدت و انسجام جامعه برای سربلندی ایران اصل مهمی است. متأسفانه امروز در جامعه ما بر سر هر مسأله‌ای شاهد دوقطبی‌سازی هستیم. مثل اینکه عده‌ای توجه به مشکلات اساسی کشور ندارند و نمی‌دانند ما در چه شرایطی هستیم، باید همواره آن آرمان‌های اصلی مدنظر همه ما باشد. با این وضعی که ما در کشور داریم و هر کسی معرکه‌ای می‌گیرد، هر کسی یک حرفی می‌زند و ما هم به جان هم افتاده‌ایم و رودرروی هم ایستاده‌ایم، آیا به‌جایی می‌رسیم؟ بدون وحدت و انسجام امنیت امکان‌پذیر است؟»

مشارکت نخبگان

بابک نگاهداری، رئیس مرکز پژوهش‌های مجلس با اشاره به اهمیت و ضرورت راه‌اندازی اندیشکده‌های حکمرانی گفت: «نقدی به مرکز پژوهش‌ها وارد می‌شد به این مفهوم که مرکز پژوهش‌ها فقط از نخبگان تهرانی برای کارهای خود و مشورت گرفتن برای تهیه گزارش‌ها استفاده می‌کند. ما با راه‌اندازی اندیشکده‌های استانی تلاش کردیم از ظرفیت همه نخبگان کشور استفاده کنیم. این اقدام یک رابطه برد- برد برای نخبگان و نظام قانونگذاری کشور است. نخبگان دانشگاهی با مسائل مهم و میدانی کشور مواجه می‌شوند و می‌توانند نقش مهم و موثر خود در تهیه قوانین و پیش‌نویس‌های قانونی را ایفاء کنند. نظام قانونگذاری هم در این اندیشکده‌ها از ظرفیت نخبگان و دانش گسترده نخبگان سراسر کشور استفاده می‌کند. هر چقدر ما نظام دانشگاهی و اساتید دانشگاه‌ها را به نظام قانونگذاری و حکمرانی کشور پیوند بزنیم و هرچقدر مشارکت نخبگان بیشتر شود، سرمایه اجتماعی و کیفیت قوانین هم بیشتر می‌شود.» وی با بیان اینکه حکمرانی سابقه طولانی دارد اما حکمرانی خوب تازه مطرح شده است، ادامه داد: «ما باید به اصول حکمرانی خوب و چارچوب‌های این اصول توجه کنیم. حکومت اعمال قدرت‌کردن است اما حکمرانی حالت عمودی دارد و به معنای مشارکت دادن همه ذینفعان امر سیاسی برای تحقق کیفیت مطلوب زندگی است تا در نهایت رضایت و مطلوبیت در جامعه شکل بگیرد. برای تدوین قوانین باکیفیت که بتواند نیازهای نوین جامعه را پاسخ دهد باید همه نخبگان کشور را مشارکت دهیم و از ظرفیت و دانش این نخبگان استفاده کنیم.»