شاهد عمق آسیب های محیط‌زیستی هستیم

آتش‌سوزی اصلی در روزهای اخیر در عرصه‌های جنگلی روستای «الیت» در بخش مرزن‌آباد چالوس رخ داده است که منطقه‌ای مرتفع و صعب‌العبور در دل جنگل‌های هیرکانی محسوب می‌شود. کارشناسان می‌گویند که این حریق در دو مرحله رخ داده است؛ مرحله‌ نخست حدود ۱۰ آبان شروع شده و پس از چند روز تلاش نیروهای امدادی مهار شده، اما مرحله دوم از اوایل هفته‌ گذشته از سر گرفته شده که تاکنون ادامه دارد. یونس رستمی، استاندار مازندران گفته است که برای مهار آتش گسترده‌ترین عملیات هوایی سال‌های اخیر در جنگل‌های چالوس در حال انجام است. به گفته وی این عملیات شامل به‌کارگیری هواپیمای ایلوشن و چند فروند بالگرد برای آب‌پاشی روی کانون‌های فعال حریق می‌شود، با وجود این به‌دلیل شیب تند، پوشش انبوه جنگل و وزش باد، بخش‌هایی از آتش همچنان شعله‌‌ور است. لازم به ذکر است جنگل‌های هیرکانی نوار سبزی هستند که حدود ۸۵۰ تا ۱۰۰۰ کیلومتر در امتداد سواحل جنوبی دریای خزر، از گلستان تا گیلان و اردبیل و بخشی از شمال خراسان امتداد دارند. این جنگل‌ها در ایران و جمهوری آذربایجان گسترده شده‌اند و به‌عنوان «جنگل‌های پهن‌برگ باستانی» شناخته می‌شوند که قدمتشان به ۲۵ تا ۵۰ میلیون سال قبل می‌رسد؛ زمانی که این نوع جنگل‌ها بخش بزرگی از ناحیه معتدل شمالی زمین را پوشانده بودند. «آرمان ملی» برای تحلیل و بررسی دلایل و پیامدهای این اتفاق با دکتر اسماعیل کهرم فعال محیط زیست گفت‌وگو کرده که در ادامه می‌خوانید.

*مهم‌ترین دلایل آتش‌سوزی گسترده در جنگل‌های هیرکانی روستای الیت را چه می‌دانید؟

به آن قسمت از جنگل‌های کشور هیرکانی گفته می‌شود که در اوستا به معنای گرگ آمده است. به دلیل اینکه در این منطقه گرگ وجود داشته به گرگان معروف شده است. در واقع هیرکانی منطقه یا سرزمین گرگ‌هاست. شهر زیبای گرگان نیز در همین منطقه قرار گرفته است. نکته مهمی که در این زمینه وجود دارد این است که در چهل سال گذشته این جنگل‌ها نصف شده و نصف آن به دلایل مختلف از بین رفته است. برخی مدیران محیط زیست برای اینکه از بین رفتن جنگل را ماست‌مالی کنند به جای درختان هیرکانی درخت اوکالیپتوس که یک درخت خارجی است در این منطقه می‌کاشتند تا منطقه به ظاهر سبز به نظر برسد. این در حالی است که در جنگل‌های هیرکانی 3200 گونه گیاه شناخته شده وجود دارد که تنوع بسیار بالایی است. از سوی دیگر294 گونه پرنده در این منطقه وجود دارد که 120 گونه آن را من شناسایی کرده‌ام. در واقع آنچه رخ داده این است که این همه تنوع زیست محیطی را از بین برده‌اند و به جای آن اکالیپتوس کاشته‌اند. درخت اکالیپتوس نیز ارزش ندارد و تنها برای فریب افکار عمومی مورد استفاده قرار گرفته است. اگر ما ارزش این جنگ‌ها و محیط زیست را می‌دانستیم به جای اینکه سرمایه کشور را در راه‌های غیر ضروری هزینه کنیم، چند فروند هواپییمای آب‌پاش می‌خریدیم و اجازه نمی‌دادیم چنین سرمایه‌های طبیعی ارزشمندی به این راحتی در آتش بسوزد. به دلیل برخی سوءمدیریت‌ها و ندانم‌کاری‌ها 51 درصد جنگ‌های هیرکانی از بین رفته است. این آمار به خوبی نشان دهنده عمق فاجعه مدیریتی در محیط زیست ایران است.

*چرا نصف جنگ‌های هیرکانی از بین رفته است؟

برگ درخت قبل از اینکه از درخت جدا شود همه مواد غذایی را به درخت باز می‌گرداند. فرض کنید یک درخت یک میلیون برگ دارد و همه این برگ‌ها زمانی که قرار است از درخت جدا شود همه مواد غذایی و آب خود را به بدنه درخت باز می‌گرداند و سپس روی زمین می‌افتند. در چنین شرایطی برگ درختی که روی زمین افتاده بی جان و مانند کاغذ مستعد آتش‌سوزی است. در چنین شرایطی تصور کنید چند نفر در این فضا آتش روشن کرده‌اند که چای درست کنند و قبل از رفتن آتش را خاموش نکرده‌اند. این وضعیت مانند آتش زیر خاکستر است که می‌تواند فضای مستعد آتش‌سوزی را شعله‌ور کند. البته اتفاق دیگری نیز می‌تواند باعث شعله‌ور شدن این برگ‌ها شود و آن این است که قطرات شبنم و یا ژاله مانند ذره‌بین در یک وضعیت خاص، نور خورشید را روی برگ‌های خشک ریخته شده متمرکز کرده باشد. در چنین شرایطی نور خورشید نیز می‌تواند باعث آتش گرفتن این جنگ‌ها شده باشد. امروز ما با هزینه‌ای در حد 2 میلیون دلار می‌توانیم دو تا سه فروند هواپیمای آب‌پاش خریداری کنیم که جنگل‌ها و سرمایه‌های ملی و مردم به این راحتی از بین نرود.

متاسفانه بیشترین علت آتش‌سوزی در جنگل‌های ایران عمدی است و برخی افراد که منازل و مزارعشان در حاشیه جنگل است برای وسعت بخشیدن به حیات و مزارعشان جنگل‌های اطراف را آتش می‌زنند

*در شرایط کنونی هواپیمای آب‌پاش از ترکیه به ایران آمده است. چرا ترکیه از این تجهیزات برخوردارند، اما در ایران با توجه به وجود این همه منابع طبیعی که همواره در معرض خطر و آتش سوزی هستند چنین هواپیماهایی وجود ندارد؟

 واقعیت این است که در گذشته ایران این هواپیماها را از روسیه می‌آورد. بار آخری که این اتفاق رخ داد روس‌ها برای ارسال این هواپیماها درخواست مالی سنگینی کردند و همچنین انتظارات دیگری داشتند که در جای خود قابل بحث است. به همین دلیل بوده که در شرایط کنونی مدیران به جای روسیه از ترکیه کمک خواسته‌اند. گویا حضور هواپیماهای روسی در ایران با هزینه‌ها و درخواست‌های سنگینی همراه بوده که مدیران جامعه از انجام آن خوداری کرده‌اند. در واقع پس از آنکه روس‌ها عملیات نقره‌داغ کنی را انجام دادند این بار به سراغ ترکیه رفته‌اند که شاید منصفانه‌تر برخورد کند. ما در برخی زمینه‌های صنعتی نه تنها پیشرفت نداشته‌ایم، بلکه در مواردی دچار عقب‌گرد هم شده‌ایم. به همین دلیل هنوز توانایی ساخت هواپیمای آب‌پاش را نداریم. در حالی که ما در ساخت انواع سلاح‌ها به توانایی رسیده‌ایم اما در این زمینه حساس که برای حفظ محیط زیست کشور ضرورت دارد، به دنبال تکنولوژی آن نرفته‌ایم. تکنولوژی که یک هواپیمای آب‌پاش نیاز دارد، از هواپیماهای معمولی مسافربری پیچیده‌تر است که ما هنوز فاقد آن هستیم و برای رسیدن به آن تلاش چندانی نکردیم. هواپیمای آب‌پاش باید در حین پرواز منبع ذخیره آب خود را باز کند و از آب دریاچه پر کند و در ارتفاع3000 متری آن را روی آتش بریزد. این روند نیاز به تکنولوژی خاصی دارد که ما از آن برخوردار نیستیم. باید دانست که آتش‌سوزی جنگل‌ها آنقدر مهم است که کشوری مانند روسیه هم که دچار این مشکل شد، از ناوگان هوایی آمریکا درخواست کمک کرد و پروازهای متعدد برای خاموش کردن آتش انجام شد و پوتین شخصا از آنها تشکر کرد. ما خودمان هنوز ناوگانی برای خاموش کردن آتش نداریم و برخی کشورها که دارای این توانایی هستند با ما ارتباط ندارند.

*بجز جنگل‌های هیرکانی جنگل‌های دیگر کشور نیز در معرض خطر و آتش‌سوزی قرار دارند؟

بله؛ اغلب جنگل‌های کشور در معرض خطر قرار دارند. کسی آماری در این‌باره نمی‌دهد برای اینکه دولت‌ها و دولتمردان ما حاضر نیستند ضعف‌ها را بپذیرند. در غرب ایران، در منطقه  مریوان و بازی‌‌دراز و یا در شمال که حداکثر آتش‌‌سوزی‌‌ها را داریم، مناطق مستعد آتش‌سوزی هستند. خسارت ناشی از آتش‌سوزی‌ها بسیار سنگین بوده و آثار و تبعات پیچیده و خاصی دارد. به همین دلیل باید به دنبال اعلام وضعیت جوی توسط سازمان هواشناسی، روشن کردن آتش در برخی استان‌ها ممنوع شود. متاسفانه بیشترین علت آتش‌سوزی در جنگل‌های ایران عمدی است و برخی افراد که منازل و مزارعشان در حاشیه جنگل است برای وسعت بخشیدن به محدوده و مزارع‌شان جنگل‌های اطراف را آتش می‌زنند. همچنین برخی افراد برای تفریح وارد جنگل می‌شوند و آتش روشن می‌کنند اما زمان بازگشت از جنگل آتش را کاملا خاموش نمی‌کنند و وزش باد موجب گسترش آتش در جنگل می‌شود. البته برخی افراد هم هستند که بر اثر سهل‌انگاری موجب آتش‌سوزی می‌شوند. ایران کشوری خشک و نیمه خشک است و به همین دلیل جنگل در آن از اهمیت زیادی برخوردار است. با این وجود توجهی به جنگل‌های کشور وجود ندارد. در کشوری مانند سوییس که تمام بخش‌های آن جنگل و دریاچه است روشن کردن حتی یک کبریت در برخی از استان‌های جنگلی آن جرم محسوب می‌شود. این در حالی است که در ایران ارزشی برای جنگل قائل نیستیم و به راحتی آن را از بین می‌بریم. باید قوانین سخت‌گیرانه برای حفظ جنگل‌ها در کشور داشته باشیم. البته سازمان حفاظت محیط زیست متولی جنگل‌ها نیست بلکه سازمان جنگل‌ها مراتع و آبخیزداری متولی این امر است. نکته دیگر اینکه تجهیزات اطفای حریق جنگل‌ها در کشور جوابگوی نیاز نیست و دولت باید ایستگاه‌های آتش نشانی احداث و آنها را به هلیکوپتر اطفای حریق مجهز کند.