قطب‌نمای سیاست خارجی
شعار انقلاب اسلامی از ابتدا «استقلال، آزادی، جمهوری اسلامی» بود و بخش «استقلال» در واقع همان شعار معروف «نه شرقی، نه غربی» را در دل خود دارد.
این شعار به ابتکار امام خمینی(ره) و با هدف حفظ هویت و استقلال کشور در برابر قدرت‌های سلطه‌گر شرق و غرب شکل گرفت. مراد امام این بود که ایران اسلامی نه دنباله‌رو بلوک شرق باشد و نه وابسته به بلوک غرب بلکه با تکیه بر منافع ملی و مصالح مردم مسیر مستقل خود را طی کند. اکنون پس از گذشت چند دهه از انقلاب باید به این پرسش پاسخ داد که جایگاه این شعار در سیاست خارجی امروز ما کجاست؟ به نظر می‌رسد معنای واقعی استقلال آن است که مصالح کشور و ملت را بر هرگونه وابستگی سیاسی و اقتصادی مقدم بداریم. ما نباید در سیاست خارجی دچار دلبستگی یا تعصب نسبت به شرق یا غرب شویم بلکه باید بر اساس منافع ملی تصمیم بگیریم. گاهی مصلحت کشور اقتضا می‌کند که با برخی کشورهای غربی تعامل داشته باشیم و گاهی ممکن است همکاری با بلوک شرق به نفع ما باشد. معیار اصلی باید منافع ملت ایران باشد نه تمایل یا دشمنی با یک سوی خاص از جهان. امام خمینی بر این باور بودند که استقلال کشور در گرو حفظ هویت اسلامی و آزادی سیاسی است. اگر امروز در عمل وابستگی‌های اقتصادی یا سیاسی ما به‌گونه‌ای باشد که نتوانیم آزادانه تصمیم بگیریم این خود مغایر با شعار «نه شرقی، نه غربی» است. استقلال واقعی زمانی محقق می‌شود که ما بتوانیم بدون ملاحظه در جهت منافع ملی و مصلحت مردم حرکت کنیم. برخی منتقدان می‌پرسند چرا در شرایطی که بلوک شرق نگاه کمونیستی و مادی‌گرایانه دارد و اساسا اعتقادی به دین و معنویت ندارد روابط ما با آنان تا این حد گسترده است؟ این در حالی است که در غرب به‌رغم وجود مشکلات و تعارض‌های تاریخی، رگه‌هایی از تفکر دینی و مذهبی در فرهنگ و سیاست دیده می‌شود. این سؤال بجاست و باید درباره آن گفت‌وگوی عالمانه و شفاف صورت گیرد. سیاست خارجی جمهوری اسلامی نباید صرفا بر پایه ملاحظات ایدئولوژیک یا اقتصادی یک‌سویه بنا شود بلکه باید میان اصول انقلاب و واقعیت‌های جهان توازن برقرار کند. اگر تکیه ما بیش از حد بر اندیشه ماتریالیستی شرق باشد ممکن است از مبانی الهی و انسانی انقلاب فاصله بگیریم. نگاه متوازن به شرق و غرب به معنای آن است که ما نه از ارزش‌های دینی خود دست برداریم و نه از تعامل سازنده با جهان بپرهیزیم. به بیان دیگر شعار «نه شرقی، نه غربی» باید همچنان قطب‌نمای سیاست خارجی ایران باشد اما این شعار نباید به انزوا و تقابل مطلق تعبیر شود. معنای درست آن استقلال در تصمیم‌گیری حفظ منافع ملی و حرکت در مسیر عزت حکمت و مصلحت است همان سه‌گانه‌ای که مقام معظم رهبری نیز بارها بر آن تأکید کرده‌اند.
آیت‌ا... محسن غرویان
استاد حوزه و دانشگاه
ارسال نظر