زمزمه‌ احیای «ناتو خاورمیانه»

 در چنین شرایطی، شکل‌گیری یک نیروی بازدارنده منطقه‌ای که می‌توان آن را به‌طور نمادین «نانو خاورمیانه» نامید می‌تواند به عنوان یک ابتکار عمل راهبردی و هماهنگ‌کننده میان کشورهای مسلمان و همسایه مطرح شود. این نیرو با هدف ایجاد بازدارندگی موثر در برابر تجاوزات خارجی، تقویت امنیت جمعی و ارتقای توان دفاعی مشترک میان کشورهای عضو عمل خواهد کرد. هم‌افزایی ظرفیت‌های نظامی، اطلاعاتی و فناورانه این کشورها می‌تواند ضمن کاهش وابستگی به قدرت‌های فرامنطقه‌ای، موازنه قدرت را در خاورمیانه به سود استقلال و ثبات داخلی تغییر دهد. افزون بر بُعد نظامی، این همکاری می‌تواند بستری برای گسترش همکاری‌های فناورانه، آموزشی و اطلاعاتی میان اعضا فراهم سازد و از بروز جنگ‌های نیابتی و رقابت‌های فرسایشی درون‌منطقه‌ای جلوگیری کند. به‌طور کلی، در برابر تهدیدهای فزاینده و سیاست‌های تهاجمی قدرت‌های خارجی، تشکیل چنین نیروی بازدارنده‌ای نه‌تنها ضرورتی امنیتی، بلکه گامی در جهت حفظ حاکمیت، همبستگی و آینده مستقل ملت‌های خاورمیانه به شمار می‌رود. در این بین باید به این تاریخچه هم اشاره کنیم که سازمان پیمان مرکزی (CENTO) که پیش‌تر با عنوان سازمان پیمان خاورمیانه (METO) شناخته می‌شد و همچنین با نام پیمان بغداد نیز شهرت دارد، یکی از ائتلاف‌های نظامی دوران جنگ سرد بود. این ائتلاف در تاریخ ۲۴ فوریه ۱۹۵۵ با مشارکت کشورهای ایران، عراق، پاکستان، ترکیه و بریتانیا تشکیل شد. پیمان سنتو که از نظر عملکردی قرار بود به عنوان ناتوی خاورمیانه فعالیت کند پس از اختلافات زیاد درون‌سازمانی در نهایت در ۱۶ مارس ۱۹۷۹ منحل شد. در ادامه به آخرین تحولات نظامی خواهیم پرداخت.

ایران و توافق‌های نظامی

روابط ایران، پاکستان و عربستان

 گزارشی که خبرگزاری ایرنا منتشر کرده آورده است که شبکه پاکستانی «جیو» به نقل از محمدباقر قالیباف، رئیس مجلس که به اسلام‌‌آباد رفته بود نوشت: «تهران برای پیوستن به پیمان دفاعی اسلام‌آباد و ریاض ابراز تمایل کرد. ایران را نیز می‌توانند به این معاهده اضافه کنند. کشورهای عضو سازمان همکاری اسلامی نیز همانند ناتو باید یک ارتش مشترک تاسیس کنند. اعزام نیرو از سوی اعضای کشورهای سازمان همکاری اسلامی به غزه نباید منجر به تقویت تسلط رژیم صهیونیستی شود. بنابراین هر کشوری از جمله پاکستان اگر نیرو به غزه بفرستد هدف آن فقط و باید حفاظت از فلسطینیان و کمک به غزه باشد».

روابط تهران-اسلام‌آباد

همانطوری که اشاره کردیم روابط بین تهران و اسلام‌آباد رفته‌رفته نزدیکتر می‌شود و این را می‌توان از ادبیات مسئولان دو همسایه دریافت. محمدباقر قالیباف که در صدر هیات پارلمانی به پاکستان سفر کرده، صبح پنجشنبه در کاخ ریاست جمهوری پاکستان با یوسف رضا گیلانی، کفیل ریاست جمهوری و رئیس مجلس سنای این کشور دیدار و گفت‌وگو کرد. رئیس مجلس در این دیدار گفت: «قدرت و حجم آتش ایران در مقابله با رژیم صهیونیستی به حدی بود که این رژیم از بدو تاسیس با چنین آتش و ضربه‌ای برخورد نکرده بود. این قدرت و حجم آتش، در حقیقت قدرت اسلام و امت اسلامی بود که در این جنگ مشاهده شد. کشورهای اسلامی بیش از هر زمان دیگری باید خطر رژیم صهیونیستی را جدی گرفته و وحدت، انسجام و همدلی خود را افزایش دهند. چرا که جنایات رژیم صهیونیستی با حمایت‌های آمریکا صورت می‌گیرد و این جنایات باعث شد فلسطین به مفهوم جهانی تبدیل شده و دنیا مدافع فلسطین و حقوق فلسطینیان باشد». وی افزود: «روابط ایران و پاکستان، روابطی عمیق تمدنی و فرهنگی است. توسعه مسائل اقتصادی و امنیتی باید در پارلمان‌ها و دولت‌های دو کشور مورد پیگیری قرار گیرد تا بستری را فراهم کند که این روابط گسترش یابد. البته گروه‌های تروریستی چالش‌هایی را منطقه ایجاد کرده اند؛ آنها نیز تحت حمایت‌های آمریکا و رژیم صهیونیستی هستند که لازم است کشورهای اسلامی به‌ویژه ایران و پاکستان با همکاری یکدیگر به این چالش رسیدگی کنند تا علاوه بر حل چالش‌ها، تعمیق روابط اقتصادی و امنیتی میان دو کشور حاصل شود».

در ادامه یوسف رضا گیلانی نیز در این دیدار ضمن محکومیت حمله رژیم صهیونیستی به ایران گفت: «جرات و جسارت ایران در مقابل جنایات رژیم صهیونیستی تمام دنیا را متحیر کرد و باعث شد این رژیم تن به پذیرش آتش‌بس دهد. ملت و دولت ایران در تمام برهه‌های حساس حامی پاکستان بودند و همواره در کنار ملت پاکستان می‌ایستادند که جای تقدیر دارد. ما اشتراکات بسیاری در حوزه‌های مختلف از جمله اشتراکات دینی و فرهنگی و تمدنی داریم که باید با استفاده از اشتراکات بتوانیم سطح روابط دو کشور را به بالاترین حد ممکن برسانیم که در این خصوص لازم است هیات‌های پارلمانی و گروه‌های دوستی پارلمانی در جهت به‌کارگیری این ظرفیت‌ها، پیگیری‌های لازم را صورت دهند». او در ادامه بر تعهد کشورش برای پایداری صلح و ثبات در منطقه تاکید و خواستار هم افزایی بیشتر تهران و اسلام‌آباد شد.

ریاض و اسلام‌آباد

توافق‌نامه دفاع متقابل راهبردی میان عربستان سعودی و پاکستان که در ۲۵ شهریور امضا شد، نتیجه مذاکراتی بود که دست‌کم سه سال ادامه داشت. مقام‌های عربستان به منظور مقابله با تهدیدات اسرائیل و جنگ سرد در سال ۱۹۶۷ نخستین پیمان دفاعی رسمی با پاکستان امضا کرده بودند. براساس آن پیمان، رایزنی‌های نظامی پاکستانی به تقویت و مدرن‌سازی ارتش سعودی پرداختند و گفته می‌شود اسلام‌آباد تاکنون تا ۱۰ هزار نیروی نظامی سعودی را آموزش داده است. عربستان از مواضع پاکستان نسبت به جنگ‌های اسلام‌آباد با دهلی‌نو، منطقه مناقشه‌آمیز کشمیر و برنامه هسته‌ای این کشور حمایت کرد اما با این حال، در سال ۲۰۱۹ نسبت به لغو ماده ۳۷۰ قانون اساسی هند درباره کشمیر موضعی بی‌طرفانه اتخاذ کرد و حمله تروریستی اخیر پاهالگام را بدون اشاره به پاکستان محکوم کرد. این توافق به اسلام‌آباد امکان می‌دهد با پول ریاض از واشینگتن سلاح بخرد. توافق نظامی عربستان پاکستان تنها چند روز پس از حمله بی‌سابقه رژیم اسرائیل به قطر اعلام شد. این همزمانی به‌عنوان عاملی کلیدی در شتاب گرفتن حصول توافق قلمداد می‌شود و برخی تحلیلگران مدعی شدند که ریاض با این پیمان، ضمن استفاده از چتر هسته‌ای پاکستان، در پی کسب خودمختاری راهبردی و چندجانبه‌گرایی است.