اقدام غیرقانونی؛ بهانه سیاسی

 این در حالی است که ایران طی این مدت بارها و بارها تعهدات خود را انجام داد و 15 بار تایید عملکرد برنامه هسته‌ای ایران از سوی یوکیا آمانو، مدیرکل پیشین سازمان انرژی اتمی موید این عملکرد بوده است. هر چند که با خروج آمریکا از برجام، ایران نیز با استناد به برخی بندهای برجام گام‌های عقب‌نشینی خود را برداشت. با این حال هیچگاه ایران از مذاکره در جهت احیای برجام با اروپایی‌ها رویگردان نبوده است؛ اما اروپایی‌ها از آنجا که توانایی رسیدن به توافقی مستقل از آمریکا را با ایران نداشتند تاکنون مذاکرات با ایران را بی‌نتیجه به پایان رسانده‌اند. چه اینکه در اظهارات‌شان همواره صحبت از بازگشت ایران به مذاکره با آمریکا را مطرح می‌کنند. در چنین شرایطی و البته با در نظرگرفتن جنگ 12 روزه که غربی‌ها میز مذاکره را منفجر کردند ایران به‌دنبال مذاکره‌ای منتج به نتیجه و ضمانت بابت عدم تخریب دوباره میز مذاکره بوده است. اما اروپایی‌ها از آنجا که به‌دنبال بهانه برای فشار به ایران بوده‌اند این رویه را نیز نپذیرفته‌اند و از چندی پیش تهدیدات خو د را مبنی بر فعال‌سازی سازوکار پس‌گشت موسوم به مکانیسم ماشه را مطرح می‌کردند تا از این مسیر ایران را تحت فشار قرار دهند. ایران نیز بارها گفتنه بود که اروپایی‌ها به جای تهدید به مذاکرات سازنده رو بیاورند؛ اما اروپایی‌ها که از پیش تصمیم خود را گرفته بودند صبح پنجشنبه گذشته تصمیم خود را عملی کردند و با نوشتن نامه‌ای به رئیس شورای امنیت خواستار فعال‌سازی اسنپ‌بک در جهت بازگرداندن تحریم‌های بین‌المللی ایران شدند. «در این نامه سه کشور آلمان، بریتانیا و فرانسه تهران را متهم کرده‌اند که به شکل عامدانه برجام را نقض کرده‌ و معتقدند ایران به طور قابل‌توجهی به تعهدات خود تحت برجام عمل نمی‌کند و بدین ترتیب مکانیسم پس‌گشت را فعال می‌کنند. جالب اینکه تروئیکا در این نامه آورده‌اند از تلاش‌های دیپلماتیک برای تمدید مکانیسم ماشه و یا بازگشت ایران به تعهداتش حمایت خواهند کرد». باید اذعان داشت اروپایی‌هایی که در این نامه خود را متعهد به برجام دانسته‌اند با نوعی فرافکنی و فرار به جلو توپ را به زمین ایران انداخته‌اند تا ایران را متهم جلوه بدهند. در حالی‌که کاملا واضح و روشن است که طی هفت سال گذشته اروپا در یک بی‌عملی کامل بوده و اساسا به لحاظ حقوقی نیز حقی برای احیای مکانیسم پس گشت ندارد و این اقدام سیاسی نیز یکی از همان بی‌قانونی‌هایی است که همواره غربی‌ها انجام می‌دهند. باید دید که اروپایی‌ها در ادامه از این اقدام اشتباه باز خواهند گشت یا روال به سمت و سوی دیگری می‌رود. هر چند که باید دید شورای امنیت به این مساله چه واکنشی نشان خواهد داد.

* موضع ایران

مقامات مسئول در کشورمان بارها بر این نکته تاکید کرده بودند که اگر اروپا بخواهد روند معیوب گذشته را در پیش بگیرد و اصلاح نکند ایران نیز پاسخ سختی خواهد داد. حال که اروپایی‌ها به سمت فعال‌سازی ساز و کار پس‌گشت رفته‌اند به نظر می‌رسد ایران نیز ساکت نخواهد نشست و پلن‌های خاص خود را خواهد داشت. چه اینکه در گام اول برخی نمایندگان مجلس در طرحی فوریت‌دار خروج کامل ایران از NPT را خواستار شده‌اند. در همین خصوص وزیر امور خارجه کشورمان درباره سازوکار حل‌و‌فصل اختلافات مندرج در برجام (اسنپ‌بک) به خانم کایا کالاس، مسئول سیاست خارجی اتحادیه اروپا و هماهنگ‌کننده کمیسیون مشترک برجام، نامه نوشت. سیدعباس عراقچی، در نامه‌ای رسمی و مستند که روز پنجشنبه به خانم کایا کالاس، مسئول سیاست خارجی اتحادیه اروپا و هماهنگ‌کننده کمیسیون مشترک برجام ارسال شد، به‌طور مفصل به پاسخ نامه مورخ ۱۸ آگوست ۲۰۲۵ که به وضعیت مرتبط با برنامه جامع اقدام مشترک (برجام) و سازوکار حل‌وفصل اختلافات اختصاص یافته است، پرداخته و نکات کلیدی در خصوص وضعیت فعلی برجام و سازوکار حل‌وفصل اختلافات مندرج در این توافق بین‌المللی را تشریح کرد. عراقچی در این نامه با ابراز تأسف از روایت گزینشی و ناقص نامه اتحادیه اروپا، عنوان کرده است که این نامه از ذکر حقایق اساسی و سوابق آیینی و رویه‌ای مربوط به برجام و قطعنامه ۲۲۳۱ شورای امنیت غفلت کرده و بی‌اعتنایی مزمن اتحادیه اروپا و سه کشور فرانسه، آلمان و بریتانیا نسبت به تعهدات خود را نادیده گرفته است. وزیر امور خارجه ضمن تأکید مجدد بر مواضع قبلی خود که در مکاتبات مورخ ۲۲ جولای و ۲۲ آگوست ۲۰۲۵ به تفصیل بیان شده است، نوشته که سه کشور اروپایی مذکور هیچ وجاهت و صلاحیت حقوقی برای توسل به سازوکار حل‌وفصل اختلافات یا فعال‌سازی بازگشت خودکار تحریم‌ها ندارند. عراقچی همچنین با انتقاد شدید از مواضع اتحادیه اروپا در قبال حملات غیرقانونی آمریکا و رژیم صهیونیستی به تأسیسات هسته‌ای ایران که نقض صریح منشور ملل متحد و حقوق بین‌الملل است، همراه با حمایت‌های ۳ کشور اروپایی از طریق تأمین سلاح و حمایت‌های علنی، نوشته است که این اقدامات بیش از پیش حسن‌نیت اروپا را مخدوش می‌کند. وی همچنین به اظهارات مطرح شده توسط خانم کالاس درباره «پایان یافتن برنامه هسته‌ای ایران» که انکار مبانی اساسی برجام است اشاره کرده و این موضوع را باعث خدشه‌دارشدن نقش اتحادیه اروپا به‌عنوان هماهنگ‌کننده عینی و بی‌طرف دانسته است. رئیس دستگاه دیپلماسی همچنین در این نامه عنوان کرده است که تلاش‌های احتمالی ۳ کشور اروپایی برای احیای قطعنامه‌های شورای امنیت سازمان ملل متحد که به موجب قطعنامه ۲۲۳۱ (۲۰۱۵) لغو شده‌اند، فاقد اعتبار و بی‌اثر است و این قطعنامه باید طبق جدول زمانی خود در ۱۸ اکتبر ۲۰۲۵ منقضی شود. عراقچی همچنین نوشت: جمهوری اسلامی ایران باردیگر آمادگی خود را برای از سرگیری مذاکرات دیپلماتیک عادلانه و متوازن اعلام کرده، مشروط بر آنکه طرف‌های مقابل جدیت و حسن‌نیت خود را نشان داده و از اقدامات مخرب که شانس موفقیت مذاکرات را تضعیف می‌کند، اجتناب کنند. این نامه با رونوشت به دبیرکل سازمان ملل متحد، رئیس دوره‌ای و اعضای شورای امنیت ارسال شده است.

* واکنش‌های بین‌المللی

پس از فعال‌سازی اسنپ‌بک از سوی اروپایی‌ها شاهد واکنش‌ سایر اعضای برجام و همچنین دبیر کل سازمان ملل نسبت به این موضوع بودیم. چنانکه سخنگوی وزارت خارجه چین در نشست خبری روزانه خود تاکید کرد که آغاز روند بازگشت تحریم‌ها علیه ایران از طریق شورای امنیت نه‌ تنها کمکی به حل‌وفصل اختلافات نمی‌کند، بلکه مسیر گفت‌‌وگوهای سیاسی و دیپلماتیک را تضعیف خواهد کرد. «گوئو جیاکون» همچنین با اشاره به اینکه موضوع هسته‌ای ایران در مقطع حساسی قرار دارد، خاطرنشان کرد: پکن معتقد است هرگونه اقدام شورای امنیت در این مرحله باید در جهت تسهیل از سرگیری مذاکرات باشد، نه اینکه به ایجاد رویارویی جدید یا تشدید اوضاع منجر شود. همچنین ماریا زاخارووا، سخنگوی رسمی وزارت امور خارجه روسیه، در مورد درخواست فرانسه، بریتانیا و آلمان از شورای امنیت سازمان ملل برای بازگرداندن تحریم‌های بین‌المللی علیه ایران اظهار کرد: اینگونه اقدامات برای تسویه‌حساب سیاسی با تهران انجام می‌شود، اما درواقع هیچ مبنای قانونی برای این کار ندارند. در همین راستا «استفان دوجاریک» سخنگوی سازمان ملل نیز بیان کرد: «دبیرکل سازمان ملل متحد از اعضای طرفین توافق هسته‌ای ایران خواست تا به مذاکرات ادامه دهند.» وی به نقل از آنتونیو گوترش دبیرکل سازمان ملل افزود: از طرفین درخواست داریم تا در بحبوحه تصمیم سه کشور اروپایی برای فعال‌کردن مکانیسم اسنپ‌بک به مذاکرات در مورد راه‌حل مسالمت‌آمیز ادامه دهند. همچنین مارکو روبیو، وزیر خارجه آمریکا اعلام کرد که ایالات‌متحده از اقدام سه کشور اروپایی برای آغاز روند بازگرداندن تحریم‌های شورای امنیت علیه ایران استقبال می‌کند و همچنان آماده مذاکره مستقیم با ایران است.