پول ملی در پیچ تصمیم بزرگ

برخی از موافقان به کاهش هزینه چاپ اسکناس، ایجاد جو روانی مثبت و... را از مزایای طرح برشمردند، اما گروهی از مخالفان حذف چهار صفر بدون توجه به زیرساخت‌ها و تورم فزاینده در کشور را فقط باعث افزایش هزینه‌های اجرایی و اعتماد کاذب و ایجاد جو انتظاری بدون نتایج عملیاتی می‌دانند.

موفقیت مشروط طرح

به گزارش «آرمان ملی»، محسن نوری کارشناس اقتصادی در این باره گفت: طرح حذف چهار صفر از پول ملی که اخیراً از سوی بانک مرکزی ارائه و در مجلس نیز به ‌طور کلی پذیرفته شده، یکی از سیاست‌های پولی بحث‌برانگیز و تأثیرگذار در اقتصاد کشور محسوب می‌شود که در نگاه اول شاید ساده به نظر برسد؛ ولی قطعاً تأثیرات گسترده‌ای بر نظام مالی، اعتماد عمومی، تورم، روابط بین‌المللی و حتی رفتارهای اقتصادی مردم دارد و پیش شرط‌هایی برای موفقیت آن لحاظ شده است که موفقیت آن در گرو مجموعه‌ای از شرایط کلان اقتصادی و اقدامات تکمیلی است و بدون توجه به این شرایط، احتمال شکست و ایجاد مشکلات جدید نیز وجود دارد. او ادامه داد: حذف صفر از پول ملی اقدامی است که معمولاً در کشورهایی با تورم شدید یا سابقه طولانی بی‌ثباتی پولی اجرا می‌شود، و پیش از این در برخی از کشورها اجرایی شده است و ایران نیز با توجه به کاهش ارزش پول ملی در سال‌های اخیر، افزایش تورم و دشواری در استفاده از اعداد بزرگ در مبادلات مالی، این طرح به‌عنوان راهکاری برای تسهیل مبادلات، افزایش کارایی نظام بانکی و بهبود خوانایی اعداد مالی مطرح و درصدد اجرای آن برآمده است. این کارشناس در خصوص اصلی‌ترین عامل تمایل بانک مرکزی برای انجام این اقدام گفت: بازسازی وجهه و اعتماد به پول ملی و تسهیل استفاده از آن در مبادلات داخلی و خارجی هدف اصلی بانک مرکزی در کاهش صفرهاست و با این کار می‌توان به بهبود و ارتقای سیستم حسابداری و خواندن اعداد نیز دست یافت، چراکه حذف صفرها باعث می‌شود که اعداد ساده‌تر و کوتاه‌تر شوند و این موضوع در عملیات بانکی و محاسبات روزمره نقش مهمی ایفا می‌کند. به‌علاوه با کاهش هزینه‌های چاپ و توزیع اسکناس‌های حجیم، بانک مرکزی و نظام بانکی می‌توانند منابع مالی خود را بهتر مدیریت کنند. این موضوع به‌خصوص در شرایطی که حجم اسکناس در گردش به دلیل تورم بالا بسیار زیاد شده، اهمیت دارد و در صورت اجرای آن صرفه‌جویی در حجم ورود اسکناس به بازار و جایگزینی تدریجی اسکناس‌های کوچک‌تر عملیاتی خواهد شد.

ارزش روانی طرح

نوری توضیح داد: افزایش ارزش اسمی پول ملی در مقابل ارزهای خارجی نیز از جمله آثار روانی حذف صفرها محسوب می‌شود. اجرای موفق این سیاست در بسیاری از کشورها، باعث ایجاد حس ثبات و بهبود اعتماد مردم به پول ملی شده است و در صورت اجرای موفق احتمالاً در ایران نیز می‌توان انتظار داشت که این تغییر تا حدی حس ارزشمندی پول داخلی را افزایش دهد و نگاه عمومی نسبت به قدرت خرید واحد پولی جدید بهبود یابد، هرچند این تغییر بیشتر جنبه روانی تا واقعی دارد. او ادامه داد: از آنجا که صفرها از واحد پول ملی حذف می‌شوند، کوچک‌تر می‌شوند با روانی مطلوبی را به مردم انتقال می‌دهند. مثلاً اعدادی که امروزه در معاملات بزرگ مورد استفاده قرار می‌گیرند گاه به میلیاردها یا تریلیون‌ها می‌رسند که این مسئله هم از نظر روانی و هم از نظر فنی مشکلاتی ایجاد می‌کند. با حذف صفرها، این مشکل تا حد زیادی برطرف می‌شود و کار با اعداد کوچک‌تر راحت‌تر و قابل فهم‌تر خواهد شد. از سوی دیگر، این اقدام باعث افزایش اعتماد عمومی به پول ملی می‌شود زیرا مردم تصور می‌کنند که واحد پولی کشور ارزشمندتر شده است و این امر از نظر روانی به تقویت اعتبار آن کمک می‌کند.

معایب احتمالی

این کارشناس در ادامه درباره چالش‌های احتمالی این طرح گفت: با این وجود، حذف صفرها بدون در نظر گرفتن معایب و چالش‌های آن می‌تواند خطرناک باشد. اولین و شاید مهم‌ترین چالش این است که اگر تورم کنترل نشود، حذف صفرها می‌تواند مانند مُسکنی کوتاه‌مدت عمل کند و به‌سرعت اثر خود را از دست بدهد و حتی ممکن است با بازگشت تورم، مجدداً شاهد بزرگ شدن اعداد و تضعیف واحد پولی جدید باشیم. بنابراین، اجرای موفق این طرح نیازمند سیاست‌های مکمل مانند کنترل تورم، مدیریت نقدینگی، ثبات بازار ارز و ایجاد شفافیت اقتصادی است. او اضافه کرد: از جمله معایب مهم حذف صفرها بازگشت اعتماد به پول ملی به ‌صورت مقطعی است، در حالی که چنانچه سیاست‌های پولی و مالی کشور دچار بی‌ثباتی باشند یا اگر همچنان تورم و کاهش ارزش پول ادامه یابد، این اعتماد دوباره از بین خواهد رفت و به این ترتیب، موفقیت این طرح وابسته به اصلاحات اساسی در نظام اقتصادی است که باید همزمان با این اقدام صورت گیرد. نوری افزایش هزینه‌های فنی و اجرایی حذف صفرها را از دیگر چالش‌های طرح بیان کرد و گفت: تغییر واحد پولی به معنای تغییر در کلیه سیستم‌های حسابداری، نرم‌افزارها، برچسب قیمت‌ها، دستگاه‌های خودپرداز، ماشین‌های کارت‌خوان، چک‌ها، قراردادها و سایر اسناد مالی است، از این رو این فرآیند نیازمند صرف زمان و هزینه قابل‌توجهی است و اگر به‌طور دقیق مدیریت نشود، می‌تواند موجب سردرگمی مردم و حتی سوءاستفاده‌های مالی شود. تغییر ناگهانی قیمت‌ها و گیج شدن بخشی از جامعه در تبدیل اعداد و ارزش‌ها، از جمله مشکلاتی است که در تجربه سایر کشورها مشاهده شده است. او ادامه داد: به این ترتیب حذف صفرها ممکن است در کوتاه‌مدت موجب افزایش قیمت‌گذاری‌های کاذب یا سوءبرداشت در مورد ارزش کالاها و خدمات شود، لذا این طرح بدون آموزش و اطلاع‌رسانی گسترده می‌تواند زمینه‌ساز افزایش قیمت‌ها یا ایجاد بی‌نظمی در بازار شود و همچنین بانک‌ها و شرکت‌های بزرگ باید زمان زیادی را صرف اصلاح سیستم‌های مالی و حسابداری خود کنند که می‌تواند هزینه‌های سنگینی به همراه داشته باشد.

چالش‌ها در صادرات و واردات

این کارشناس اقتصادی معتقد است: اجرای این طرح در بخش صادرات و واردات نیز نگرانی‌هایی را ایجاد می‌کند، چراکه احتمالاً تغییر در واحد پولی می‌تواند به‌ طور موقت روابط تجاری را پیچیده‌تر کند و حتی موجب سردرگمی شرکای خارجی شود. این امر به‌ خصوص در کشوری که بخش عمده تجارت آن با ارزهای خارجی انجام می‌شود، اهمیت دارد، البته احتمالاً از سوی دیگر، حذف صفرها و ساده‌تر شدن واحد پولی می‌تواند به تدریج در روابط بانکی بین‌المللی و محاسبات ارزی مزیت ایجاد کند، اما این مزیت نیازمند گذر زمان و هماهنگی دقیق با طرف‌های خارجی است. از طرف دیگر، ایجاد امید کاذب به پول ملی که حاصل تاثیر روانی آن از حذف صفرها از پول ملی است، و تغییری واقعی در ارزش پول ملی و کاهش تورم ایجاد نمی‌کند، باعث ایجاد انتظار غیرواقعی در جامعه و در نهایت پایداری ناامیدی و بی‌اعتمادی در آینده خواهد شد. در نتیجه با توجه به مجموع این عوامل، می‌توان گفت که موفقیت یا شکست طرح حذف چهار صفر از پول ملی به شرایط کلی اقتصاد بستگی دارد، یعنی چنانچه این اقدام به‌عنوان بخشی از یک بسته جامع اصلاحات اقتصادی شامل کنترل تورم، تثبیت نرخ ارز، افزایش بهره‌وری، کاهش کسری بودجه و بهبود فضای کسب‌وکار اجرا شود، می‌تواند اثرات مثبت پایداری داشته باشد. در غیر این صورت، حذف صفرها تنها یک تغییر شکلی خواهد بود که ممکن است حتی هزینه‌های زیادی بر دوش دولت و مردم بگذارد.

تجربه‌های بین‌المللی

نوری در ادامه به تجربه کشورهای دیگر از اجرای این طرح اشاره و بیان کرد: بسیاری از کشورها تجربه مشابهی در این زمینه داشته‌اند، به عنون مثال، ترکیه در سال ۲۰۰۵ شش صفر از پول ملی خود حذف کرد و این اقدام در کنار اصلاحات ساختاری و کنترل تورم، موفقیت‌آمیز بود، اما در کشورهایی که این اقدام بدون پشتوانه سیاست‌های مالی و پولی اجرا شده، نتیجه‌ای جز بازگشت سریع تورم و کاهش دوباره ارزش پول ملی در پی نداشته است. از این رو، حذف صفرها می‌تواند به‌عنوان ابزاری برای بهبود کارایی نظام پولی و مالی کشور مورد استفاده قرار گیرد، اما نباید آن را به‌عنوان راه‌حل اصلی مشکلات اقتصادی تلقی کرد. به این ترتیب به منظور دستیابی به نتایج مثبت، لازم است این سیاست با تدابیر جامع در حوزه‌های مختلف اقتصادی همراه شود. قطعاً حذف صفر تنها زمانی موفق خواهد بود که اقتصاد در مسیر ثبات قرار گیرد، تورم مهار شود، اعتماد عمومی به سیاست‌های اقتصادی افزایش یابد و زیرساخت‌های لازم برای اجرای این تغییر بزرگ فراهم شود.

پیش نیاز موفقیت

این کارشناس در یک نتیجه‌گیری کلی گفت: باتوجه به مزایا و معایبی که این طرح در بر دارد، می‌توان گفت که حذف چهار صفر از پول ملی ایران، اگرچه گامی مهم و نمادین است، اما به ‌تنهایی نمی‌تواند مشکلات اقتصادی کشور را حل کند. این اقدام می‌تواند بخشی از یک اصلاحات کلان باشد که نیازمند عزم جدی، مدیریت صحیح و همسویی سایر سیاست‌های اقتصادی است. اما در صورت بی‌توجهی به پیش نیازها و... احتمال می‌رود که تنها نتایج موقتی و حتی مشکلات جدیدی ایجاد کند، از این رو، اجرای این طرح باید با احتیاط، شفافیت، آموزش عمومی و همراهی سایر اقدامات اقتصادی انجام گیرد تا بتواند در بلندمدت به ثبات اقتصادی و بهبود شرایط کمک کند.