آینده مبهم مذاکرات

پیامی واحد از سوی تهران به گوش می‌رسد: «مذاکره می‌کنیم، اما غنی‌سازی را متوقف نخواهیم کرد.» همین موضع، حالا مبنای اجماعی در سطح حاکمیت و حتی میان بخشی از منتقدان داخلی قرار گرفته است. در حالی که سخنان ویتکاف، مشاور نماینده ترامپ در مذاکره با ابران، مبنی بر «غنی‌سازی صفر» و تعطیلی کامل تأسیسات هسته‌ای ایران، واکنش منفی بسیاری از کارشناسان را به دنبال داشت، اکنون همه جناح‌ها، چه منتقد نظام و چه حامی آن، به یک نقطه مشترک رسیده‌اند: منافع ملی ایران قابل معامله نیست. جمهوری اسلامی ایران بارها اعلام کرده که قصد ساخت سلاح هسته‌ای ندارد، اما حقوق هسته‌ای مشروع خود را نیز واگذار نخواهد کرد. این وحدت موضع، در واقع خط پایانی است بر هرگونه تردید داخلی درباره مسیر دیپلماتیک و ادامه مذاکره.

تعطیل یا تعلیق؟

سؤال کلیدی در فضای سیاسی امروز ایران این است: آیا با ادامه پافشاری واشینگتن بر مواضع غیرمنطقی، مذاکرات به بن‌بست رسیده است؟ پاسخ روشن است؛ نه. مذاکرات تعطیل نخواهد شد، بلکه ممکن است به حالت تعلیق یا تعدیل درآید تا زمانی که آمریکا از خواسته‌های حداکثری خود عقب‌نشینی کند. در همین راستا، عباس عراقچی، وزیر امور خارجه ایران، در گفت‌وگو با رسانه‌ها تأکید کرده است: «پاسخ درخواست‌های غیرمنطقی را قبلاً داده‌ایم. این‌گونه اظهارات کمکی به گفت‌وگوها نمی‌کند. موضع ما روشن است؛ غنی‌سازی ادامه خواهد یافت، چه توافقی حاصل شود چه نه. ما آمادگی شفاف‌سازی درباره برنامه صلح‌آمیز خود را داریم، اما به همان اندازه انتظار داریم که طرف مقابل نیز تحریم‌های ظالمانه را بردارد.» او ادامه می‌دهد: «اگر خواسته‌های بیشتری مطرح شود که نافی حقوق مسلم ما باشد، هیچ جای پذیرشی وجود نخواهد داشت. در حال بررسی هستیم که آیا اساساً ادامه مذاکرات در تاریخ و محل پیشنهادی، سودمند هست یا نه. ما همواره اهل مذاکره بوده‌ایم، اما در برابر زیاده‌خواهی‌ها کوتاه نمی‌آییم.»

گفت‌وگو تا نتیجه

در همین زمینه، عباس آخوندی، فعال سیاسی و وزیر پیشین راه و شهرسازی، تحلیل جالبی ارائه داده است. او می‌گوید: «ما در لحظه‌ای تاریخی قرار داریم. نه ایران و نه آمریکا توان خروج کامل از مذاکرات را ندارند. اگر آمریکا بخواهد میز مذاکره را ترک کند، هزینه‌ای به مراتب بیشتر از سودش خواهد پرداخت. ایران نیز بر اساس عقلانیت، مذاکره را ترک نخواهد کرد. البته این به معنای حصول سریع توافق نیست.» آخوندی با اشاره به تجربه تاریخی توافق‌هایی مانند ترکمنچای، تصریح می‌کند: «هیچ توافقی، تضمین پایداری ندارد مگر در سایه روابط همه‌جانبه. اگر توافقی نیم‌بند هم حاصل شود، این روابط گسترده و چندلایه است که آن را به توافقی جامع بدل خواهد کرد. ما باید بدانیم تنها تضمین برای بقای هر توافقی، تعامل در حوزه‌های سیاسی، اقتصادی و امنیتی است.»

سناریو اسرائیل

با کاهش احتمال برگزاری دور جدید مذاکرات میان تهران و واشینگتن، رسانه‌های اسرائیلی و برخی منابع آمریکایی، پروژه‌ای جدید را کلید زده‌اند: تهدید به حمله نظامی به تأسیسات هسته‌ای ایران. شبکه سی‌ان‌ان در گزارشی به نقل از مقامات آمریکایی اعلام کرده که اسرائیل در حال انجام تدارکاتی برای حمله احتمالی به تأسیسات هسته‌ای ایران است. این ادعا در حالی مطرح شده که دولت ترامپ ظاهراً در مسیر تلاش برای دستیابی به توافقی دیپلماتیک با ایران قرار دارد. در این گزارش آمده است: «واشینگتن اطلاعاتی در اختیار دارد که حاکی از آمادگی اسرائیل برای یک اقدام نظامی احتمالی است. جابه‌جایی مهمات هوایی، برگزاری رزمایش‌های نظامی و پیام‌های غیرمستقیم به تهران، بخشی از این آمادگی است.» با این حال، تحلیلگران سیاسی این تهدید را بیش از آن‌که نشانه عملیاتی قریب‌الوقوع باشد، یک ابزار فشار روانی تلقی می‌کنند. آمریکا نیز به‌خوبی می‌داند که گسترش تنش در خاورمیانه، به‌ویژه در بحبوحه جنگ غزه و بحران انرژی، به نفع هیچ‌کدام از بازیگران بین‌المللی نیست.

اجماع داخلی؛ خط قرمز ملی

اکنون در فضای سیاسی ایران، چیزی کم‌نظیر در حال وقوع است: اجماع بی‌سابقه درباره ضرورت ادامه غنی‌سازی و ایستادگی در برابر زیاده‌خواهی آمریکا. این اجماع تنها در سطح دولت و شورای عالی امنیت ملی نیست، بلکه در میان نخبگان سیاسی با گرایش‌های مختلف، رسانه‌ها و حتی بخشی از افکار عمومی نیز دیده می‌شود. واقعیت این است که جامعه ایرانی، به‌خصوص پس از تجربه تلخ خروج آمریکا از برجام، دیگر به وعده‌های بدون پشتوانه اعتماد ندارد. توافق اگر قرار است شکل بگیرد، باید واقعی، قابل راستی‌آزمایی، و شامل لغو مؤثر تحریم‌ها باشد. در غیر این صورت، همان‌گونه که عراقچی نیز گفت، ایران مسیر مستقل خود را با اتکا به توان داخلی ادامه خواهد داد.

+ آینده مذاکرات، شکننده اما زنده

با وجود تنش‌ها، تهدیدها و مواضع سخت‌گیرانه، مذاکره همچنان زنده است. نه آمریکا گزینه جنگ را ترجیح می‌دهد و نه ایران از مسیر دیپلماسی عدول کرده است. اما این مسیر، دیگر ساده و قابل پیش‌بینی نیست. طرفین باید بپذیرند که بدون احترام متقابل، تضمین‌های حقوقی و توجه به واقعیت‌های منطقه، هیچ توافقی پایداری نخواهد داشت. مسیر توافق، نه کوتاه است و نه آسان. اما اجماع امروز در ایران، نقطه قوتی است که می‌تواند پشتوانه‌ای مهم برای هر گفت‌وگوی آتی باشد. پیام روشن تهران این است: اگر طرف مقابل به حقوق ملت ایران احترام بگذارد، ما نیز آماده گفت‌وگویی سازنده خواهیم بود. در غیر این صورت، ایران برای ایستادگی، هم اجماع دارد و هم اراده.