عقلانیت اقتصاد جهانی در حال فروپاشی

در واقع آنچه در عمل رخ داده تبدیل دیکتاتوری به استبداد بوده است. دیکتاتوری به دنبال این است که با دیکته کردن دیدگاه‌های خود نوسازی انجام بدهد در حالی که در وضعیت استبدادی همه چیز به شخص ارتباط پیدا می‌کند. به همین دلیل نیز احتمال فروپاشی اجتماعی در آمریکا وجود خواهد داشت. جامعه آمریکا همواره به دنبال دموکراسی بوده اما زمانی که متوجه شود در حال حرکت به سمت استبداد ترامپی است نسبت به این وضعیت واکنش نشان خواهد داد. شرایط به شکلی است که تئوری‌ها در حال تبدیل شدن به روزنامه‌نگاری است به شکلی که فرید زکریا در کتاب جدید خود عنوان می‌کند که چپ‌گرایان در حال شکست هستند و در آینده راست‌گرایان روی کار خواهند آمد که در نهایت با خود پوپولیسم و خشونت و جنگ به همراه می‌آورند. جامعه ایران نیز تابعی از جامعه جهانی است و به شکل‌های مختلف از فاشیسم جهانی تأثیر پذیرفته است». جملات ذکر شده اظهارات دکتر ابراهیم فیاض استاد دانشگاه و جامعه شناس درباره تحولات اخیر جهانی در گفت‌وگو با «آرمان ملی» است. فیاض در این گفت‌وگو نسبت به ظهور فاشیسم جهانی و پیامدهای آن هشدار می‌دهد. در ادامه ماحصل این گفت‌وگو را می‌خوانید.

*چرا معادلات بین المللی پیرامون ایران مبهم است و چشم‌انداز روشنی برای آن وجود ندارد؟ نقش ترامپ در این ابهام به چه میزان بوده است؟

امروز تئوری‌ها و نظریه‌ها از واقعیت‌ها جلو افتاده‌اند و به تاریخ اندیشه تبدیل شده‌اند. در چنین شرایطی فلسفه اجتماعی که بخواهد تئوری‌سازی کند وجود ندارد و به جای ساختارها این عامل‌ها هستند که نقش تعیین کننده‌ای پیدا کرده‌اند و ساختارها را از بین می‌برند. ضمن اینکه عقلانیت عمومی و اجتماعی نیز در حال از بین رفتن است و با شرایطی عجیبی در آینده مواجه خواهیم بود. دلیل اصلی این وضعیت نیز این است که در جهان امروز به جای اینکه بر فلسفه اجتماعی تکیه کنیم بر عرفان اجتماعی تکیه می‌شود. پست مدرنیسمی که در دهه1990 به وجود آمده امروز به عرفان اجتماعی تبدیل شده که در نهایت به فاشیسم اجتماعی و سیاسی تبدیل شده که در حال شکل‌دهی به فاشیسم جهانی است. شناخت مختصات این نوع فاشیسم نیز دشوار است و به همین دلیل برای ما همراه با چالش‌هایی بوده است. مسائلی که امروز در نظام حکمرانی ما مطرح می‌شود به دلیل همین است که ابعاد تحولات جهانی برای ما روشن نیست و کسی نمی‌داند در آینده چه اتفاقی رخ خواهد داد. من قبلا هم گفته بودم که سال 2025 سال فروپاشی جهانی خواهد بود. اتفاقاتی که در ماه‌های اخیر رخ داده نیز به این روند سرعت داده و به همین دلیل جامعه جهانی در برخی مواقع شوکه می‌شود. امروز برای کسی مشخص نیست که کشورهایی مانند چین و روسیه در آینده چه نوع کنشگری در عرصه جهانی خواهند داشت. از سوی دیگر مشخص نیست که در صورتی که جنگ اوکراین به پایان برسد روسیه در چه وضعیتی قرار خواهد گرفت و این دوران جنگ و انسان‌هایی که در این جنگ کشته شدند چه تأثیری بر وضعیت داخلی روسیه خواهند گذاشت.

*فاشیسم اجتماعی و جهانی چه تأثیری بر تحولات آینده خواهد داشت؟

یکی از مهم‌ترین کارهایی که فاشیسم جهانی انجام خواهد داد ساده‌سازی امور خواهد بود. اقداماتی که ترامپ در ماه‌های اخیر انجام داده در همین زمینه بوده است. رویکردی که ترامپ در آمریکا در پیش گرفته بیشتر شبیه حکومت پادشاهی است. این در حالی است که در تاریخ آمریکا همواره بحث جمهوری و دموکراسی مطرح بوده است. در گذشته سیاست‌ها در آمریکا با بررسی‌های بیشتری اعمال می‌شد اما در شرایط کنونی تصمیمات لحظه‌ای و ساده شده است. کارکرد اصلی فاشیسم نیز ساده انگاری است و همه چیز را تقلیل می‌دهد تا بتواند شرایط را کنترل کند. تصمیم‌گیری‌های لحظه‌ای فروپاشی ساختارهای جهانی را تسریع می‌کند. به هر حال اغلب کشورهای جهان از نظر اقتصادی با آمریکا در ارتباط هستند و به همین دلیل تصمیماتی که ترامپ می‌گیرد روی اقتصاد جهانی و کشورهای مختلف تأثیرگذار است. فراز و نشیب در تصمیم‌گیری‌های اقتصاد جهانی عقلانیت تصمیم‌گیری‌ها را در اقتصاد جهانی از بین برده است. تقلیل و ساده‌سازی همواره برای کنترل کردن است. کانت نیز در فلسفه خود همین رویکرد را در پیش گرفت تا بتواند وضعیت را کنترل کند. این در حالی است که در واقع چنین چیزی امکان‌پذیر نیست و به همین دلیل تلاش برای ادامه این وضعیت بحران ایجاد خواهد  کرد. نظام‌های چپ که همواره با این ساده انگاری مخالف بودند و در دیدگاه اندیشمندانی مانند مارکس و مارکوزه این ساده انگاری ابزاری در دست سرمایه‌داری شمرده شده نیز امروز در حال فروپاشی‌اند.

در تاریخ آمریکا همواره بحث جمهوری و دموکراسی مطرح بوده است. در گذشته سیاست‌ها در آمریکا با بررسی‌های بیشتری اعمال می‌شد، اما در شرایط کنونی تصمیمات لحظه‌ای و ساده شده است

*دلایل فروپاشی نظام‌های چپ چیست؟

مرکز چپ‌گرایی و سوسیالیسم جهانی که فرانسه بوده و حتی مارکس نیز مانیفست کمونیسم خود را در پاریس مطرح می‌کند امروز با تحولات جدی مواجه شده است. ناپلئون عامل تبدیل کاتولیک به سکولاریسم و در نهایت سوسیالیسم بود. این در حالی است که هنگامی که این موضوع را در ایتالیا دنبال می‌کنیم متوجه می‌شویم که کاتولیک در این کشور به عرفان اجتماعی تبدیل شده که در نهایت به فاشیسم منجر شد. در آلمان زمان هیتلر نیز حزب نازی براساس ناسیونالیسم سوسالیسم بنا می‌شود و هیتلر زمانی که به فرانسه حمله می‌کند همچنان به سوسیالیسم باور دارد و تلاش می‌کند سوسیالیسم مستقردر فرانسه را با سوسیالیسم آلمانی یکی کند. در دوران سارکوزی فرانسه از دوران تاریخی خود خارج شد و این وضعیت تا امروز ادامه داشته است. به همین دلیل نیز در سال‌های اخیر شاهد تظاهرات خیابانی علیه حکومت فرانسه بوده‌ایم. در واقع اندیشه چپ در جهان در حال عقب نشینی است و دیگر پیشتاز نیست و جای خود را به فاشیسم جهانی می‌دهد. فاشیسم نیز با خود پوپولیسم آغشته به خشونت تولید می‌کند. در واقع صلحی که ترامپ مطرح می‌کند با قدرت، خشونت و بمباران همراه است.

*واکنش مردم جهان به بروز فاشیسم جهانی چه خواهد بود؟

مردم جهان با زندگی روزمره خود در مقابل این نوع فاشیسم قرار می‌گیرند. در شرایط کنونی نزدیک به 70 درصد مردم آمریکا علیه ترامپ هستند. در ماجرای حمله یک افغانستانی به نیروهای امنیتی آمریکا نیز مشاهده کردیم که نوعی اعتراض اجتماعی در آمریکا در حال شکل‌گیری است. نکته مهمی که در این زمینه وجود دارد این است که اگر چه ترامپ در دوره اول ریاست جمهوری خود شعار «اول آمریکا» را مطرح کرد، اما در دوره دوم ریاست جمهوری خود شعار خود را به «اول ترامپ» تغییر داده است. در واقع آنچه در عمل رخ داده تبدیل دیکتاتوری به استبداد بوده است. دیکتاتوری به دنبال این است که با دیکته کردن دیدگاه‌های خود نوسازی انجام بدهد در حالی که در وضعیت استبدادی همه چیز به شخص ارتباط پیدا می‌کند. به همین دلیل نیز احتمال فروپاشی اجتماعی در آمریکا وجود خواهد داشت. جامعه آمریکا همواره به دنبال دموکراسی بوده اما زمانی که متوجه شود در حال حرکت به سمت استبداد ترامپی است نسبت به این وضعیت واکنش نشان خواهد داد. شرایط به شکلی است که تئوری‌ها در حال تبدیل شدن به روزنامه‌نگاری است. فرید زکریا در کتاب جدید خود عنوان می‌کند که چپ گرایان در حال شکست هستند و در آینده راست گرایان روی کار خواهند آمد که در نهایت با خود پوپولیسم و خشونت و جنگ به همراه می‌آورند. جامعه ایران نیز تابعی از جامعه جهانی است و به شکل‌های مختلف از فاشیسم جهانی تأثیر پذیرفته است.