به وقت مذاکره

 تحولات بین‌المللی همچون بحران غزه و به رسمیت‌شناختن کشور مستقل فلسطینی؛ مواجهه ایران با کشورهای اروپایی‌ و آمریکا در مورد عدم فعال‌سازی اسنپ‌بک و همچنین مواجهه روسیه با اوکراین و اروپایی‌ها دانست که سایر مسائل را تحت‌الشعاع خود قرار داه‌اند. واقعیت این است که در هشتادمین مجمع عمومی سازمان ملل بیش از آنکه سخنرانی‌های روسای‌جمهور در درجه اول اهمیت قرار بگیرد این رایزنی‌ها و مذاکرات حاشیه نشست است که بسیار مورد توجه است و بازار داغی هم دارد. این در حالی است که امروز مساله ایران و اروپا از اهمیت ویژه‌ای برخوردار است. چه اینکه بسیاری معتقدند ایران باید با اروپایی‌ها به یک توافق ضمنی در جهت بازپس‌گیری در خواست فعال‌سازی اسنپ‌بک باشد. در همین مسیر نیز شاهد دیپلماسی فعال هیأت ایرانی در نیویورک بودیم و سیدعباس عراقچی در مقام وزیر امور خارجه از همان روز دوشنبه که وارد نیویورک شد رایزنی‌ها و مذاکرات خود را با همتایان خود در کشورهای مختلف و همچنین رافائل گروسی، مدیر کل آژانس بین‌المللی انرژی اتمی انجام داد. البته بر خلاف ایران که با عزم جزم و راسخ برای مذاکره در جهت رسیدن به نتیجه و توافق حاضر شده به نظر می‌رسد که اروپایی‌ها به روال همیشگی خود فقط صحبت از مذاکره می‌کنند و در مقام عمل، اما رویکرد خاص خود را پیش می‌برند زیاده‌خواهی‌ها و بهانه‌جویی آنها باعث شده دستیابی به توافق با اروپایی‌ها مشکل‌تر از قبل باشد. چه اینکه اخیرا علی لاریجانی دبیر شعام در این خصوص گفت: «ایران همه‌ راه‌های ممکن برای حل‌وفصل موضوع از طریق مذاکره را پیموده است، اما طرف‌های مقابل زیاده‌خواهی و سنگ‌اندازی کرده‌اند. به‌عنوان نمونه، فرانسه از طریق مدیرکل آژانس پیام داد که اگر با آژانس به ترتیبات خاصی برسید، ما تقاضای اسنپ‌بک را پس می‌گیریم. این توافق انجام شد و وزیر امور خارجه ما در مصر آن را امضا کرد. با این حال، آنان به وعده‌ خود عمل نکردند». واقعیت امر بر آن است که اروپایی‌ها نیز همچون آمریکا طی یک بی‌قانونی آشکار در حالی‌که خود تعهدات ذیل برجام را انجام نداده‌اند با یک فرافکنی آشکار ایران را متهم به عدم انجام وظایف در قبال برجام کرده‌اند. در حالی‌که به روایت یوکیا آمانو، مدیر کل وقت آژانس ایران تنها کشوری بوده که به تعهدات خود در قبال برجام پایبند بوده است. به‌نظر می‌رسد بهانه‌گیری اروپایی‌ها در راستای زورگویی در جهت پیشبرد اهداف زیادخواهانه‌شان است. اگر نه توافق ایران و آژانس سند صداقت ایران برای حل و فصل ماجرا است و اگر اروپایی‌ها به واقع به‌دنبال حل مساله بودند باید درخواست فعال‌سازی اسنپ‌بک را از شورای امنیت پس می‌گرفتند. حال باید دید در طی روزهای آینده چه تحولاتی پیرامون روابط ایران و اروپا رخ خواهد داد و چه نتیجه‌ای از دیپلماسی در نیویورک خارج خواهد شد.

*به وقت دیپلماسی

این روزها همه نگاه‌ها به نیویورک و حاشیه مجمع عمومی سازمان ملل است که مقامات کشورهای مختلف چه گفت‌وگوها و مذاکراتی را با طرف‌های دیگر دارند. سیدعباس عراقچی نیزطی روزهای گذشته دیدارهای مختلفی را پیرامون پرونده هسته‌ای داشته و در رایزنی با وزرای خارجه کشورهای اروپایی و آسیایی از نقش سازنده طرف‌های اروپایی در پرونده هسته‌ای ایران صحبت کرده است. عراقچی در نشست مشترک با وزرای خارجه تروئیکا و همچنین کایا کالاس مسئول سیاست خارجی اتحادیه اروپا با اشاره به جدیدترین اقدام مسئولانه ایران در انعقاد تفاهم با آژانس بین‌المللی انرژی اتمی جهت ایفای تعهدات پادمانی ایران در وضعیت جدید، بر ضرورت اقدام متقابل و مسئولانه از سوی طرف‌های اروپایی در این زمینه تاکید کرد. در این نشست با توجه به اقدام ناموجه و غیرقانونی در شروع روند بازگرداندن تحریم‌های لغو شده شورای امنیت، برخی ایده‌ها و پیشنهادها برای تداوم دیپلماسی مطرح شد و مقرر گردید رایزنی‌ها با همه طرف‌های دخیل ادامه یابد. همچنین روزگذشته نیز این نشست‌ها ادامه داشت و با توجه به اقدام ناموجه و غیرقانونی تروئیکای اروپایی برای شروع روند بازگرداندن تحریم‌های لغو شده شورای امنیت، ذیل سازوکار اسنپ‌بک، برخی ایده‌ها و پیشنهادها برای تداوم دیپلماسی مطرح و مقرر شد رایزنی‌ها با همه طرف‌های دخیل ادامه یابد. در همین خصوص نیز رویترز گزارش داد: به نظر می‌رسد که ایران و قدرت‌های اروپایی روز سه‌شنبه همچنان برای رسیدن به آخرین توافق جهت جلوگیری از اعمال مجدد تحریم‌های سازمان ملل پیش از مهلت ۲۷ سپتامبر با یکدیگر اختلاف‌نظر داشتند، اما هر دوطرف در را برای ادامه راه و مذاکرات بیشتر باز گذاشتند. کایا کالاس پس از این دیدار اظهارداشت: شانس برای دیپلماسی وجود دارد. ضرب‌الاجل‌ها در حال اتمام هستند و باید دید چه می‌شود. همچنین عراقچی عصر سه‌شنبه برای دومین بار با رافائل گروسی مدیرکل آژانس نیز دیدار کرد و رایزنی‌ها راجع به موضوع هسته‌ای ایران انجام شد و در خصوص تداوم دیپلماسی و جلوگیری از تشدید تنش بر سر موضوع هسته‌ای ایران گفت‌وگو شد. در همین راستا مسیر دیپلماسی از سوی رئیس‌جمهور پزشکیان نیز پی گرفته خواهد شد و پس از سخنرانی در سازمان مللی وی با برخی همتایان خود دیدار و گفت‌وگو خواهد کرد. امانوئل مکرون، رئیس‌جمهور فرانسه بامداد روزگذشته در سخنرانی خود در مجمع عمومی از دیدار با پزشکیان و صحبت راجع به سازو کار اسنپ‌بک خبر داد.

*سناریوهای سه‌گانه

در شرایطی که ایران فعالانه در حاشیه مجمع عمومی به‌دنبال مذاکره موثر در جهت حصول توافق است و توافق اخیر با آژانس نیز در همین مسیر نشان از حسن‌نیت ایران دارد؛ اما غربی‌ها همچنان بر مواضع خود تاکید دارند. چنانکه وزرای خارجه گروه 7 در بخشی از بیانیه خود بدون اشاره به همکاری گسترده تهران با آژانس آوردند: «ما از ایران می‌خواهیم که به‌طور کامل به تعهدات خود تحت معاهده منع گسترش تسلیحات هسته‌ای عمل کند، همکاری کامل با آژانس بین‌المللی انرژی اتمی را از سر بگیرد، و در گفت‌وگوهای مستقیم با ایالات‌متحده برای دستیابی به یک توافق هسته‌ای قوی، پایدار و جامع که تضمین کند ایران هرگز به سلاح هسته‌ای دست نخواهد یافت، مشارکت کند. ما از تصمیم سه کشور اروپایی برای فعال‌سازی مکانیسم پس‌گشت استقبال می‌کنیم». جالب اینکه غربی‌ها فقط انتظارات خود را مطرح کرده‌اند و خواسته‌های ایران را حتی مطرح هم نکرده‌اند و این رویه نشان می‌دهد که آنها نه دنبال مذاکره و توافق که به‌دنبال تسلیم ایران هستند رویکردی که نهایتا به‌نظر نمی‌رسد به‌جایی برسد. با این حال می‌توان سناریوهایی را برای مواجهه ایران بار اروپایی‌ها مطرح کرد: نخست؛ توافق که این سناریو، مطلوب‌ترین راه حل برای برون‌رفت از وضعیت فعلی است. در این حالت، مذاکره‌کنندگان ایرانی و اروپایی در حاشیه مجمع عمومی به تفاهمی تاکتیکی دست می‌یابند که روند بازگشت تحریم‌ها را به تأخیر می‌اندازد یا از شدت آن می‌کاهد. این تفاهم می‌تواند در قالب «برداشتی حقوقی یا گزارش اجمالی» باشد که اروپایی‌ها بتوانند آن را به‌عنوان گشایش توجیه کنند. دوم؛‌ بازگشت بخشی از سازوکارها است در این راه‌حل میانی، شورای امنیت نمی‌تواند به قطعنامه‌ای قابل‌اتکا برسد. در نتیجه، برخی از محدودیت‌ها با شکاف و در سطحی پایین‌تر بازمی‌گردند. روند دیپلماسی ادامه پیدا می‌کند، اما ابزارهای فشار بین‌المللی افزایش می‌یابند و پیچیدگی‌های بیشتری ایجاد می‌شود. این سناریو، اگرچه مطلوب نیست، اما به معنای بن‌بست کامل نیست و فرصت‌های محدودی برای ادامه مذاکرات و تعدیل شرایط باقی می‌گذارد. راه‌حل در اینجا، مدیریت بحران و جلوگیری از تشدید کامل وضعیت است. فعال‌سازی کامل اسنپ‌بک: در این صورت، اگر ضرب‌الاجل‌های حقوقی عمل کنند و چاره‌ای نیابیم، پرونده به وضعیت قبل از برجام نزدیک یا بازگردانده می‌شود.