بازگشت هنرمندان از شعار تا واقعیت

 لذا این موضوع را باید با دید منطقی و با در نظرگرفتن سازوکار حاکم و شرایط کشور مورد بررسی قرار داد. اینکه بخواهیم صرفا بر اساس علایق و تمایلات بحثی را مطرح کنیم اما در فضای واقعیت عکس آن مساله را شاهد باشیم کاری از پیش نخواهیم برد. آنچه مسلم است تجربه طرح این موضوع حداقل به دو تا سه دهه پیش از زمان روی کارآمدن دولت اصلاحلات برمی‌گردد که برای اولین بار بحث بازگشت هنرمندان مهاجرت کرده به میان آمد و حتی مصداق‌هایی از هنرمندان نیز مطرح شد. اما از آنجایی‌که در کشور با شرایط و نگاه‌های یکدستی در خصوص مسائل فرهنگی مواجه نیستیم نبوده و نیستیم در آن زمان نیز این بحث صرفا در قالب یک گزاره خبری مطرح شد و چندان وقعی هم به آن نهاده نشد. پس از آن در دولت نهم و دهم محمود احمدی‌نژاد در یک تابوشکنی در میان جریان حامی خود خواستار همین امر شد که هنرمندان خارج‌نشین به کشور باز گردند. حتی در این مسیر گامی هم برداشته شد و یکی از خوانندگان ایرانی خارج‌نشین یعنی حبیب محبیان در سال ۱۳۸۸ با نوشتن نامه‌ای به‌رئیس‌جمهور، خواستار حضور در کشور شد و با موافقت ضمنی و پذیرفتن رعایت برخی شرایط، به‌همراه خانواده‌اش به ایران بازگشت و در رامسر اقامت کرد. این بازگشت هر چند گام بزرگی محسوب می‌شد اما پس از بازگشت حبیب به‌جز یکی دو کار بسیار مختصر، اجازه کار در حوزه موسیقی و خوانندگی را به دست نیاورد و کوتاه زمانی بعد از شکل گرفتن حواشی، درگذشت. پس از وی نیز در دولت‌های احمدی‌نژاد، حسن روحانی و حتی مرحوم سیدابراهیم رئیسی صحبت‌هایی از بازگشت هنرمندان به ایران مطرح شد و حتی از خواننده‌هایی مشهور چون نصرا... معین نام برده شد؛ اما مشخص گردید که این رویه بیشتر به گمانه‌زنی می‌ماند تا اقدام عملی برای بازگشت هنرمندان به ایران. حال اینکه در دولت مسعود پزشکیان ماجرای بازگشت ایرانیان خارج از کشور به ویژه هنرمندان مطرح شد و حتی برخی مقامات دولتی نیز در خصوص آن صحبت کردند؛ اما واقعیت این است که این گفته‌ها همه در کلام و لفظ زیبا به نظر می‌آیند ولی در مقام عمل بازگشت هنرمدان خارج‌نشین با موانعی لایه به‌لایه روبه‌رو است که اساسا قید بازگشت را می‌زنند. چندی پیش بود که در روزهای ابتدایی شهریوماه مارتیک قره‌خانیان خواننده و آهنگساز ایرانی خارج‌نشین در مصاحبه‌ای درباره بازگشت به ایران عنوان کرده بود: «من دعوتشان را قبول می‌کنم و شرایط آنها را هم می‌پذیرم. دلتنگ سرزمین هستم و می‌خواهم برگردم و آنجا نفس بکشم». در همین راستا چند روز پیش الیاس حضرتی رئیس شورای اطلاع‌رسانی دولت در خصوص بازگشت هنرمندان اظهار داشت: «من به‌عنوان رئیس شورای اطلاع‌رسانی دولت، با صراحت و قاطعیت اعلام می‌کنم که تمام ایرانیان مقیم خارج از کشور بجز آنهایی که دارای پرونده‌های بسیار سنگین هستند و دستان‌شان به خون آلوده است، می‌توانند بدون هیچ مانعی به کشور بازگردند. این فقط نظر من نیست؛ این موضع رسمی رئیس قوه قضاییه، رئیس مجلس، و بالاتر از همه، رئیس‌جمهور است. هر کس خواست بازگردد، بدون هیچ نگرانی می‌تواند به وطن برگردد». همچنین فاطمه مهاجرانی سخنگوی دولت نیز در این خصوص بیان کرد: «این موضوع در دستور کار دولت قرارگرفته و در ذیل معاونت اول جلساتی در این خصوص برگزار شده است تا ورودشان به ایران تسهیل شود. از دوران دولت سیزدهم سامانه‌ای طراحی شده بود که افراد بتوانند وضعیت خود را بررسی کنند و متوجه شوند آیا برای ورود به کشور مشکلی دارند یا خیر».

* فاصله شعار تا عمل

البته شرایط بازگشت هنرمندان خارج‌نشین آنطورها نیز راحت و در دسترس نیست و این فقط در مقام نظر است که همه با بازگشت ایرانیان در همه جای دنیا به کشور موافقند و در مقام اجرا و عمکل با چالش‌ها، موانع و مشکلاتی روبه‌رو است. مساله نخست اینکه بستر و زمینه به لحاظ فرهنگی برای بازگشت هنرمندان آماده نیست و شاید اگر این گفته‌ها رنگ واقعیت به خود بگیرد جریان دلواپس و تندرو این بار آتش توپخانه خود را علیه دولت به خاطر بازگرداندن هنرمندان خارج‌نشین با برچسب‌های مختلف بگیرد. از طرفی هنرمندان خارج‌نشین در ایران طرفداران بسیاری دارند و بازگشت هر یک همانطور که می‌تواند شرایط انسجام و همدلی را در کشور تقویت کند؛ اما از سوی دیگر شرایط خاص خود را دارد. دیگر اینکه مساله مهم در بازگشت این هنرمندان و خوانندگان به کشور بحث ادامه فعالیت آنها است که با امام و اگر‌های بسیاری روبه‌رو است و تقریبا چیزی در حد غیر ممکن می‌نماید. همانطور که حبیب محبیان با سروصدای بسیار به کشور بازگشت اما با عدم اجازه فعالیت پس از چندی درگذشت و به دیار باقی شتافت. از این رو باید تاکید کرد که مهم‌ترین مساله نوع برخوردها با بازگشت هنرمندان است. پرسش این است، در شرایطی که پس از قول و فعل‌های بسیار از برگزاری کنسرت همایون شجریان خواننده محبوب کشورمان که در کشور هم حضور دارد و خارج‌نشین محسوب نمی‌شود ممانعت به عمل می‌آید، چگونه می‌توان انتظار داشت بازگشت هنرمندانی مثل نصرا... معین، مارتیک قره‌خانیان، عارف عارف‌کیا و سایر هنرمندانی که تمایل و علاقه به بازگشت نشان داده‌اند بدون چالش و خالی از مشکل باشد؟ از همین رو است که می‌توان گفت از شعار تا واقعیت فرسنگ‌ها فاصله است و باید دید این فاصله کی طی خواهد شد تا شعارها از نظر به عمل برسند.

* زمینه بازگشت هنرمندان

معاون اول رئیس‌جمهور در جلسه شورای عالی سینما با بیان این‌که «سینماگران روایتگر اقتدار ملی ایران باشند»، اظهار داشت: در جنگ ۱۲ روز حوادثی رقم خورد که «غرب» با انواع تهدیدات و اقدامات رسانه‌های معاند پیش‌بینی نمی‌کرد که مردم اینگونه به میدان بیایند و غوغا به پا کنند. محمدرضا عارف هم‌چنین با بیان این‌که «سیاست خارجی جمهوری اسلامی ایران توسعه روابط با اولویت منطقه و حوزه تمدنی ایران است»، تاکید کرد: ارزش‌های فرهنگی و تاریخی مشترک با کشورهای منطقه داریم که سینماگران همکاری‌های فرهنگی منطقه‌ای و بین‌المللی به صورت جدی دنبال کنند تا زمینه‌های همکاری با هنرمندان و علاقه‌مندان سایر کشورها که به ایران و تمدن ایرانی علاقه دارند، فراهم شود که در این راستا باید تعاملات فرهنگی افزایش یابد. عارف با اشاره به سخنان و تاکیدات خود در مراسم معارفه وزیر فرهنگ و ارشاد اسلامی مبنی بر فراهم‌آمدن شرایط بازگشت هنرمندان خارج از کشور به وطن، تاکید کرد: باید زمینه‌ بازگشت ایرانیان به ویژه هنرمندان ایرانی به کشور فراهم شود و آنان را به وطن خود برگردانیم که از وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی می‌خواهم به‌صورت جدی این مساله را در دستور کار قرار دهد. معاون اول رئیس‌جمهور تصریح کرد: با توجه به راهبرد دولت برای بازگرداندن ایرانیان خارج از کشور به وطن از هنرمندان خارج از کشور دعوت می‌کنیم به کشور برگردند و باید زمینه‌های ورود آنانی که علاقه‌مند به بازگشت به کشور هستند را فراهم و مسائل و مشکلات آنان را حل کنیم. وی تاکید کرد: برخی گزارش‌ها از وضعیت زندگی ایرانیان در خارج از کشور نگران‌کننده است تا جایی‌که زندگی یک هنرمند عزیز ایرانی در لس‌آنجلس آمریکا نمی‌چرخد و برای امرار معاش در آثار دست چندمی بازی می‌کند در حالی‌که در ایران با افتخار و عزت زندگی و کار می‌کرد و برخی اختلافات و دعواها در داخل کشور خودش و با برادران خودش بود و نه در یک کشور بیگانه.