بازارها در آئینه جنگ

کارشناسان معتقدند؛ نگاهی دقیق به این وضعیت، از این حکایت می‌کند که عناصر اقتصادی، روانی، سیاسی و بین‌المللی را در هم تنیده است و باعث رویکردهای پرچالشی در این عرصه شده است که همزمان با تشدید درگیریهای افزایش بیشتری نیز می‌یابد.

واکنش طبیعی بازار

به گزارش «آرمان ملی»، علی حریت‌پرور کارشناس اقتصادی در این باره گفت: در روزهای آغاز درگیری مستقیم یا نیمه‌مستقیم میان ایران و اسرائیل، بلافاصله بازارهای انرژی نخستین علائم هشدار را بروز دادند. قیمت نفت خام، تنها طی چند روز جهشی ۷ درصدی را تجربه کرد و به حدود ۷۵ دلار برای هر بشکه رسید؛ این در حالی است که قیمت نفت در آغاز سال میلادی، نزدیک به ۶۸ دلار بود و این میزان رشد نشان‌دهنده افزایش بیش از ۱۰ درصدی در مدت کوتاهی است. او افزود: رشد اخیر، نه‌تنها بازتاب نگرانی بازار از مختل شدن مسیرهای تأمین انرژی در خلیج فارس است، بلکه ناشی از رفتارهای پیش‌دستانه بازیگران اقتصادی و معامله‌گران جهانی در مواجهه با چشم‌انداز تیره‌وتارتر آتی نیز هست. این امر با توجه به اقدامات مشابه قبل، به‌ویژه بحران‌های ناشی از جنگ روسیه و اوکراین، نشان داده‌اند که بازار نفت به‌شدت نسبت به وقایع نظامی در مناطق استراتژیک، واکنش سریع و پرنوسان نشان می‌دهد.

بازتاب روانی بحران

این کارشناس اضافه کرد: تغییر و تحولات بازارها به هنگام جنگ رویکردی تقریباً عادی است که همزمان با این تحولات جنگی صورت می‌گیرد و در داخل ایران نیز نوعی واکنش روانی و اجتماعی در حال شکل‌گیری است. این امر به ویژه در ایران با توجه به جوسازی همزمان اسرائیل و آمریکا و دشمنان خارجی و داغ شدن فضا در شبکه‌های اجتماعی شدت یافت و بخشی از مردم به‌طور هیجانی اقدام به ترک تهران یا ذخیره‌سازی سوخت و اقلام اساسی کردند. این وضعیت منجر به افزایش ناگهانی مصرف بنزین در جایگاه‌های سوخت، رشد تقاضا برای خرید کالاهای ضروری و ایجاد صف‌هایی برای تهیه خدمات پایه شده است. این کارشناس توضیح داد: این مسئله با وجود تاکید مسئولان دولت ایران مبنی بر اینکه هیچ محدودیتی در عرضه سوخت وجود ندارد و تا زمانی که مصرف به‌شکل مدیریت‌شده ادامه پیدا کند، مشکلی در این حوزه رخ نخواهد داد، ادامه یافت. هرچند در حقیقت این واکنش دولت تلاش دارد از انتقال بحران روانی به بحران واقعی در سطح توزیع و عرضه جلوگیری کند؛ سیاستی که در شرایط اضطراری قبلی نیز آزموده شده و در برخی موارد، تا حدی مؤثر واقع شده است.

سناریوی تنگه هرمز

این کارشناس درباره احتمال بستن تنگه هرمز و تاثیر آن در بازار نفت و همچنین دیگر بازارها گفت: در یکی از تحولات مهم و برخی مقامات رسمی و رسانه‌های وابسته به نهادهای قدرت در ایران از احتمال بستن تنگه هرمز به‌عنوان یک گزینه راهبردی در صورت گسترش جنگ سخن گفته‌اند، در حقیقت تنگه هرمز، یکی از مهم‌ترین شاهراه‌های انرژی در جهان است که حدود یک‌سوم نفت صادراتی جهان از آن عبور می‌کند و از این رو هرگونه تهدید یا انسداد در این تنگه، بلافاصله می‌تواند بازار جهانی نفت را وارد بحرانی شدیدتر کند و به جهش‌های بسیار بالاتر قیمتی منجر شود. او ادامه داد: پیرو این خبر و ادعای منتشره، بازارها نیز نسبت به این سناریو حساسیت بالایی نشان داده‌اند. و بر این اساس، تعداد کشتی‌هایی که با پرچم ایران در آب‌های دریای عمان، تنگه هرمز و خلیج فارس تردد می‌کنند، در روزهای گذشته کاهش یافته است و برخی خطوط کشتیرانی تجاری نیز اعلام کرده‌اند که با احتیاط بیشتری از این مسیر استفاده می‌کنند. گزارش‌ها از کاهش حدود ۲۰ درصدی تردد کشتی‌های ایرانی در این مسیر حکایت دارند، که نشان‌دهنده جدی شدن ملاحظات امنیتی و افزایش ریسک در این آبراهه بین‌المللی است.

تلاش برای کنترل بازار نفت

این کارشناس اضافه کرد: از سوی دیگر ماجرا، ایالات متحده آمریکا نیز تلاش دارد از افزایش بیش از حد قیمت نفت جلوگیری کند. چرا که آمریکا اکنون یکی از بزرگ‌ترین تولیدکنندگان نفت در جهان است و با بهره‌گیری از فناوری‌های نوین استخراج (مانند نفت شل)، توانسته است تا حد زیادی وابستگی به واردات نفت را کاهش دهد. در چنین شرایطی، کاخ سفید تلاش دارد در کنار حمایت سیاسی و نظامی از اسرائیل، با استفاده از ابزارهای دیپلماتیک و اقتصادی، از انفجار در بازار نفت جلوگیری کند. علاوه بر این کشورهای عضو اوپک پلاس، از جمله عربستان سعودی و امارات نیز ترجیح می‌دهند بازار نفت در محدوده‌ای قابل‌پیش‌بینی و باثبات باقی بماند. قیمت بسیار بالا، ضمن ایجاد ریسک تقاضا، فشارهای سیاسی و اقتصادی متعددی برای کشورهای صادرکننده به همراه خواهد داشت؛ به‌ویژه در شرایطی که اقتصاد جهانی همچنان با آثار پساکرونا و تبعات جنگ اوکراین درگیر است.

دلار و طلا در سایه التهاب

حریت پرور درباره تاثیرات این جنگ بر بازارهای دلار و طلا گفت: مانند همیشه بازار ارز و طلا نیز به‌شدت تحت تأثیر فضای روانی حاصل از تنش‌های اخیر قرار گرفته است. اگرچه بانک مرکزی و نهادهای رسمی اعلام کرده‌اند که از اعلام قیمت رسمی برخی ارزها خودداری می‌کنند، اما نرخ ارز در بازار آزاد نشانه‌هایی از افزایش را بروز داده است. به گفته فعالان بازار، در حال حاضر نوعی تعلیق و انتظار در میان بازیگران اقتصادی حاکم است و بسیاری از معاملات بزرگ در حالت تعلیق قرار گرفته‌اند. بازار طلا نیز با نوساناتی همراه بوده و تقاضا برای خرید سکه و طلای آب‌شده افزایش یافته است. این روند، مشابه آن چیزی است که در شرایط پرابهام گذشته نیز دیده شده بود؛ به‌ویژه در زمان‌هایی که نااطمینانی سیاسی به اوج خود می‌رسید. البته این رویکرد با توجه به اینکه هنوز نرخ مشخصی از سوی اتحادیه‌های به دلیل شرایط حاکم بر کشور اعلام نشده است خیلی بحران زا نیست.

تعادل دوباره بازارها؟

او در پاسخ به این پرسش که آیا بازارها در صورت توقف جنگ یا عدم گسترش آن به تعادل بازمی‌گردند گفت: در حقیقت در این باره باید پاسخ محتاطانه‌ای داد، چرا که تجربه‌های گذشته، از جمله در جریان حمله آمریکا به عراق، تحریم‌های شدید ایران و جنگ اوکراین، نشان داده‌اند که بازارها واکنش سریع، اما در برخی موارد کوتاه‌مدت دارند. اگر بحران در منطقه به درگیری تمام‌عیار منجر نشود و مسیرهای حیاتی مانند تنگه هرمز باز بماند، احتمال بازگشت ثبات نسبی به بازار نفت، ارز و کالاهای مصرفی وجود دارد، با این وجود، چنانچه بحران عمیق‌تر شود و به درگیری گسترده‌تری تبدیل شود، با موج‌های چندباره نوسان مواجه خواهیم شد. در این صورت، نه‌تنها قیمت نفت، بلکه شاخص‌های مالی، امنیت غذایی، وضعیت زنجیره تأمین کالاها و حتی اقتصاد جهانی نیز تحت‌تأثیر قرار خواهند گرفت.

جنگی فراتر از میدان نبرد

این کارشناس اضافه کرد: آنچه امروز میان ایران و اسرائیل در جریان است، صرفاً یک جنگ نظامی در مرزهای جغرافیایی نیست؛ بلکه نبردی چندوجهی است که بازارهای جهانی، ذهنیت‌های جمعی، اقتصادهای ملی و حتی امنیت روانی جامعه بین‌المللی را نیز درگیر کرده است. در این راستا قطعاً بازارها، آیینه‌ ناآرامی‌های ژئوپلیتیکی هستند، در این آیینه، ما نه‌فقط قیمت نفت یا بنزین، بلکه اضطراب، بیم و امید، تحلیل و هیجان و رفتارهای ناشی از بی‌اطمینانی را نیز می‌بینیم. اکنون، ایران و اسرائیل تنها در میدان سیاست یا نظامی‌گری با یکدیگر درگیر نیستند، بلکه سایه این درگیری بر تمامی معادلات اقتصادی و روانی نیز گسترده شده است و بدیهی است؛ آینده‌ی این بحران، بستگی به تصمیم‌هایی دارد که در پشت درهای بسته گرفته می‌شوند. تا آن زمان، بازارها همچنان در وضعیت هشدار باقی خواهند ماند.