گسترش روابط ایران و آذربایجان یک ضرورت است

مناسبات تهران- باکو، که از پیوندهای تاریخی، مذهبی و جغرافیایی برخوردار است، به‌رغم ظرفیت‌های گسترده همکاری، بارها تحت‌الشعاع مسائل کم‌اهمیت متقابل قرار گرفته است. این در حالی است که به اعتقاد کارشناسان ما در روابط با آذربایجان نه دشمنیم و نه رقیب؛ همسایگی، منافع مشترک و تهدیدات مشابه، ما را به گفت‌وگوی مستمر و همکاری راهبردی ناگزیر می‌کند. لذا ایران باید از فرصت تغییر دولت در تهران و تمایل باکو به بهبود مناسبات بهره بگیرد تا زمینه‌ای برای کاهش نفوذ مخرب قدرت‌های ثالث در روابط دو کشور فراهم شود. تهران و باکو می‌توانند از طریق گفت‌وگوهای منظم سیاسی، تقویت همکاری‌های اقتصادی، و فعال‌سازی دیپلماسی فرهنگی، به جایگاهی باثبات‌تر و سازنده‌تر در قفقاز دست یابند. سفر پزشکیان به باکو، اگر با اراده‌ای معطوف به دیپلماسی فعال همراه باشد، که هست، می‌تواند گام نخست در مسیر بازسازی روابط استراتژیک میان ایران و جمهوری آذربایجان باشد. در طول سال‌های اخیر البته تلاش‌های دوجانبه برای افزایش همکاری‌ها وجود داشته است و به نظر می‌رسد با توجه به سفر پزشکیان به آذربایجان شاهد افزایش همکاری‌های اقتصادی، سیاسی و فرهنگی خواهیم بود. اگر دو طرف بتوانند بر اساس حسن همجواری روابط خود را گسترش دهند، بدون شک شاهد توسعه روابط اقتصادی بین دو کشور نیز خواهیم بود. «آرمان ملی» در این ارتباط با محسن پاک‌آیین، سفیر سابق ایران در جمهوری آذربایجان، گفت‌وگو کرده است. پاک‌آیین سفر آقای پزشکیان به آذربایجان را فرصتی مناسب برای توسعه روابط دوجانبه ارزیابی کرده است.

* مسعود پزشکیان رئیس‌جمهور ایران به جمهوری آذربایجان سفر خواهد داشت. به‌طور کلی روابط ایران و آذربایجان و توسعه این روابط با توجه به سفر عالی‌ترین مقام اجرایی کشور را چگونه ارزیابی می‌کنید؟

این سفر از ابعاد مختلف حائز اهمیت است. این سفر نشان‌دهنده اراده عمیق جمهوری اسلامی ایران برای تقویت روابط با کشورهای همسایه در حوزه‌های مختلف به‌ویژه در حوزه اقتصادی است. در گذشته، یکی از نکات برجسته در روابط ایران و آذربایجان، تعاملات تجاری، فرهنگی و حتی امنیتی بوده که در سال‌های اخیر، ظرفیت‌های اقتصادی هر دو کشور به‌ویژه در بخش انرژی و حمل‌ونقل، به شدت مورد توجه قرار گرفته است. این سفر از چند جهت اهمیت دارد. اول اینکه خوشبختانه بعد از اختلاف‌نظرهایی که بین جمهوری اسلامی ایران و جمهوری آذربایجان به علت حمله یک فرد به انگیزه‌های شخصی به سفارت آذربایجان رخ داد، هر دو طرف توانستند با هوشمندی و اعتقاد به تقویت مناسبات، این موضع را مدیریت کنند و سفارت جمهوری آذربایجان در ایران مجدداً فعالیت خود را آغاز کرد. همچنین سفر مقامات ارشد دو کشور ادامه یافت. در چند هفته اخیر نیز کمیسیون مشترک روابط ایران و آذربایجان با حضور خانم فرزانه صادق، وزیر راه و شهرسازی، و رئیس ایرانی کمیسیون اقتصادی دو کشور برگزار شد و قراردادهای بسیار خوبی بین دو طرف امضا شد که این قراردادها در سفر دکتر پزشکیان مورد پیگیری قرار خواهد گرفت و نشان‌دهنده این است که روابط دو کشور بر مبنای همکاری‌های بلندمدت در حال شکل‌گیری است. لذا سفر آقای پزشکیان در شرایطی صورت می‌گیرد که وضعیت دو طرف از نظر توسعه روابط مطلوب است. روابط دو کشور بر اساس همین پیشرفت‌های مشترک، به‌ویژه در زمینه انرژی، حمل‌ونقل، و فناوری‌های نوین، در مسیر تقویت قرار گرفته است. این سفر به‌عنوان یک نقطه عطف در روابط دوجانبه ایران و آذربایجان می‌تواند فرصتی مغتنم برای گسترش همکاری‌ها و نزدیک‌تر شدن دو کشور در مسائل مختلف از جمله مسائل اقتصادی، فرهنگی و علمی باشد.

** این سفر بعد از تفاهم و صلح بین آذربایجان و ارمنستان صورت گرفته است. در چنین شرایطی، این سفر از منظر منطقه‌ای چه میزان اهمیت دارد؟

 همان‌طور که اشاره کردید، اخیراً وضعیت منطقه به‌ویژه بین آذربایجان و ارمنستان بهبود یافته است. این دو همسایه ایران با به رسمیت شناختن تمامیت ارزی مقابل، در مسیر یک موافقت‌نامه صلح دائمی قرار دارند. آزادی قره‌باغ، که یکی از مناقشات بزرگ در منطقه بود، گام بزرگی در ایجاد صلح و ثبات در قفقاز جنوبی است. این منطقه که در سال‌های گذشته شاهد تنش‌ها و درگیری‌های متعدد بود، اکنون به سمت تحولات مثبت حرکت می‌کند و نویدبخش ایجاد امنیت در منطقه است. این امنیت به‌طور طبیعی همکاری‌های اقتصادی را همراه خواهد داشت، چراکه سرمایه به جایی می‌رود که امنیت وجود داشته باشد. لذا جمهوری اسلامی ایران با مواضع قاطع و حمایت از تمامیت ارزی دو کشور، در این ایجاد صلح استوار در منطقه نقش‌آفرینی کرده و در این مقطع رئیس‌جمهور به آذربایجان سفر می‌کند. این سفر از این منظر اهمیت زیادی دارد و می‌تواند از یکسو، روابط دوجانبه ایران و آذربایجان را مستحکم‌تر کند و از سوی دیگر، زمینه را برای دیگر کشورهای منطقه فراهم آورد که روابط خود را در چارچوبی سازنده‌تر و بر اساس منافع مشترک توسعه دهند. تحولات اخیر در منطقه قفقاز جنوبی، به‌ویژه کاهش تنش‌ها و توافقات به‌دست‌آمده میان آذربایجان و ارمنستان، این فرصت را فراهم آورده که ایران نیز به‌عنوان یک بازیگر کلیدی در منطقه، وارد فاز جدیدی از دیپلماسی فعال شود.

** توسعه روابط بین آذربایجان و ایران چقدر برای آذربایجان و حاکمیت این کشور اهمیت دارد؟

توسعه روابط با ایران برای آذربایجان از اهمیت بسیار زیادی برخوردار است. این نکته به‌ویژه از منظر اقتصادی قابل‌توجه است. ایران برای آنها به عنوان یک پل ارتباطی مهم بین قفقاز، اروپا و آسیاست. در سال‌های اخیر، به ویژه بعد از جنگ قره‌باغ، آذربایجان نیاز به توسعه زیرساخت‌های اقتصادی و حمل‌ونقل دارد و ایران می‌تواند یک شریک راهبردی بسیار مهم در این زمینه باشد. ایران برای آذربایجان محلی برای دستیابی به آب‌های خلیج فارس و دریای عمان است و خوشبختانه با اتصال بندر کاسپین به بندر انزلی از طریق مسیر ریلی به بندرعباس، فرصت بسیار خوبی برای کشورهای حاشیه دریای خزر از جمله جمهوری آذربایجان فراهم شده تا بتوانند از این فرصت ترانزیتی استفاده کنند. تکمیل خط آهن انزلی به آستارا که حلقه مفقودی کریدور شمال به جنوب است با مشارکت دو کشور و همچنین مشارکت روسیه، که تمایل به سرمایه‌گذاری در این مسیر دارد، می‌تواند نقش دو کشور در توسعه حمل‌ونقل را افزایش دهد. جمهوری آذربایجان مسیر دستیابی ایران به دریای سیاه است و همچنین مسیر دسترسی ایران به روسیه از طریق داغستان. این موارد در توسعه حمل‌ونقل بسیار مهم است و می‌تواند تبادل تجاری و اقتصادی را افزایش دهد. لذا این هم‌پیمانی و گسترش روابط بین ایران و آذربایجان برای هر دو کشور از اهمیت حیاتی برخوردار است و به نظر می‌رسد که در آینده‌ای نه چندان دور، روابط اقتصادی و تجاری این دو کشور با جهش‌های قابل‌توجهی روبه‌رو خواهد شد.

یکی از نکات برجسته در روابط ایران و آذربایجان، تعاملات تجاری، فرهنگی و حتی امنیتی بوده که در سال‌های اخیر، ظرفیت‌های اقتصادی هر دو کشور در بخش انرژی و حمل‌ونقل مورد توجه قرار گرفته است

** دو کشور در زمینه بهره‌برداری از انرژی‌های مشترک تا چه اندازه می‌توانند با یکدیگر همکاری کنند؟

 ایران و آذربایجان به‌ویژه در حوزه انرژی، به دلیل هم‌مرز بودن در خزر، می‌توانند همکاری‌های گسترده‌ای داشته باشند. دو کشور می‌توانند از منابع انرژی دریای خزر به طور مشترک بهره‌برداری کنند. برای مثال، در زمینه توسعه میادین نفتی و گازی مشترک، هر دو کشور می‌توانند از فناوری‌های پیشرفته و سرمایه‌گذاری مشترک بهره‌برداری کنند. علاوه بر این، ایران و آذربایجان می‌توانند در زمینه‌های نوآوری در صنعت انرژی، به‌ویژه انرژی‌های تجدیدپذیر، با یکدیگر همکاری داشته باشند. این همکاری‌ها در راستای اهداف بلندمدت هر دو کشور برای بهبود بهره‌وری انرژی، می‌تواند به تقویت همکاری‌ها کمک کند. همکاری در زمینه‌های علمی و فناوری‌های نوین می‌تواند علاوه بر تأمین انرژی، فرصت‌های جدیدی برای گسترش روابط اقتصادی و تجاری ایجاد کند.

* آیا مانعی برای توسعه روابط ایران و آذربایجان خارج از عرف‌های بین‌المللی وجود دارد؟

به‌طور کلی، موانع توسعه روابط ایران و آذربایجان در درجه اول سیاسی هستند و در درجه دوم، مداخلات خارجی، به‌ویژه از سوی رژیم صهیونیستی و برخی کشورها که منافع خاص خود را در منطقه دنبال می‌کنند، می‌تواند باعث اختلال در روند توسعه روابط دو کشور شود. بازیگران خارجی ممکن است تلاش کنند که در روابط ایران و آذربایجان اخلال ایجاد کرده و در پی این باشد که از نزدیکی ایران و آذربایجان جلوگیری کنند. البته هم ایران و هم آذربایجان به خوبی می‌دانند که این مداخلات، هیچ کمکی به منافع ملی آنها نخواهد کرد. بنابراین، دو کشور ایران و آذربایجان در مسیر توسعه روابط، باید هوشیار بوده و هوشمندانه عمل کنند تا مداخلات خارجی نتواند تأثیرات منفی خود را بر روند همکاری دو کشور بگذارد.

**با این حساب که توسعه روابط دو کشور عملاً یک دشمن قسم‌خورده دارد، به نظر شما سفر رئیس‌جمهوری می‌تواند به موفقیت‌هایی برسد یا خیر؟

با توجه به شرایط موجود، این سفر قطعا فرصتی است که می‌تواند در ادامه تقویت روابط دوجانبه و تحولات منطقه‌ای مؤثر باشد. اهمیت سفر رئیس‌جمهور به آذربایجان در این است که آنها می‌توانند با بهره‌گیری از ظرفیت‌های سیاسی، اقتصادی و فرهنگی خود، روابط دوجانبه را در راستای منافع مشترک توسعه دهند. در شرایطی که دو کشور متوجه اهمیت استراتژیک یکدیگر شده‌اند، این سفر می‌تواند زمینه‌ساز تقویت همکاری‌ها و کاهش مداخلات خارجی در منطقه باشد. از این رو، به نظر می‌رسد که این سفر می‌تواند موفقیت‌های چشم‌گیری برای ایران و آذربایجان به ارمغان بیاورد و گام‌های بلندی برای تحقق منافع مشترک هر دو کشور بردارد.