ناگفته‌های کارشناسان از راهکارهای غلبه بر بی‌آبی

 این بارش‌ها اگرچه در کوتاه‌مدت موجب کاهش خشکی و آلودگی هوا شده‌اند، اما از نظر کارشناسان فاصله زیادی با میانگین بارش‌های بلندمدت دارد و توان جبران کمبود چند ماه اخیر را ندارد و به همین دلیل همچنان بسیاری از شهرها و استان‌هایی مانند تهران با وضعیت تنش آبی روبه‌رو هستند. از این رو همچنان تقاضای بسیاری برای مخازن آب در سراسر کشور وجود دارد که این روزها افزایش قیمت حدود چهل درصدی آن باب تازه‌ای درباره سوءاستفاده گرانی ایجاد کرده است که باز هم از فرصتهای بحرانی کشور، در صدد بهرهوری به نفع خود هستند. همچنین برخی از کارشناسان از وجود مافیای گسترده احتمالی در پس پرده انتقال آب برای غلبه بر بحران بی آبی خبر می‌دهند، معمایی که تا کنون کسی موفق به گشودن آن نشده است.

به گزارش «آرمان ملی»، بحران انرژی در بخش‌های مختلف از جمله؛ آب، برق، گاز و... کلانشهرهای کشور به خصوص پایتخت را بیش از دیگر مناطق تهدید می‌کند. تهران که به دلیل جمعیت بالا و مصرف بسیار زیاد، همواره حساس‌ترین نقطه کشور از نظر تأمین آب است، این روزها تبدیل به دغدغه اصلی مسئولان و مردم دراین خصوص شده است، به ویژه آنکه تاکنون بارشی مناسب با فصل پاییز به خود ندیده و دلخوش به امید بارش در روزهای پایانی پاییز یا فصل زمستان است. هرچند گزارش‌ها نشان می‌دهد حجم آب سدهای تأمین‌کننده تهران نسبت به سال‌های گذشته کاهش قابل‌توجهی داشته و حتی بارش‌های اخیر نیز نمی‌تواند این شکاف را جبران کند، به این ترتیب، ادامه کاهش بارش‌ها در فصل‌های پاییز و زمستان عملاً تهران را با بحرانی روبه‌رو کرده که هر سال با شدت بیشتری تکرار می‌شود. همزمان با تشدید خبرهای مربوط به کمبود بارش، بازار تجهیزات مرتبط با ذخیره‌سازی آب نیز دچار نوسان شده تاحدی که خبرها از افزایش ۴۰ تا ۵۰ درصدی قیمت مخازن پلی‌اتیلن حکایت می‌کند که موجب افزایش نگرانی‌های جدید در این باره شده است. علی واصف کارشناس اقتصادی در این باره به «آرمان ملی» گفت: کمبود آب مانند دیگر مواقعی که بحران در دیگر حوزه‌های انرژی ایجاد می‌شود؛ باعث شده است تا بسیاری از افراد به ایجاد بازار سیاه در حیطه مسائلی که مردم به دنبال راه حل برای غلبه و چاره جویی برای بحران خاص مانند کمبود آب و... هستند، دست بزنند و گران شدن مخازن آب هم شامل حال همین موارد می‌شود. او درباره افزایش قیمت مخازن آب گفت: البته در این باره برخی از تولیدکنندگان معتقدند که، کمبود مواد اولیه پلی‌اتیلن دلیل اصلی این افزایش قیمت بوده است و البته قطعاً بخشی از این افزایش ناشی از تقاضای هیجانی مردم و سودجویی برخی واسطه‌هاست. این مسئله پیش از این هم درباره ایجاد حس روانی درباره برخی از اقلام، خدمات و... نیز وجود داشته است و طبق تجارب پیشین؛ هروقت بحرانی در کشور ایجاد می‌شود، بلافاصله افرادی سودجو و کلاهبردار هم نمایان می‌شوند تا از آب گل آلود و بدون نظارت در حوزه‌های مربوطه، سوءاستفاده کنند. بر اساس تجربه قطعی‌های موقت آب در برخی مناطق و نگرانی عمومی درباره تشدید بحران باعث شده بسیاری از خانوارها و کسب‌وکارها برای خرید مخزن آب اقدام کنند؛ موضوعی که خود به افزایش تقاضا و رشد قیمت‌ها دامن زده است که به گفته تحلیلگران، این وضعیت، خود می‌تواند زمینه‌ساز شکل‌گیری بحران‌های جانبی در بازار شود. در حقیقت هرگاه یک بحران ملی مانند کم‌آبی تشدید می‌شود، بازار کالاهای مرتبط نیز مستعد التهاب است و اگر نظارت کافی وجود نداشته باشد، گروه‌های سودجو با افزایش قیمت‌ها، احتکار یا محدود کردن عرضه، فشار مضاعفی بر مردم وارد می‌کنند. این موضوع نه فقط درباره مخازن آب، بلکه در مورد پمپ‌ها، لوله‌ها، وسایل انتقال و حتی مواد تصفیه آب نیز دیده می‌شود.

به صرفه بودن انتقال آب

او درباره تاثیرگذاری و امکان پذیر و به صرفه بودن اقتصادی انتقال آب به تهران از مبادی مختلف گفت: مطرح شدن بحث انتقال آب به عنوان راهکاری برای مقابله با بحران کم‌آبی مطرح از ابعاد مختلف قابل بررسی است. انتقال آب از طالقان به تهران یا طرح‌های بزرگ‌تر مانند انتقال آب از خلیج فارس قطعاً با توجه به تشدید بحران کم آبی و... پایتخت مطرح شده است، اما پرسش جدی این است که آیا چنین طرح‌هایی می‌توانند بحران آب در تهران یا استان‌های مشابه را برطرف کنند. بدیهی است، طرح‌های انتقال آب هرچند در کوتاه‌مدت بخشی از نیاز را تأمین می‌کنند، اما راه‌حل پایدار و اصولی نیستند، اما شاید راه گریزی برای گذر از این زمان و بحران شدید باشد. واصف اضافه کرد: انتقال آب از طالقان یا مناطق شمالی البرز سال‌هاست مطرح است، اما منابع آبی این مناطق محدود و نگرانی‌های محیط‌زیستی بسیار جدی است، به‌علاوه، افزایش مصرف در تهران باعث شده هر منبع جدید انتقال آب نیز پس از مدتی پاسخگوی نیاز نباشد. این کارشناس توضیح داد: طرح انتقال آب از خلیج فارس نیز بیشتر برای صنایع در مناطق مرکزی طراحی شده و به دلیل هزینه بالا، فرایند پیچیده شیرین‌سازی و مسافت طولانی، گزینه مناسبی برای آب شرب تهران نیست و قطعاً هزینه انتقال چنین آبی چند برابر هزینه تأمین آب فعلی است و اجرای آن مقرون‌به‌صرفه نخواهد بود. این کارشناس تاکید کرد: این پروژه‌ها تنها زمانی می‌توانند اثرگذار باشند که در کنار اصلاح الگوی مصرف، کاهش هدررفت آب در شبکه، بازچرخانی آب و مدیریت علمی منابع اجرا شوند. اگرچه بیش از ۳۰ درصد آب شهری در شبکه فرسوده هدر می‌رود، اما تاکنون روند نوسازی شبکه با سرعت کافی پیش نرفته است و تا زمانی که این مشکل بنیادی حل نشود، افزایش منابع جدید نمی‌تواند بحران را رفع کند.

کشاورزی و بحران آب

او بحران آب در بخش کشاورزی را یکی از جدی‌ترین چالش‌های پیش رو ذکر و بیان کرد: بیش از ۸۰ درصد منابع آب کشور در کشاورزی مصرف می‌شود و این در حالی است که بهره‌وری بخش کشاورزی بسیار پایین‌تر از استانداردهای جهانی است و تا زمانی که روش‌های آبیاری سنتی، الگوی کشت نامناسب و اتلاف گسترده آب اصلاح نشود، هیچ راهی برای کنترل بحران آب وجود ندارد. واصف افزود: از طرفی، تغییرات اقلیمی نیز وضعیت را پیچیده‌تر کرده است و همانگونه که می‌بینیم، الگوی بارش‌ها تغییر کرده و بارندگی‌ها بیشتر به شکل رگبارهای کوتاه‌مدت رخ می‌دهد که عملاً تأثیر کمی بر تغذیه سفره‌های آب زیرزمینی دارد، همچنین کاهش بارش برف، که مهم‌ترین منبع تغذیه مخازن زیرزمینی است، یکی از بزرگ‌ترین زنگ خطرها برای آینده منابع آب کشور است که باعث شده تا بحران آب ایران فقط از یک بُعد قابل بررسی نباشد و در نتیجه نمی‌توان برای آن فقط یک راهکار ارائه داد. واصف معتقد است: تهران و دیگر استان‌ها برای عبور از این بحران نیازمند مجموعه‌ای از اقدامات همزمان و بلندمدتی مانند؛ اصلاح مصرف، نوسازی شبکه، مدیریت علمی، کاهش هدررفت، جلوگیری از سودجویی در بازار تجهیزات آب و سرمایه‌گذاری در فناوری‌های نوین هستند. در حقیقت بارش‌های اخیر اگرچه امیدی ایجاد می‌کند، اما نمی‌تواند ایران را از کم‌آبی نجات دهد، ولی تنها با اتخاذ سیاست‌های پایدار و جلوگیری از بهره‌برداری برخی گروه‌ها از فضای بحرانی می‌توان امیدوار بود کشور در سال‌های آینده با شرایط قابل‌مدیریت‌تری مواجه شود. او بیان کرد: در این میان دولت باید با نظارت بیشتر مانع از افزایش قیمت ابزار و خدماتی شوند که می‌تواند به مردم برای عبور از بحران کمک کند. افزایش قیمت مخازن آب، پمپ‌های آب و... در برهه‌هایی که مردم دچار مشکل کم آبی هستند، رویکردی است که باید با مداخله سودمند دولت بهبود یابد، در غیراینصورت این مسائل باعث تشدید نگرانیها و دغدغه‌های مردم در مواجهه با این بحرانها و پیامدهای ناگوار آن خواهد شد. این کارشناس تاکید کرد: در نهایت باید گفت که هرچند انتقال آب به تهران در شکل‌های مختلف رویکردی است که ناگزیر به انجام آن هستیم که البته باید هزینه‌های بسیار اقتصادی، زیست محیطی و... برای آن بپردازیم، اما در این حین باید باید اقداماتی برای محدودساختن ساخت و ساز و کنترل نیاز برخی کلانشهر مانند تهران به منابع آب، برق، گاز و... بود تا این معضل بی‌پایان همچنان گسترده‌تر از وضعیت کنونی نشود، در عین حال باید حتماً با فناوری‌های نوین به مقوله بازچرخانی آب، ممانعت از هدررفت آب، اصلاح نظام سنتی کشاورزی و... پرداخت.

دلیل گرانی مخزن آب

سعید ترکمان، رئیس هیات‌مدیره انجمن ملی صنایع پلیمر ایران دراین باره گفت: در ماه‌های گذشته تقاضا برای مخازن ذخیره آب افزایش یافته اما چالش اصلی این صنعت نه به‌دلیل رشد تقاضا، بلکه ناشی از بحران تأمین مواد اولیه است. ظرفیت نصب‌شده تولید مخازن در کشور کافی است و تولیدکنندگان می‌توانند نیاز بازار را تأمین کنند، اما کمبود پلی‌اتیلن و نوسانات عرضه از سوی پتروشیمی‌ها مشکلات جدی برای واحدهای تولیدی ایجاد کرده است. این در حالی است که این ماده اولیه همیشه به راحتی در دسترس بوده و حتی مازاد نیاز کشور است. به گفته وی عرضه نامناسب پلی اتیلن باعث شکل‌گیری رقابت‌های ۴۰ تا ۵۰ درصدی در بازار شده و این وضعیت هزینه تمام‌شده تولید مخازن را بالا برده است. مواد اولیه پلی‌اتیلن همواره در کشور به‌وفور وجود داشته اما در هفته‌های اخیر التهاب و کمبود در این بازار شکل گرفته و شرایط را برای صنایع مختلف دشوار کرده است. او با بیان اینکه آغاز این نوسانات و کمبود مواد اولیه از شهریورماه بوده و پیش از آن رقابت‌ها در بازار عرضه بسیار جزئی گزارش می‌شد، تصریح کرد: به‌دلیل تعدد و گستردگی تولیدکنندگان در کشور، آمار واحد و دقیقی از حجم تولید مخازن قابل استخراج نیست، اما تولیدکنندگان معتبر همچنان نیاز بازار را تأمین می‌کنند و کمبودی در بازار ایجاد نشده است. همچنین شاهد تنوع بالای تولید مخازن هستیم چراکه تقریبا مخازن آب در حال تبدیل شدن به یکی از اجزای ساختمان است. بنابراین تولید از شکل‌های سنتی فاصله گرفته و کارخانه‌ها اشکال حجمی متناسب با هر ساختمان را تولید می‌کنند. وی افزود: افزایش قیمت مواد اولیه اثر طبیعی بر قیمت نهایی مخازن دارد، اما تولیدکنندگان تلاش کرده‌اند با کاهش حاشیه سود خود از شکل‌گیری کمبود مصنوعی یا سوءاستفاده در بازار جلوگیری کنند. رئیس هیات‌مدیره انجمن ملی صنایع پلیمر ایران با اشاره به اینکه مواد اولیه پلیمری تنها برای تولید مخزن مصرف نمی‌شود و صنایع خودرو، بسته‌بندی، کشاورزی، لوله‌های آبیاری و بسیاری دیگر نیز به آن وابسته‌اند، گفت: التهاب دو ماه اخیر در بازار مواد اولیه، کل زنجیره تولید را تحت فشار قرار داده است. او تأکید کرد که برای حل این مشکل راهکارهای مختلفی از سوی بخش خصوصی و تشکل‌های تخصصی ارائه شده، اما حل مشکل زمانی امکان‌پذیر است که دستگاه‌های مختلف تصمیم‌گیر یک عزم ملی داشته باشند و هماهنگی در تصمیم‌گیری‌ها افزایش یابد.

پشت پرده انتقال آب

اما حسین آخانی، استاد دانشگاه و کارشناس محیط زیست فرایند انتقال آب از خلیج فارس را همانند پروژه‌های سدسازی در کشور از روش‌های «مافیای آب» معرفی کرد و به خبرآنلاین گفت: همه متخصصان اقتصاد معتقدند، چنین انتقالی هزینه‌های کلانی را روی دوش کشور می‌گذارد و به هیچ وجه به‌صرفه نیست، باید چند سیاست مناسب را پیگیری کنیم تا با مشکل کم‌آبی در کشور برخورد کنیم. یکی از مهم‌ترین سیاست‌ها این است که صنایع آب‌بر را از مناطق مرکزی به مناطق ساحلی منتقل کنیم و اگر ما فکر کنیم که با انتقال آب به مرکز کشور، می‌توانیم نیاز آبی این مناطق را به طور پایدار حل کنیم، کاملا به بیراهه رفته‌ایم؛ اگر این راه حل جوابگو بود باید انتقال آب از زاینده رود که قبلا به یزد و کرمان صورت گرفته بود، آن نیاز را جواب می‌داد. آخانی توضیح می‌دهد: راه حل بسیار مشخص است: انتقال صنایع به مناطق ساحلی و اضافه نکردن صنایع جدید باید سیاست اصلی باشد و دیگر اجرای سیاست‌های بهینه‌سازی مصرف آب؛ مساله‌ای که در کشور نداریم و همین اشتباه را در رابطه با انرژی تکرار می‌کنیم.