اقدام حقوقی علیه مکانیسم ماشه

 این تلاش‌ها در دوره جدید و در دولت مسعود پزشکیان به رغم مخالفت‌های اولیه با مذاکره با آمریکا در نهایت به مذاکره عراقچی و ویتکاف منجر شد. مذاکراتی که با حمله اسرائیل و در نهایت آمریکا به تاسیسات هسته‌ای ایران عملا شکست خورد و بعد از این مرحله زمانی که اروپایی‌ها اعلام کردند اسنپ بک را فعال خواهند کرد، وزارت خارجه تلاش‌های زیادی را انجام داد تا این مکانیسم اجرایی نشود. این تلاش‌ها حتی در حاشیه مجمع عمومی سازمان ملل متحد ادامه داشت اما در نهایت اروپایی‌ها مکانیسم ماشه را چکاندند و شورای امنیت نیز اعلام کرد که تحریم‌های ایران بازگشته است.

*تلاش‌های حقوقی ایران

 اولین کشوری که برجام را نقض و از آن خارج شد، آمریکا بود و اروپایی‌ها نیز هیچگاه در این مدت و از 2018 به این سو به تعهدات خود در ارتباط با برجام پایبند نبودند. ایران نیز البته تعهداتی را پذیرفته بود که در برابر آن نه تنها هیچ امتیازی نگرفته بود بلکه مجددا تحریم‌های یک جانبه آمریکا علیه اقتصادش احیا شده بود. لذا بعد از حدود یک سال از خروج آمریکا و عدم انجام تعهدات برجامی از سوی اروپایی‌ها در نهایت ایران تصمیم گرفت گام به‌گام بر غنای اورانیوم خود بیفزاید. در نهایت هم حدود 450 کیلوگرم اورانیوم غنی شده 60 درصد ساخته شد. برخی از تحلیلگران معتقد بودند ایران با این اقدام در مرحله آستانه گریز هسته‌ای قرار گرفته است تا در مذاکرات احتمالی دست پر داشته باشد اما در هر صورت و با پذیرش هر تحلیلی در نهایت اسرائیل و آمریکا به تاسیسات هسته‌ای ایران حمله کردند و پرونده هسته‌ای ایران در حالت ویژه‌ای قرار گرفت. ایران در این مدت ضمن مذاکره با اروپا و آمریکا با یک ادبیات خاص و واقعی با جهان صحبت می‌کرد و آن اینکه ایران بر اساس NPT می‌تواند از غنی‌سازی اورانیوم در سطوح مختلف زیر نظر آژانس برخوردار باشد و در صورتی که آمریکایی‌ها تحریم‌ها را لغو کنند، حاضر است غنی‌سازی را در حد برجام بپذیرد. اکنون بعد از حمله به تاسیسات هسته‌ای و حتی بعد از اعمال مکانیسم ماشه وزارت خارجه در تلاش است برای ثبت در تاریخ، نشان دهد غربی‌ها شرایط را پیچیده کرده‌اند.

*نامه وزیر خارجه به همتایان

در آخرین اقدام، وزیر امور خارجه دست به قلم شده است و در نامه‌ای در ارتباط با تحریم‌های بازگشته علیه ایران به وزرای خارجه کشورهای مختلف این اقدام را غیر قانونی خوانده است. در این نامه آمده است: بدین‌وسیله توجه جنابعالی را به موضوعی بسیار فوری و مهم برای اعتبار نظم حقوقی بین‌المللی و اقتدار سازمان ملل متحد جلب می‌نماید. ادعاهای اخیر ایالات متحده آمریکا، بریتانیا، فرانسه و آلمان مبنی بر اینکه قطعنامه‌های شورای امنیت ملل متحد که پیش‌تر بر اساس قطعنامه 2231 (2015) خاتمه یافته‌اند، از طریق سازوکار موسوم به پس‌گشت «احیا» شده‌اند، کاملاً بی‌پایه، غیرقانونی و باطل هستند.

*ادعای غیر حقوقی اروپایی‌ها

 در ادامه این نامه آمده است: این ادعاها باید به‌طور کامل مردود شناخته شوند؛ چراکه هم با متن و هم با روح قطعنامه 2231 در تعارض‌اند، یکپارچگی شورای امنیت را تضعیف می‌کنند و تهدیدی جدی برای اعتبار دیپلماسی چندجانبه به‌شمار می‌آیند. قطعنامه 2231 (2015) که به اتفاق آرا توسط شورای امنیت تصویب شد، برنامه جامع اقدام مشترک (برجام) را تأیید کرد، چارچوبی با دقت متوازن ایجاد نمود و به‌ویژه: قطعنامه‌های پیشین شورای امنیت درباره برنامه هسته‌ای ایران، از جمله تمامی تدابیر تحریمی مندرج در آن‌ها، را به‌عنوان بخشی از سازش مورد توافق خاتمه داد؛ چارچوبی روشن و زمان‌بندی‌شده فراهم ساخت که بر اساس آن تمامی محدودیت‌های مرتبط با موضوع هسته‌ای در تاریخ 18 اکتبر 2025 به‌طور دائم منقضی شد؛ به هیچ کشوری اختیار یکجانبه برای تغییر، تفسیر مجدد یا تمدید مفاد قطعنامه اعطا ننمود. این قطعنامه محصول مذاکرات طولانی و دشواری بود که در آن تعهدات متقابل و تضمین‌های دوطرفه بنیان توافق را تشکیل می‌داد. هرگونه تلاش برای تفسیر مجدد یا دستکاری مفاد آن به‌صورت پسینی و عطف به ماسبق، مغایر با ماهیت الزام‌آور تصمیمات شورای امنیت وفق ماده 25 منشور ملل متحد است.

*اسنپ بک باطل است

عراقچی در ادامه آورده: سازوکار موسوم به پس‌گشت که از سوی کشورهای صدرالاشاره مورد استناد قرار گرفته، کان‌لم‌یکن و باطل است. به‌طور مشخص ایالات متحده آمریکا با خروج یکجانبه از برجام در ماه مه 2018 و در نتیجه توقف مشارکت در تمامی فرآیندهای مرتبط، وهمچنین با انجام حملات غیرقانونی علیه تأسیسات هسته‌ای ایران تحت پادمان آژانس بین‌المللی انرژی اتمی، و نیز سه کشور اروپایی با عدم اجرای اساسی تعهدات خود، مطلقاً فاقد هرگونه صلاحیت برای استناد به قطعنامه 2231 به هر نحو می‌باشند. لذا، هرگونه ادعایی که بر این مبنا مطرح گردد، متناقض و عاری از هرگونه بنیاد حقوقی است؛ صدور ابلاغیه شروع فرآیند سازوکار موسوم به پس‌گشت از سوی بریتانیا، فرانسه و آلمان در 28 اوت 2025 الزامات مندرج در بند عملیاتی 11 قطعنامه 2231 را برآورده نمی‌سازد. روسیه، چین، ایران و سایر کشورها این موضع را به‌طور آشکار، از جمله از طریق مکاتبات رسمی با دبیرکل و شورای امنیت، اعلام نموده‌اند.

*آثار اقدامات اروپایی‌ها

چنین اقداماتی مفاد صریح قطعنامه 2231 را نقض نموده و اعتماد به الزام‌آور بودن تصمیمات شورای امنیت را سست می‌سازد؛ اقتدار شورا را با ایجاد این تصور نادرست که تصمیمات آن می‌تواند توسط اقلیتی از دولت‌ها و خارج از رویه‌های مقرر نادیده گرفته شود، تضعیف می‌کند؛ جمهوری اسلامی ایران قاطعانه احیای ادعایی قطعنامه‌های خاتمه‌یافته را مردود می‌داند. نه ایران و نه هیچ دولت عضو دیگر سازمان ملل متحد هیچ‌گونه الزام حقوقی به تبعیت از چنین ادعاهای غیرقانونی ندارند. برعکس، شناسایی یا اجرای این تدابیر خود نقض حقوق بین‌الملل محسوب خواهد شد.

*درخواست عراقچی از کشورها

با عنایت به مراتب فوق، از جناب‌عالی و دولت متبوع‌تان مصرّانه درخواست می‌نمایم تا هرگونه ادعا مبنی بر احیای قطعنامه‌های خاتمه‌یافته شورای امنیت ذیل قطعنامه 2231 را قاطعانه مردود بشمارید؛ از درج چنین تدابیر غیرقانونی در قوانین داخلی، رویه‌های اداری یا سیاست خارجی خود اجتناب ورزید؛ برهه کنونی آزمونی سرنوشت‌ساز برای اعتبار حقوق بین‌الملل است. چنانچه ادعاهای غیرقانونی معدودی از کشورها مجال غلبه یابند، اقتدار شورای امنیت، تمامیت سازمان ملل متحد، و اصل بنیادین وفای به عهد به شدت مخدوش خواهد شد.