آثار بدعهدی اروپا بر اقتصاد ایران

 اما چند نکته کلیدی وجود دارد: نکته اول این است که اقتصاد ایران به لحاظ بزرگی و متنوع بودن، تاب‌آوری آن در طی سنوات گذشته نه تنها کاهش پیدا نکرده بلکه افزایشی شده است. به عنوان مثال اگر ما به زیرساخت حمل و نقل نگاه کنیم چه در جنوب کشور و چه در شمال کشور، حجم زیرساخت‌ها نسبت به ابتدای شروع برجام افزایش پیدا کرده است. گرچه ممکن است یکی بگوید نسبت به نقطه مطلوب یا نسبت به برخی همسایگان، ما وضعیت متناسب با آنها نداریم اما اگر مقایسه کنیم در حمل و نقل به عنوان یک شاخص توسعه، وضعیت بهتر پیدا کردیم. منظور از حمل و نقل، بنادر و فرودگاه‌ها و راه‌های ارتباطی و ریل‌هاست. نکته دوم این است که نسبت به تحریم‌های گذشته امروز کشور تجربه استفاده از ظرفیت‌های کشورهای همسایه یا حتی دور دست را دارد. به عبارت دیگر، اگر در بیش از یک دهه گذشته کشور وقتی که تحریم می‌شد، تازه به فکر راه‌هایی بودیم که نیازهای کشور تامین بشود، امروز آن راه‌ها وجود دارد نه اینکه دوباره کشور در شرایط شوک قرار بگیرد. نکته سوم، به نظر می‌رسد با توجه به اینکه برخی از کشورهای عضو شورای امنیت آنها هم مشمول تحریم هستند، کشورهای تحریم شده بیشتر می‌توانند از ظرفیت همدیگر استفاده بکنند. و نکته آخر در این بخش به نظر می‌رسد که این دوره جدید تحریم‌ها علی‌رغم اینکه ایران طبیعی است که متضرر بشود، اینگونه نیست که کشورهای متقابل متحمل هزینه نشوند. منظور از هزینه کشورهای متقابل، صرفا هزینه‌های تجاری نیست بلکه مهم‌تر از هزینه‌های تجاری یا فرصت‌های تجارت که در شرایط غیرتحریم بر آنها فراهم می‌شد که از دست می‌دهند، منظور نوع دیگری از هزینه‌هاست به نام هزینه‌های اجتماعی. به هر حال سه کشور اروپایی اگر قرار بود از ابزار ماشه یا اسنپ بک استفاده کنند، زمانی که ترامپ در سال 97 از برجام خارج شد یا در سال 98 می‌توانستند از ابزار ماشه استفاده کنند یا زمانی که ایران تعهدات خودش را در برجام کم کرد و سطح غنی‌سازی را از سطح سه و نیم درصد افزایش داد آنجا سه کشور می‌توانستند از مکانیسم ماشه استفاده کنند نه اینکه بمانند سال آخر، سال دهم آنهم ماه آخر سال دهم از ابزار ماشه استفاده کنند. به عبارت دیگر سه کشور اروپایی از 120 ماه فرصت برجام، 119 ماه سکوت و ماه 120ام از ابزار ماشه استفاده کردند. اینکه آمریکایی‌ها به برجام خیانت کردند، تردیدی نیست اما آنها در سال دوم یا سوم از برجام خارج شدند. از اروپایی‌ها انتظار این نبود که در سال دهم آنهم در ماه 120ام از مکانیزم ماشه استفاده کنند. خاطره تلخی که اروپایی‌ها و به‌خصوص فرانسه در ذهن تک‌تک ایرانی‌ها ایجاد کردند و به نظرم این سرمایه اجتماعی که فرانسوی‌ها از دست دادند، خیلی بیش از آن سرمایه مادی یا تجارتی بود که می‌توانست برای آنها در احیای برجام یا عدم فعال کردن ماشه نصیب همان‌ها یا ایران کند. به هر حال به نظر می‌رسد شاید در این روزهای اولیه ما با نوسانات قیمت مواجه بشویم اما هرچه که زمان بگذرد، شرایط عادی‌تر خواهد شد و مثل سال‌های تحریم، اولین قطعنامه یا شش قطعنامه‌ای که آنها صادر کردند، اقتصاد خودش را با آن شرایط تطبیق خواهد داد البته طبیعی است که اگر دستگاه‌های اجرایی یا بنگاه‌های اقتصادی کمی تدبیر کنند وبهره‌وری اقتصاد را افزایش بدهند، بخشی از آثار منفی تحریم‌ها را می‌توانند جبران کنند.

هادی حق‌شناس

اقتصاددان