کشورهای اروپایی نباید مسیر اشتباه را انتخاب کنند

این قطعنامه صرفا ۴ رای موافق از ۱۵ رای اعضای شورای امنیت کسب کرد و ۹ کشور رای مخالف و دو کشور رای ممتنع دادند. هر قطعنامه برای تصویب در شورای امنیت سازمان ملل نیازمند ۹ رای این شورای ۱۵ عضوی است که قطعنامه فوق همان‌طور که پیش‌بینی می‌شد نتوانست آرای لازم را به‌دست آورد، اما با فشار آمریکا و سه کشور اروپایی برای تحت فشار قرار دادن جمهوری اسلامی ایران پیش از پایان مهلت ۳۰ روزه به رای گذاشته شد. در واقع شورای امنیت سازمان ملل نتوانست پیش نویس قطعنامه‌ای را که با هدف جلوگیری از بازگشت سریع تحریم‌ها علیه ایران را که در توافق هسته‌ای ایران موسوم به برجام در سال ۲۰۱۵ لغو شده بودند، تصویب کند. این قطعنامه به دنبال حفظ لغو تحریم‌ها بود که ۹ رای لازم را کسب نکرد. عراقچی وزیر امورخارجه در این زمینه گفت: از جانب جمهوری اسلامی ایران طرحی معقول و قابل‌ اجرا را به همتایان اروپایی ارائه دادم تا از وقوع بحرانی غیرضروری و قابل اجتناب در روز‌های آینده جلوگیری شود. وی افزود: «با این حال به‌جای آنکه به محتوای این طرح پرداخته شود ایران اکنون با مجموعه‌ای از بهانه‌ها و طفره‌ روی‌های آشکار مواجه است؛ از جمله ادعای مضحکی مبنی بر اینکه وزارت امور خارجه نماینده تمام ساختار سیاسی کشور نیست.» «آرمان ملی» برای تحلیل و بررسی شرایط پیچیده کنونی و پیامدهای فعال شدن مکانیسم ماشه با حسن بهشتی‌پور تحلیلگر روابط بین‌الملل گفت‌وگو کرده که در ادامه می‌خوانید.

*با عدم تصویب قطعنامه عدم لغو تحریم‌های ایران در شورای امنیت سازمان ملل ایران در آستانه فعال شدن رسمی مکانیسم ماشه قرار گرفته است. ارزیابی شما از این اتفاق چیست؟

ایران و آژانس با هم توافق کردند که این اتفاق مثبتی بود. به هر حال اگر ایران با آژانس همکاری نکند شرایط بین‌المللی برای کشور پیچیده‌تر و فشارها بیشتر می‌شود. بنابراین همکاری ایران با آژانس کمک می‌کند تا فضای مناسب‌‌تری در مسیر گفت‌‌وگو و مذاکره با طرف‌های مقابل فراهم شود. در واقع دیپلمات‌‌های ایرانی تلاش می‌کنند زمینه‌ای فراهم کنند تا جلوی فعال شدن مکانیسم ماشه را بگیرند. البته توافق با آژانس به این معنا نیست که مکانیسم ماشه قطعا فعال نمی‌شود. ممکن است طرف‌‌های مقابل در هر حالتی ماشه را فعال کنند. عباس عراقچی در متن توافق با آژانس اعلام کرد چنانچه مکانیسم ماشه فعال شود یا طرف‌‌های مقابل به ایران حمله کنند عملا توافق اخیر با آژانس اجرایی نمی‌‌شود. دولت پزشکیان به دنبال این است که مشکلات موجود را به جای تنش، تنازع و درگیری از طریق دیپلماتیک و مذاکره حل و فصل کند. درگیر شدن با آژانس و سایر طرف‌ها به نفع ایران نیست. در شرایط کنونی ایران باید منتظر روزهای آینده بماند و ببیند آیا اروپا به سمت فعال‌‌سازی مکانیسم ماشه می‌‌رود یا خیر؟ به‌رغم اینکه گفته می‌شود کشورهای اروپایی در نهایت مکانیسم ماشه را فعال می‌کنند اما هنوز نمی‌توان به صورت دقیق در این زمینه اظهار نظر کرد.

*به نظر می‌رسد این اتفاق رخ خواهد داد و مکانیسم ماشه علیه ایران فعال خواهد شد. در چنین شرایطی چه مسیری پیش روی ایران قرار خواهد گرفت؟

اگر کشورهای اروپایی این راه اشتباه را بروند و مکانیسم ماشه را فعال کنند مسیر گفت‌وگو و مذاکره با دشواری‌های بسیاری روبه‌رو شده و درواقع یک معادله باخت- باخت برای ایران و اروپا شکل می‌‌گیرد و منافع آن نصیب اسرائیل و آمریکا خواهد شد. هنوز نمی‌توان با اطمینان درباره دورنمای آینده صحبت کرد. اگر اروپا توافق با ایران را محترم به‌شمارد و به سمت دیپلماسی و مذاکره و گفت‌وگو حرکت کند ارتباطات تازه‌ای شکل گرفته و گفت‌وگوهای جدیدی ایجاد می‌‌شود. در این میان پرسش تازه‌ای شکل می‌‌گیرد و آن اینکه داده‌های موجود کدام یک از این احتمالات یعنی تداوم توافق‌‌سازی و مذاکره در برابر جنگ را جدی‌تر می‌‌کند؟ ایران همکاری‌های تازه‌ای با آژانس برنامه‌ریزی و توافق تازه‌ای منعقد کرده است. اروپایی‌ها اما مطالبات خاص خود را دارند.

*در شرایط کنونی مهم‌ترین مطالبات کشورهای اروپایی از ایران چیست؟

کشورهای اروپایی در ابتدا موضوع تعیین تکلیف ۴۰۰ کیلوگرم اورانیوم را مطرح کرده و پس از آن هم از ضرورت تداوم مذاکرات ایران و آمریکا سخن می‌‌گویند. در مورد اول که ایران توضیحاتی ارائه و اعلام کرده به دلیل حملات آمریکا و اسرائیل به سایت‌‌های هسته‌ای ایران این ۴۰۰ کیلوگرم مدفون شده است. به همین دلیل باید ذیل این توافق زمانی به ایران داده شود تا ایران بررسی‌های لازم را صورت داده و مشخص کند چه بر سر اورانیوم آمده است. در مرحله بعد ایران گزارش‌هایی به آژانس درباره سرنوشت اورانیوم‌‌های مدفون شده‌اش داده و ابهامات را تعیین تکلیف می‌کند. درباره موضوع مذاکره با آمریکا هم عراقچی و علی لاریجانی به صراحت اعلام آمادگی کرده‌اند تا گفت‌وگوها انجام شود. این طرف آمریکایی است که شرط می‌گذارد که حتما مذاکرات باید مستقیم باشد. ضمن اینکه آمریکا می‌گوید غنی‌سازی ایران به‌ رغم مفاد NPT باید صفر درصد باشد و ایران را از حق و حقوق قانونی خود محروم می‌کند. ایران معتقد است مذاکرات باید غیرمستقیم بوده و حق غنی‌سازی ایران هم در آن حفظ شود. در صورتی که آمریکا و اروپا دوباره بخواهند ماجراجویی کنند ایران مطابق با حقوق خود واکنش نشان خواهد داد.

اگر اروپایی‌ها مکانیسم ماشه را فعال کنند مسیر گفت‌وگو و مذاکره با دشواری‌های بسیاری روبه‌رو شده و در واقع یک معادله باخت- باخت برای هر دو طرف شکل می‌‌گیرد و منافع آن نصیب اسرائیل و آمریکا خواهد شد

*موضوع خروج ایران از NPT پس از فعال شدن مکانیسم ماشه به چه میزان می‌تواند جدی باشد؟

در فضای سیاست ایران هر بار که فشارهای آمریکا و اروپا شدت می‌‌گیرد برخی صداها به‌ ویژه در سطح سیاسی و پارلمانی بلند می‌شود که تنها راه مقابله خروج از NPT است. این صداها بیش از آنکه بر تحلیل واقع ‌بینانه استوار باشد بر خشم، بی‌اعتمادی و واکنش‌های مقطعی تکیه دارد. اما پرسش اصلی اینجاست آیا چنین اقدامی می‌تواند واقعاً موقعیت ایران را بهبود دهد یا آن را در مسیر پرهزینه‌تر و خطرناک‌تری قرار می‌دهد؟ من معتقدم هرچند از نظر فنی صرف خروج از NPT به معنای تلاش برای ساخت سلاح هسته‌ای نیست اما در عمل چنین پیامی به جهان منتقل خواهد شد. توقف نظارت‌های آژانس و خروج از چارچوب حقوقی موجود شائبه حرکت ایران به سوی تولید سلاح هسته‌ای را تقویت می‌کند. این پیام به ‌ویژه در شرایطی که ایران سال‌ها بر این نکته تأکید داشته و دارد که به دنبال تولید سلاح هسته‌ای نبوده و نیست هزینه‌‌های سیاسی و امنیتی کشور را به طور جدی افزایش می‌دهد. یکی از مهم‌ترین پیامدهای خروج از NPT از دست دادن حمایت سیاسی قدرت‌هایی مانند روسیه و چین است. تجربه سال‌های پس از برجام نشان داد که این دو کشور به دلیل پایبندی ایران به تعهداتش بارها در شورای امنیت به سود ایران رأی دادند و حتی قطعنامه‌های آمریکا را وتو کردند. اما اگر ایران با خروج از NPT به جامعه جهانی این سیگنال را بدهد که راه ساخت سلاح هسته‌ای را باز گذاشته، دو کشور روسیه و چین نیز به‌ راحتی در کنار آمریکا و اروپا قرار خواهند گرفت و ایران تنها می‌ماند و زمینه اجماع جهانی علیه خود را فراهم می‌‌سازد.

*در شرایط کنونی بهترین واکنش ایران به فعال شدن مکانیسم ماشه چه می‌تواند باشد؟

در شرایطی که فشارهای آمریکا و اروپا علیه ایران رو به افزایش است خروج از NPT نه‌ تنها راه‌حل نیست بلکه مسیری پرهزینه و خطرناک است که ایران را از حقوق مسلم خود محروم کرده و اجماع جهانی تازه‌ای علیه کشور ایجاد می‌کند. بهترین راهبرد برای ایران ماندن در چارچوب حقوقی بین‌المللی، استفاده از ظرفیت‌های آژانس برای اثبات صلح‌‌آمیز بودن فعالیت‌ها و اتکا به توان داخلی برای مقابله با فشارهاست. سیاست خردمندانه نه در واکنش‌‌های احساسی و بلکه در انتخاب مسیری است که ضمن حفظ حقوق ایران تهدیدها را کاهش داده و زمینه دیپلماسی مؤثر را فراهم کند. یکی از آسیب‌های مزمن در سیاست خارجی ایران گرفتار شدن در نگاه‌های افراطی است. سیاست حرفه‌ای یعنی پذیرش اقدامات مثبت هر کشور و نقد صریح رفتارهای منفی آن بدون اسیر شدن در چارچوب‌های جناحی. در عرصه بین‌المللی منافع ملی باید معیار باشد نه جانبداری مقطعی یا نگاه‌های ایدئولوژیک. شعار خروج از NPT شاید برای برخی جذاب باشد و احساس قدرت و استقلال را القا کند اما سیاست خارجی عرصه نمایش احساسات نیست. واقع‌‌بینی ایجاب می‌کند ایران بداند که نه روسیه و نه چین در صورت فعال شدن اسنپ‌ بک یا حتی در صورت وقوع درگیری، دفاع نظامی از ایران نخواهند کرد. همان‌ طور که چین در بحران اوکراین به‌رغم نزدیکی به روسیه از حمایت جدی نظامی خودداری کرد. بنابراین اتکای اصلی ایران باید بر توان داخلی و انسجام ملی باشد نه بر توهم کمک خارجی. نکته دیگر اینکه انتقاد از برخی عملکردهای آژانس به ‌ویژه رفتارهایی که شائبه سیاسی‌کاری یا جاسوسی برخی بازرسان را تقویت کرده حق مسلم ایران است. اما اشتباه راهبردی آنجاست که به جای آمریکا و سیاست‌های فشار حداکثری‌اش آژانس را مقصر اصلی معرفی کنیم. آژانس نهادی است که بر اساس مقررات بین‌‌المللی تنها مرجع نظارت بر فعالیت‌‌های هسته‌ای صلح‌آمیز محسوب می‌شود. اگر همکاری ایران با این نهاد متوقف شود، دقیقاً همان چیزی اتفاق می‌افتد که واشنگتن و تل‌‌آویو سال‌ها دنبال آن بوده‌اند و آن شکل‌‌گیری اجماع جهانی علیه تهران است.