تصمیم بزرگ در بازار ارز

 اما گروهی دیگر نیز بر این باور هستند که، این رویکرد، اقدامی پرهزینه و پرریسک است که با توجه به شرایطی که اقتصاد ایران تحت فشار عوامل داخلی و خارجی قرار دارد، امکان دارد تبعات خوشایندی را به دنبال نداشته باشد.

به گزارش «آرمان ملی»، مسعود سعیدی کارشناس اقتصادی در این باره گفت: تصمیم اخیر دولت، از یکسو به معنای کنار گذاشتن سیاست چند‌نرخی و تلاش برای واقعی‌سازی قیمت ارز است و از طرف دیگر نشانه‌ای از تغییر نگاه حاکمیتی نسبت به مدیریت بازار ارز تلقی می‌شود. در حالی که در سال‌های اخیر، نرخ‌های متعدد ارز همیشه زمینه ایجاد رانت‌های گسترده، فعالیت‌های غیرشفاف و سودجویی‌های غیرمولد را فراهم کرده بود. چراکه گروه‌هایی که به ارز ارزان دسترسی داشتند، می‌توانستند از فاصله قیمتی میان بازار رسمی و آزاد بهره‌برداری کنند و سودهای کلانی کسب کنند که هیچ ارتباطی با فعالیت تولیدی نداشتند و در این راستا همواره دولت و برخی از فعالان در عرصه اقتصادی از این امر گلایه داشتند. در حال حاضر دولت با انتقال معاملات به تالار دوم و نزدیک‌سازی نرخ رسمی به بازار آزاد، این پیام را ارسال کرده که قصد دارد این ساختار ناسالم و رانت‌زا را محدود کند. او افزود: اجرای سیاست تک نرخی کردن ارز، می‌تواند به شفاف‌تر شدن فضای اقتصادی کمک کند و اعتماد بخش‌هایی از فعالان تولیدی و صادراتی را بازگرداند، چون بسیاری از صادرکنندگان در سال‌های اخیر به دلیل فاصله زیاد میان نرخ‌های رسمی و غیررسمی، انگیزه‌ای برای عرضه ارز خود در مسیرهای دولتی نداشتند، از این رو، نزدیک شدن نرخ مرکز مبادله به بازار آزاد به معنای کاهش زیان آنها و بازگشت بخشی از ارزهای سرگردان به جریان رسمی اقتصاد است؛ موضوعی که می‌تواند به تقویت ذخایر ارزی و مدیریت بهتر تقاضا و همچنین یک نرخ مشخص و قابل پیش‌بینی در این حوزه کمک کند. سعیدی توضیح داد: در صورت اجرای صحیح این طرح دولت می‌تواند برنامه‌ریزی بنگاه‌ها را واقع‌بینانه‌تر کند و از بلاتکلیفی دائمی فعالان اقتصادی بکاهد و بلاتکلیفی‌ که سال‌های گذشته یکی از عوامل جدی بی‌اطمینانی در بازار بوده است را از بین ببرد و یا تاثیرش را کمتر کند.

حذف غیرمولدها

این کارشناس اضافه کرد: از طرف دیگر، تک‌نرخی‌شدن ارز می‌تواند زمینه اصلاح برخی رفتارهای غیر مولد در اقتصاد را فراهم کند، چراکه اقتصادی که همواره بر پایه ارز ارزان و رانت ارزی اداره شود، به تدریج توان رقابت و بهره‌وری خود را از دست می‌دهد و پیش‌بینی می‌شود با تک نرخی شدن ارز دیگر، برخی از افرادی که عرصه تولید فعال نیستند انگیزه‌ای برای حضور غیرواقعی در میدان ارز پیدا نکنند. او توضیح داد: واقعی شدن قیمت‌ها اگرچه تلخ و پرهزینه است، اما در نگاه کلی، الزاماً قدمی به سمت شفافیت، واقع‌گرایی اقتصادی و کاهش بی‌انضباطی‌های مالی است؛ اقدامی که می‌تواند تصویر نظم اقتصادی کشور را برای بازیگران داخلی و حتی برای طرف‌های خارجی شفاف‌تر کند.

چالش‌های تک‌نرخی شدن

او افزود: اما با وجود مزایایی که در خصوص اجرای تک نرخی شدن ارز متصور است، بخش مهمی از بازار و مردم نگران تبعات اجرای این طرح در جامعه هستند، چراکه هرچند اجرای این طرح احتمال رانت و... را در جامعه کاهش می‌دهد و در حقیقت تک ‌نرخی‌سازی در ذات خود اقدامی اصلاحی است، اما زمان انتخاب‌شده برای اجرای آن می‌تواند به شدت چالش‌برانگیز باشد، چون اقتصاد ایران در شرایطی قرار دارد که تحت تأثیر فشارهای تحریمی، محدودیت‌های تجاری، نوسانات منطقه‌ای و شوک‌های سیاسی قرار گرفته است. در چنین شرایطی، افزایش رسمی نرخ ارز و نزدیک کردن آن به سطح بازار آزاد، به معنای فشار مستقیم بر قیمت کالاهای وارداتی و مواد اولیه تولید است. سعیدی معتقد است: این طرح به خصوص درباره بسیاری از اقلام اساسی، دارویی، غذایی و حتی تجهیزات مرتبط با تولید کشور وابسته به واردات هستند می‌تواند چالش ایجاد کند، بر این اساس تغییر نرخ رسمی به سطحی بالاتر، اجتناب‌ناپذیر به افزایش هزینه تمام‌شده و رشد قیمت مصرف‌کننده منجر خواهد شد. در این راستا، این نگرانی به‌ویژه درباره معیشت اقشار متوسط و پایین جامعه جدی‌تر است، چراکه تجربه‌های گذشته نشان داده است که هر بار نرخ ارز جهش یا واقعی‌سازی شده، اثرات تورمی آن به سرعت به سبد مصرفی مردم منتقل شده و فشار معیشتی افزایش یافته است. هشدارهایی مطرح می‌شود مبنی بر اینکه اگر این تصمیم بدون حمایت‌های هدفمند اجتماعی و برنامه‌ریزی همزمان برای کنترل قیمت‌ها اجرا شود، ممکن است موج جدیدی از نارضایتی‌های اقتصادی ایجاد کند و حتی امنیت روانی جامعه را تحت تأثیر قرار دهد.

نوسان سیاست‌های ارزی

این کارشناس بیان کرد: علاوه بر این یک چالش دیگر که نگرانی‌هایی را در این خصوص موجب شده است، درباره پایداری این سیاست مربوط می‌شود، چراکه تک ‌نرخی‌سازی بیش از آنکه یک تصمیم اداری باشد، نیازمند پشتوانه واقعی ارزی و توان مداخله موثر در بازار است و چنانچه دولت نتواند عرضه ارز را در سطح پایدار حفظ کند و بازار با کمبود مواجه شود، خطر شکسته‌ شدن دوباره نرخ واحد و بازگشت چندنرخی‌شدن وجود دارد؛ وضعیتی که نه‌تنها اصلاح ایجاد نمی‌کند بلکه بی‌اعتمادی بیشتری ایجاد خواهد کرد و در چنین شرایطی بازار به سرعت واکنش نشان می‌دهد و تک ‌نرخی‌سازی به تجربه‌ای نیمه‌تمام و ناموفق تبدیل می‌شود.

تاثیر مسائل دیگر

او مسائل سیاسی-امنیتی و... را از عوامل مهم در اجرای بهینه طرح‌های اقتصادی ذکر و بیان کرد: مسائل اقتصادی، عامل سیاست و امنیت نیز در تحلیل این تصمیم جایگاهی غیر قابل انکار دارد. با نگاهی به گذشته در می‌یابیم که بازار ارز در ایران به شدت نسبت به تحولات سیاسی، تنش‌های منطقه‌ای و سیگنال‌های بین‌المللی حساس است. از این رو هرگونه افزایش تنش، محدودیت جدید یا بحران سیاسی به سرعت قیمت ارز را تحت تأثیر قرار می‌دهد و ساختار تک‌ نرخی را برهم بزند، به این ترتیب، همگان از این امر نگران هستند که موفقیت این سیاست نیازمند ثبات نسبی در فضای سیاسی و مدیریت هوشمندانه روابط خارجی است؛ موضوعی که در شرایط کنونی منطقه اهمیت مضاعف پیدا می‌کند. او توضیح داد: اما با وجود تمام این نگرانی‌ها، نمی‌توان از این واقعیت نیز چشم پوشید که استمرار وضعیت چند‌نرخی هم قابل دوام نیست، چراکه ساختاری که در آن چند نرخ رسمی و غیررسمی همزمان فعال باشند، نه‌تنها شفافیت اقتصادی را از بین می‌برد بلکه موجب می‌شود بخش‌هایی از اقتصاد به سمت فعالیت‌های غیرمولد حرکت کنند.

ضرورت تک‌نرخی شدن

سعیدی در پاسخ به ضرورت تک نرخی شدن ارز در برهه کنونی گفت: در پاسخ به این پرسش باید گفت: نحوه اجرا و چگونگی عملیاتی شدن آن بسیار مهم است. با نگاهی به تجربه‌های گذشته در می‌یابیم که موفقیت هر طرحی از جمله تک نرخی شدن ارز، بسته ظرفیت فعلی اقتصادی و توان مدیریتی نظام تصمیم‌گیری است، قطعاً اجرای موفق این طرح نیازمند مجموعه‌ای از پیش‌شرط‌هاست؛ از جمله تقویت واقعی ذخایر و منابع ارزی، بازگرداندن ارزهای صادراتی، ایجاد اطمینان در بازار، طراحی سازوکارهای حمایتی برای اقشار آسیب‌پذیر و مهم‌تر از همه شفاف‌سازی درباره تصمیمات ارزی و... که می‌تواند اجرای موفق آن را تضمین کند. این کارشناس افزود: البته افکار عمومی و فعالان اقتصادی باید بدانند دولت دقیقاً چه برنامه‌ای دارد، مسیر حرکت سیاست ارزی به کدام سمت است و چه راهکارهایی برای مهار پیامدهای احتمالی آن پیش‌بینی شده است. قطعاً ابهام و دوگانگی در اطلاع‌رسانی، می‌تواند فضای بی‌اعتمادی را تشدید کند و موفقیت طرح را با چالش مواجه سازد.

تاثیر انتقال معاملات

سعیدی درباره تاثیر انتقال معاملات از تالار اول به تالار دوم و نقش آن در اجرای بهینه طرح گفت: به احتمال بسیار زیاد، انتقال معاملات از تالار اول به تالار دوم، صرفاً یک تغییر تکنیکی نیست، بلکه نشانه‌ای از تغییر فلسفه مدیریت بازار ارز است؛ تغییری که اگر بخواهد به نتیجه برسد، باید با اصلاحات دیگر اقتصادی همراه شود. در این راستا، دولت اگر همزمان به کنترل تورم، حمایت هوشمندانه از تولید، توسعه نظارت بر قیمت‌ها و ساماندهی نظام مالیاتی نپردازد، تک‌ نرخی‌سازی به تنهایی قادر نخواهد بود اقتصاد را متعادل کند. در این باره تجربه کشورهای دیگر نیز نشان می‌دهد که موفقیت این سیاست تنها زمانی پایدار می‌شود که در کنار آن، برنامه‌های ساختاری برای کاهش وابستگی اقتصاد به ارز و افزایش توان تولید داخلی دنبال شود. این کارشناس اضافه کرد: قطعاً اجرای طرح بر اساس آنچه که در حال حاضر انجام می‌شود، آغاز یک مسیر پیچیده و پرچالش است؛ مسیری که هم می‌تواند به شفافیت، نظم اقتصادی، کاهش رانت و واقعی‌تر شدن تصمیمات اقتصادی منجر شود و هم می‌تواند اگر بدون آمادگی‌های لازم اجرا شود، به فشارهای شدید معیشتی، افزایش تورم و بی‌ثباتی جدید بیانجامد. او تاکید کرد: اما تضمین موفقیت یا عدم موفقیت این طرح بیشتر از هر چیز، وابسته به اجرای دقیق و جامع، مدیریت پیامدها، تقویت اعتماد عمومی و ایجاد ثبات در فضای سیاسی و اقتصادی وابسته است. از سوی دیگر اقتصاد ایران سال‌هاست منتظر یک اصلاح بنیادین در نظام ارزی است؛ اما اینکه این اصلاح به تجربه‌ای موفق و پایدار تبدیل شود یا به فهرست تصمیم‌های نیمه‌تمام اضافه گردد، به نحوه مدیریت امروز و فردای این تصمیم بستگی دارد.