پیش‌نیازهای اجرای موفق طرح کالابرگ

 برخی کارشناسان بر این باور هستند که، کالابرگ‌ها ابزاری برای حمایت هدفمند از دهک‌های پایین درآمدی و کنترل تورم تلقی می‌شود که مانع از توزیع پول نقد بیشتر در جامعه می‌شود، ولی گروهی نیز معتقدند که کارآیی کالابرگ برای اثرگذاری آن در اقشار مختلف جامعه با توجه به کاهش سطح مدیریت مشمولین برای تخصیص به آنچه که موردنیاز خودشان است، از مطلوبیت چندانی برخوردار نیست. در مجموع همگان بر این اعتقاد هستند که این طرح پس از چندین بار تغییر از یارانه نقد به کالابرگ، هم اکنون وارد مرحله‌ای می‌شود که باید آزمون واقعی خود را در مقیاسی گسترده پس دهد، به گفته این افراد، توجه به شرایط سخت معیشتی مردم و تورم بالای مواد غذایی، تقابل دیدگاه‌ها در این زمینه شدت بیشتری یافته است.

انطباق تورم با طرح کالابرگ

به گزارش «آرمان ملی»، علی حریت پرور کارشناس اقتصادی در باره این طرح گفت: به نظر می‌رسد دولت همزمان با اجرای این طرح، اهدافی چون؛ حمایت از دهک‌های پایین، از طریق تأمین کالاهای ضروری و دوم، کاهش اثرات تورمی پرداخت‌های نقدی را دنبال می‌کند، ولی مهم این است که با توجه به کاهش شدید قدرت خرید مردم و افزایش قیمت بسیاری از اقلام و محصولات اساسی و غیراساسی، آیا مردم می‌توانند با الگوی مصرف خود به شکل مطلوب از کالابرگ استفاده کنند یا ناچار به استفاده از اقلامی می‌شوند که لزوماً با نیازهای واقعی و اصلی آنها همخوانی ندارد. او افزود: در شرایطی که نرخ تورم اعلام‌شده توسط بانک مرکزی بیش از چهل درصد است و تورم مواد غذایی حتی از این میزان فراتر رفته، انتظار عمومی از هر نوع طرح حمایتی این است که حداقل به اندازه این تورم، قابلیت جبران قدرت خرید از دست‌رفته را داشته باشد. او معتقد است: مشکلات زیرساختی و محدودیت‌های بودجه‌ای باعث شده دولت در ارائه یک بسته حمایتی واقعی مشکل داشته باشد، قطعاً، اگر دولت مشکلی از حیث مالی نداشت، منطقی بود که طرح کالابرگ حداقل ۵۰ درصد تخفیف روی کالاهای منتخب ارائه کند تا در عمل بتواند بخشی از فشار معیشتی را کم کند و از سوی دیگر مشمولین در انتخاب اقلام مورد نیاز خود نیز آزادانه‌تر قدرت انتخاب داشتند.

مزایا و چالش‌های طرح

این کارشناس با اشاره به مزیت‌های ضمنی این طرح گفت: بی‌گمان پرداخت نقدی در شرایط تورمی کنونی، عملاً بازگشت پول به بازار و تحریک دوباره قیمت‌ها را در پی دارد؛ از این رو، کالابرگ نه‌تنها می‌تواند به تخصیص هدفمند منابع کمک کند، بلکه از افزایش بی‌رویه نقدینگی و بالا رفتن مجدد تورم جلوگیری می‌کند و از آنجایی که کالابرگ امکان خرج‌کرد پول در حوزه‌هایی غیر از کالاهای ضروری را از بین می‌برد، تزریق مستقیم نقدینگی به بازارهای غیرمولد رخ نداده و فشار تقاضا بر کالاهای مصرفی نیز کاهش می‌یابد. این کارشناس اضافه کرد: تاکنون طرح‌های مختلفی برای بهبود سطح معیشت مردم در نظر گرفته شده است، اما در مرحله اجرا به چالش‌های مختلفی انجامیده است که باعث شده تا اجرای آن را متوقف کنند یا اینکه به گونه‌ای با چالش‌های آن کنار بیایند، در حقیقت بسیاری از خانواده‌ها دغدغه اصلی‌شان این است که نتوانند مطابق نیاز و ترجیحات مصرفی خود، با وجود اینکه دولت می‌گوید کالاهای کالابرگی، ضروری انتخاب شده‌اند، اما با توجه به سطح درآمدی، فرهنگی و... بسیاری از خانوارها الگوی مصرف متفاوتی دارند و ترجیح می‌دهند بخشی از حمایت مالی را صرف هزینه‌های دیگری مانند اجاره‌بها، درمان، حمل‌ونقل یا آموزش کنند. او ادامه داد: برای این افراد هزینه‌هایی که کاهش چشمگیری در قدرت خرید خانوار ایجاد کرده‌اند اما در دایره طرح کالابرگ قرار نمی‌گیرند و به این ترتیب، این امر موجب شده گروهی از مشمولین نسبت به اجبار مصرف، نسبت به طرح کالابرگ تمایل چندانی نشان دهند و معتقد باشند که این سیاست می‌تواند آزادی عمل خانوارهای کم‌درآمد را محدود کند.

چالش‌های پیشین اجرای طرح

حریت‌پرور توضیح داد: از طرف دیگر در تجربه‌های قبلی، مشکلاتی مانند نبود شبکه گسترده فروشگاهی، ناهماهنگی سامانه‌ها، خطاهای سیستمی، کمبود کالا در برخی مناطق و نابرابری دسترسی میان شهر و روستا دیده شده بود، از این رو، این بار هم نگرانی‌هایی مشابه وجود دارد؛ و به نظر می‌رسد تا زمانی که سازوکار دقیق، شفاف و قابل دسترس برای همه دهک‌ها فراهم نشود، طرح کالابرگ ممکن است باعث سردرگمی و نارضایتی شود. به‌علاوه، تجربه نشان داده کنترل قیمت کالاهای منتخب در تمام نقاط کشور امری دشوار است و احتمال بروز اختلاف قیمت، کمبود کالا یا حتی ایجاد بازار سیاه در برخی مناطق وجود دارد. او اضافه کرد: دولت برای اجرای موفق این طرح می‌تواند به تجارب پیشین نگاه کند و در این راستا، می‌تواند با همکاری فروشگاه‌های بزرگ زنجیره‌ای، سوپرمارکت‌ها و پلتفرم‌های آنلاین، گستره بسیار بزرگ‌تری از ارائه‌دهندگان را پوشش می‌دهد. علاوه بر این، باتوجه به رشد فناوری و دیجیتال‌سازی فرآیندها، احتمال می‌رود که ناهماهنگی‌ها نسبت به گذشته کمتر باشد و مردم با سهولت بیشتری به نیازهای اصلی خود دسترسی داشته باشند، اما با این وجود، هنوز از منظر اجتماعی و اقتصادی، قضاوت نهایی به تجربه عملی طرح بستگی دارد. حریت پرور معتقد است: امااینکه طرح توزیع کالابرگ چقدر می‌تواند در کاهش نرخ تورم و بهبود وضعیت معیشتی مردم موثر واقع شود، باید گفت: احتمالاً پرداخت یارانه نقدی با توجه به تورم، طی زمان قدرت اثرگذاری خود را از دست داده و گروه‌های خاصی حتی یارانه نقدی را صرف هزینه‌هایی می‌کنند که نقشی در تأمین حداقل‌های زندگی ندارد، بر این اساس، در چنین وضعیت، کالابرگ می‌تواند مانند نوعی بیمه مواد غذایی، عمل کند و تضمین دهد که خانوارهای کم‌درآمد از حداقلی کالای ضروری بهره‌مند شوند و به این ترتیب این طرح طرفدارانی بین نهادهای حمایتی و فعالان حوزه فقرزدایی طرفدارانی دارد.

ضرورت اصلاحات ساختاری

 حریت‌پرور در عین حال اضافه کرد: در عین حال نباید فراموش کرد که، طرح کالابرگ تنها یکی از نشانه‌های فاصله گرفتن سیاست‌گذاری از اصلاحات بنیادی اقتصادی است؛ اصلاحاتی که باید شامل مهار واقعی تورم، افزایش دستمزدها متناسب با هزینه واقعی زندگی، بهبود محیط کسب‌وکار و تقویت تولید داخلی باشد. آنان می‌گویند تکیه بر سیاست‌های حمایتی مقطعی مانند کالابرگ نمی‌تواند مشکل اصلی اقتصاد یعنی تورم مزمن و کاهش مستمر قدرت خرید را حل کند. حتی اگر کالابرگ بتواند در کوتاه‌مدت بخشی از فشار هزینه‌های خوراکی را کاهش دهد، در بلندمدت بدون اصلاحات ساختاری، سهم آن در بهبود وضعیت اقتصادی خانواده‌ها ناچیز خواهد بود. او معتقد است: قطعاً هر طرحی طرفداران و یا مخالفانی در مخاطبان خود خواهد داشت، اما در این اجرای صحیح آن تاثیر مهمی در جلب اعتماد مردمی خواهد داشت، در این راستا، مردم باید احساس کنند که اجرای کالابرگ به معنای ایجاد محدودیت نیست، بلکه ابزاری برای تأمین حداقلی امنیت غذایی است و قطعاً تحقق این هدف نیازمند شفافیت در اطلاع‌رسانی، تنوع و کیفیت مناسب کالاها، دسترسی آسان، و رفع به‌موقع اشکالات احتمالی است، بعلاوه، لازم است دولت از هم‌اکنون برنامه روشنی برای استمرار یا اصلاح طرح ارائه کند تا از تبدیل‌شدن آن به سیاستی مقطعی و بی‌اثر جلوگیری شود. این کارشناس تاکید کرد: اجرای طرح کالابرگ نه قرار است تمام مشکلات اقتصادی کشور را حل کند و نه می‌تواند به‌تنهایی جایگزین سیاست‌های حمایتی دیگر شود. اما می‌تواند با طراحی درست، نظارت دقیق و تخصیص بهینه منابع، نقش مکملی در کنار سایر سیاست‌های کلان ایفا کند. موفقیت یا شکست این طرح به میزان تطبیق‌پذیری آن با نیازهای واقعی جامعه، توان دولت در کنترل قیمت‌ها و مهم‌تر از همه، اعتماد و همراهی مردم بستگی دارد. اکنون چشم‌ها به اولین روزهای اجرای طرح دوخته شده است تا مشخص شود که آیا کالابرگ می‌تواند به ابزاری مؤثر برای حمایت از دهک‌های پایین تبدیل شود یا به تجربه‌ای دیگر در فهرست سیاست‌های نیمه‌تمام خواهد پیوست.