تهران و باکو در مسیر هموار دیپلماسی

با این حال، همانند بسیاری از مناسبات بین‌المللی، فراز و نشیب‌هایی نیز در مسیر این روابط وجود داشته است که مسیرها را غبارآلود می‌کند. یکی از مهم‌ترین چالش‌های اخیر، حادثه حمله یک شهروند ایرانی به سفارت جمهوری آذربایجان در تهران بود؛ رخدادی که با وجود برخورد فوری و قاطع نهادهای مسئول در ایران و اعلام مواضع رسمی مبنی بر محکومیت این اقدام فردی، موجب بروز حساسیت‌هایی در سوی مقابل شد و نهایتاً منجر به کاهش سطح روابط و توقف فعالیت سفارت آذربایجان در ایران شد. واقعیت آن است که عمق روابط مردمی و فرهنگی میان ایران و آذربایجان بسیار فراتر از آن است که با یک رخداد فردی خدشه‌دار شود و گذشت زمان و شرایط منطقه‌ای نیز ثابت کرده است که هر دو کشور به تعامل سازنده، گفت‌وگو، و همکاری در حوزه‌های مختلف نیازمندند؛ به‌ویژه در شرایطی که تحولات قفقاز جنوبی و تلاش فرامنطقه‌ای‌ها برای ایجاد شکاف بین دو کشور، ضرورت بازگشت به روابط پایدار بیش از گذشته احساس می‌شود. در ادامه این گزارش با یکی از تحلیلگران حوزه قفقاز جنوبی مصاحبه کرده‌ایم.

ظرفیت اقتصادی اردبیل-باکو

کمال‌الدین پیرموذن، تحلیلگر مسائل قفقاز جنوبی و نماینده ادوار مجلس شورا در واکنش به تلاش‌ها برای بهبود روابط تهران و باکو به ‌خبرنگار «آرمان ملی» می‌گوید: «در جهان کنونی و به‌ویژه در هزاره سوم که عصر شتاب تحولات و پیچیدگی‌های ژئوپلیتیک به‌شمار می‌آید، هنر مدیریت دولتی بر «ایجاد پل ارتباطی میان ملت‌ها» استوار است؛ نه بر انزوا و دیوارکشی. در همین چارچوب، دیدگاه‌های رهبری و امام خمینی(ره) نیز بر تعامل سازنده با کشورهای همسایه و گسترش ارتباطات منطقه‌ای، به‌ویژه با کشورهای غیرمتخاصم، تأکید داشته است. روابط ایران و جمهوری آذربایجان از جهات مختلف ظرفیت‌های کم‌نظیر دارد. تجربه سفرهای رسمی و ماموریت‌های اداری متعدد به جمهوری آذربایجان نیز نشان می‌دهد که مردم و مسئولان این کشور، علاقه‌ قابل‌توجهی به توسعه روابط دوجانبه دارند. این نگرش مثبت می‌تواند بستر گسترش همکاری‌های اقتصادی، سیاسی و فرهنگی را بیش از پیش فراهم سازد». او در همین مورد ادامه می‌دهد:‌ «در سال‌های گذشته توافقات ارزشمندی میان دو طرف در حوزه‌هایی نظیر محیط‌زیست، آب، حمل‌ونقل، و توسعه مناطق مرزی به‌خصوص شمال ایران شکل گرفته است. استان اردبیل و مناطق هم‌جوار آن به‌ویژه از ظرفیت استراتژیک بالایی برای همکاری با جمهوری آذربایجان برخوردارند. تکمیل منطقه آزاد اردبیل و اجرای پروژه‌های بزرگ زیربنایی نظیر راه‌آهن اردبیل، در صورتی که به شبکه‌های حمل‌ونقل آذربایجان متصل نشود، کارایی کامل خود را نخواهد یافت. ایجاد شهرک‌های صنعتی مشترک و توسعه کنسرسیوم‌های اقتصادی چندجانبه نیز می‌تواند زمینه‌ساز رشد اقتصادی پایدار در دو سوی مرز باشد. با وجود این ظرفیت‌ها، موانعی نیز در مسیر همکاری وجود دارد. برخی عوامل مانند فعالیت لابی‌های ارمنی و البته تندروهای داخلی، سوءبرداشت‌های سیاسی، یا اظهارنظرهای نسنجیده از سوی افراد غیرمسئول ممکن است موجب ایجاد حساسیت و آسیب به روابط دو کشور شود. همچنین، مسائلی همچون آلودگی رود ارس که بخش مهمی از آن ناشی از فعالیت‌های صنعتی ارمنستان است، تهدیدی مشترک برای سلامت مردم و محیط‌زیست منطقه به شمار می‌آید و همکاری نزدیک ایران و آذربایجان برای رفع آن ضروری است. در مجموع، روابط ایران و جمهوری آذربایجان نه تنها به سود دو کشور بلکه به نفع ثبات منطقه، تقویت همکاری‌های اسلامی، و مقابله با نفوذ بازیگران مخرب از جمله رژیم صهیونیستی خواهد بود. همچنین در این وضعیت که با تحریم‌‌های غربی روبه‌رو هستیم این روابط می‌تواند به اقتصاد ایران برای دور زدن تحریم‌ها کمک کند».

ادامه رفت‌وآمدهای مسئولان

در همین راستا علی علیزاده، سفیر جمهوری آذربایجان در ایران گفت: «مسعود پزشکیان، رئیس‌جمهور ایران، به همراه سران کشورهای عضو در اجلاس اخیر اکو در قره‌باغ حضور داشتند. این اجلاس در قالب هفته اکو برگزار شد که شامل نشست‌های تخصصی زنان، جوانان و همچنین اجلاس اصلی بود. در پایان نیز بیانیه رئیس اجلاس صادر شد». علیزاده، روابط ایران و جمهوری آذربایجان را «برادرانه و دوستانه» توصیف کرد و افزود: «انشاءا... همه چیز در مسیر پیشرفت باشد. همان‌طور که می‌دانید رئیس‌جمهور ایران تاکنون دو سفر موفق به آذربایجان داشته و در آینده نزدیک نیز دیدارها و رفت‌وآمدهای سطح‌بالا، البته نه در سطح روسای جمهور، میان طرفین انجام خواهد شد».