تداوم نگاه به شرق

 این روند که به بازگشت تحریم‌های بین‌المللی علیه ایران منجر شد، عملا نشان داد که مسیر همکاری تهران با آمریکا و اروپا در یک بن‌بست سیاسی قرار گرفته است. تجربه برجام و حوادث پس از آن ثابت کرد که اعتماد بیش از اندازه به غرب نه‌تنها دستاورد اقتصادی و سیاسی قابل توجهی برای ایران نداشت، بلکه هزینه‌های سنگینی بر کشور تحمیل کرد. در نتیجه، سیاست‌گذاران ایرانی به تدریج به سمت راهبردی جدید حرکت کردند؛ راهبردی که بر پایه فاصله گرفتن از غرب و تعمیق روابط با قدرت‌های شرقی مانند روسیه و چین استوار است. 

از منظر اقتصادی، تحریم‌ها موجب شد ایران برای تأمین نیازهای خود و نیز فروش نفت و گاز به دنبال بازارهای جایگزین باشد. در این شرایط، همکاری با روسیه و چین به‌عنوان دو قدرت بزرگ اقتصادی و سیاسی، فرصتی برای ایران ایجاد کرد تا ضمن خنثی‌سازی بخشی از فشارهای تحریمی، روابط تجاری پایدار و بلندمدتی تعریف کند. توافقات راهبردی ۲۵ ساله با چین و همکاری‌های چندجانبه با روسیه در حوزه انرژی، زیرساخت و امنیت منطقه‌ای، نشان‌دهنده تغییر جدی جهت‌گیری‌های اقتصادی ایران است. 

از منظر دیپلماسی نیز، فاصله گرفتن از آمریکا و اروپا موجب شد ایران بیش از پیش بر محوریت سیاست خارجی خود در آسیا تاکید کند و نقش فعال‌تری در معادلات ژئوپلیتیک ایفا نماید. نزدیکی به شرق نه‌تنها به ایران امکان داد تا جایگاه خود را در ائتلاف‌های منطقه‌ای تقویت کند، بلکه در سطح جهانی نیز موجب شد تهران با قدرت‌هایی همسو در شورای امنیت و دیگر نهادهای بین‌المللی همکاری نزدیک‌تری داشته باشد. این تغییر مسیر، نوعی بازتعریف جایگاه ایران در نظم نوین بین‌المللی است که به‌ویژه پس از تضعیف حکمرانی آمریکا و افزایش نفوذ چین و روسیه اهمیت یافته است. حالا بسیاری از تحلیل‌گران معتقدند که فعال شدن مکانیسم ماشه را می‌توان نقطه پایان توهم اتکای یک‌جانبه به غرب دانست؛ رویدادی که سیاست‌گذاران جمهوری اسلامی را به سمت یک رویکرد متوازن‌تر در روابط بین‌الملل سوق داد. در این مورد با یک تحلیل‌گر سیاست‌خارجه مصاحبه‌ای انجام داده‌ایم که در ادامه می‌خوانید. 

فصل جدید دیپلماسی 

محمدحسن آصفری، تحلیل‌گر مسائل سیاست‌خارجه و نماینده ادوار مجلس شورای اسلامی در پاسخ به اینکه روابط ایران و شرق بعد از فعال شدن مکانیسم ماشه چه روندی را در پیش خواهد داشت، به‌خبرنگار «آرمان ملی» می‌گوید:‌ «فعال شدن مکانیسم ماشه و بازگشت تحریم‌های بین‌المللی علیه ایران، باعث تسریع در کاهش ارتباط با غرب است. جمهوری اسلامی همواره اعلام کرده که خواهان همکاری با همه کشورهای جهان به‌جز رژیم صهیونیستی است، اما دیگر تکیه‌ای بر آمریکا و اروپا ندارد، چرا که تجربه برجام نشان داد اعتماد به غرب نتیجه‌ای جز فشار، توقف مذاکرات و بی‌حاصلی برای کشور به همراه ندارد».

او در همین مورد و با اشاره به پیشرفت‌های ایران در دهه‌های اخیر ادامه می‌دهد: «ایران امروز در عرصه‌های نظامی، انرژی، فناوری و قدرت نرم توانمند است و همین ظرفیت‌ها سبب شده تا جبهه‌ای در برابر استکبار جهانی شکل دهد. برخلاف تصور آمریکا که با اعمال فشار اقتصادی می‌خواست ایران را منزوی کند، شرایط نشان داد ایران توانسته مسیرهای تازه‌ای برای همکاری تعریف کند و این واشنگتن است که برای پیاده‌سازی سیاست‌های خود در غرب آسیا نیازمند تعامل با ایران است. اگر تجربه‌های سال‌های اخیر را بررسی کنیم می‌بینیم که غربی‌ها جز متوقف کردن ایران پشت میز مذاکره اقدامی نکردند. در این چارچوب، گسترس همکاری‌های ایران و روسیه نمادی از آغاز فصل جدیدی از روابط استراتژیک بود. ایران، چین و روسیه اشتراکات مهمی از جمله مبارزه با تروریسم، بهره‌برداری از منابع نفت و گاز، توسعه صنعت ریلی و ماشین‌سازی و نیز مبادلات کشاورزی دارند. همچنین توافقات راهبردی با آنها نشان می‌دهد که تهران به دنبال روابط پایدار و بلندمدت با شرق است. با این حال، ایران تأکید دارد که روابط باید دوطرفه باشد. همان‌گونه که چین و روسیه انتظار صادرات کالاهای خود به ایران دارند، جمهوری اسلامی نیز انتظار دارد محصولات و ظرفیت‌هایش به بازار این کشورها راه یابد. این معادله متوازن می‌تواند جایگاه ایران را در نظم چندقطبی جدید تقویت کند».

این تحلیل‌گر سیاست‌خارجه با اشاره به آینده روابط تهران و غرب اضافه می‌کند: «در این مورد باید تاکید کنیم که فعال شدن مکانیسم ماشه و قطع ارتباط با ایران به ضرر غربی‌ها خواهد بود که همچنان چشم‌انتظار چراغ سبز آمریکا هستند. ایران آماده است توانایی خود در تأمین امنیت منطقه و خلیج فارس را در اختیار همسایگان و شرکای شرقی خود قرار دهد و از فشار غرب فرصتی برای بازتعریف جایگاه جهانی‌اش بسازد».