تقابل اروپا با تعامل ایران

 اما به‌رغم حضور فعالانه هیأت ایرانی در نیویورک و دیپلماسی فعال پزشکیان و عراقچی اروپایی‌ها گرچه در ظاهر از دیپلماسی و بازبودن پنجره‌های آن گفتند اما در اصل به رویکرد سابق خود وفادار ماندند و چندین جلسه مذاکره با وزیر امور خارجه کشورمان نیز افاقه نکرد تا مشخص شود که غربی‌ها بیش از مذاکرات سازنده در جهت صلح و ثبات بین‌المللی و تلاش برای توافق و تفاهم به‌دنبال بهانه‌گیری، فرار به جلو و انداختن توپ عدم انجام وظایف به زمین ایران هستند تا ایران را مقصر شرایط به‌وجود آمده معرفی کنند. در حالی‌که هر ناظر آگاهی می‌داند در قالب توافق برجام این فقط ایران بوده که تمامی وظایف و تعهدات خود را انجام داده و سایر طرفین صرفا در حرف به توافق پایبند بوده‌اند و در عمل هیچ نشانی از عمل به تعهدات و وظایفشان نبوده و نیست. لذا از همین رو نیز به‌دنبال معکوس کردن شرایط هستند تا استنکاف خود از تعهدات به نحوی بپوشانند و ایران را ناقض برجام معرفی کنند. واقعیت امر بر آن است که اروپایی‌ها بدون آمریکا هیچ کنش مستقلی نمی‌توانند از خود داشته باشند و شاید بتوان گفت به‌طور کلی بدون آمریکا کنش سیاسی آنها تعریف‌پذیر نیست. چه اینکه شامگاه جمعه نیز در جریان نشست شورای امنیت نماینده روسیه به این موضوع اشاره کرد که اروپایی‌ها برای هر تصمیمی باید از برادر بزرگتر خود اجازه بگیرند و تصمیم و عمل مستقل ندارند. حال اینکه به‌نظر می‌رسید در آخرین‌ تلاش‌ها پیش‌نویس قطعنامه پیشنهادی روسیه و چین برای تمدید مهلت قطعنامه 2231 و مهلت شش‌ماهه به ایران در شورای امنیت رای بیاورد. اما از آنجایی‌که اساسا نگاه غربی‌ها به دیپلماسی نیز با چاشنی زور و تهدید همراه است شورای امنیت نیز به‌جای تعامل به محلی برای تقابل کشورها تبدیل شد تا آخرین فرصت دیپلماسی نیز از دست برود. 

* نشست شورای امنیت 

همه نگاه‌ها به نیویورک و نشست شورای امنیت سازمان ملل بود تا اعضاء پیش‌نویس قطعنامه پیشنهادی روسیه و چین را مورد بررسی قرار داده و به رای بگذارند. پیش‌نویسی که نسبت به نسخه‌های قبلی شامل لحن جدیدی بود که از توافق اخیر بین ایران و آژانس بین‌المللی انرژی اتمی استقبال می‌کرد و ایران و این نهاد بین‌المللی را به ادامه همکاری برای اطمینان از نظارت بر برنامه هسته‌ای ایران و رفع نگرانی‌های مرتبط با نقض احتمالی تعهدات برجام تشویق می‌کرد. پیش‌نویسی که طی آن از اعضای شورای امنیت درخواست کرده بود با تعلیق شش‌ماه فرصت اسنپ‌بک برای انجام مذاکرات جدیدی با تهران موافقت کنند و فرصت مجددی به دیپلماسی بدهند. هر چند که از همان ابتدا مشخص بود که یکی از اعضای دائم یعنی یکی از اعضای تروئیکا یعنی انگلیس و فرانسه یا آمریکا این قطعنامه را وتو خواهند کرد؛ اما این امید می‌رفت که تروئیکا در ساعات پایانی تغییر رویکرد دهد. امیدی که با گذشت یکساعت از نشست شورای امنیت رنگ باخت و به نگاهی به مواضع کشورهای عضو مشخص شد که آنها بیش از تعامل برای حل مساله ایران به‌دنبال تقابل و البته مذاکره تحت فشار و زور هستند. لذا رای‌گیری در شورای امنیت نیز این مهم را ثابت کرد. جایی‌که نشست شورای امنیت سازمان ملل متحد برای رای‌گیری درخصوص قطعنامه پیشنهادی روسیه و چین که با هدف تعویق ۶ ماهه اعمال مجدد تحریم‌های سازمان ملل علیه ایران ارائه شده‌ بود رای نیاورد و با ۴ رای موافق، ۲ رای ممتنع و ۹ رای مخالف آخرین تلاش روسیه و چین برای فرصت دادن به دیپلماسی نیز شکست خورد. با ۹ رای منفی و چهار رأی مثبت چین؛ روسیه، پاکستان و الجزایر قطعنامه تمدید برجام به‌جایی نرسید. آمریکا، فرانسه و انگلیس قطعنامه پیشنهادی روسیه و چین را وتو کردند. اما نکته مهم در این نشست مواحهه تند نماینده روسیه علیه فرانسه بود که بسیار جالب توجه نمود. جایی‌که پولیانسکی گفت: «شما فراموش کردید مهم‌ترین حقیقت را که وزیر امور خارجه ایران نیز ذکر کرد، بگوئید که یک تفاهم اولیه میان ایران و تروئیکای اروپایی وجود داشت که به ما اجازه می‌داد از این بحران جلوگیری کنیم. اما برادر بزرگ‌تر شما، یعنی ایالات‌متحده به شما اجازه نداد که بر مبنای این توافق رو به جلو بروید. شما فراموش کردید که این را بیان کنید و این به وضوح، استقلال واقعی کشور شما را در عرصه بین‌الملل نشان می‌دهد. من مایلم به شما یادآوری کنم که شما دارید خودتان را بیشتر در مخمصه می‌اندازید». البته حضور سیدعباس عراقچی وزیر امور خارجه کشورمان و بیانیه کاملا هوشمندانه و مقتدرانه‌اش نیز از نکاتی بود که جلب توجه نمود. 

* تلاش بی‌اعتبار تروئیکا

وزیر امور خارجه کشورمان در نشست شورای امنیت اظهار داشت: اقدامات ایران قانونی، تدریجی و کاملا منطبق با حقوق آن در چارچوب برجام و قطعنامه ۲۲۳۱ بود. مهم‌تر آنکه این اقدامات برای احیای مبنای اساسی توافق ۲۰۱۵ طراحی شده بودند. وضعیت امروز نتیجه مستقیم خروج ایالات‌متحده از برجام و قصور سه کشور اروپایی/ اتحادیه اروپا در اتخاذ هرگونه اقدام مؤثر برای پایبندی به تعهداتشان است. سیدعبلاس عراقچی گفت: ایالات‌متحده به دیپلماسی خیانت کرد، اما این سه کشور اروپایی بودند که آن را به خاک سپردند. این وضعیت فاجعه‌بار یک‌شبه به‌وجود نیامد. هم ایالات‌متحده و هم سه کشور اروپایی همواره برنامه هسته‌ای صلح‌آمیز ایران را به‌طور نادرست معرفی کرده‌اند. رئیس دستگاه دیپلماسی بیان کرد: در حالی که ایالات‌متحده به‌طور یکجانبه از برجام خارج شد و دیگران را وادار به پیروی کرد، ایران با حسن‌نیت زمانی‌که رئیس‌جمهور ترامپ اوایل امسال پس از بازگشت به کاخ سفید خواستار گفت‌وگو شد، پاسخ داد. پنج دور گفت‌وگو برگزار شد. در آستانه دور ششم، اسرائیل با پشتیبانی ایالات‌متحده، تأسیسات هسته‌ای تحت نظارت آژانس در کشور من را هدف حمله قرار داد. به عبارت دیگر، تلاش ایران برای دیپلماسی با تجاوز پاسخ داده شد. بار دیگر، واشنگتن به دیپلماسی خیانت کرد در حالی‌که سه کشور اروپایی آن را به خاک سپردند. به‌جای تشریک مساعی برای احیای گفت‌وگو، سه کشور اروپایی رویارویی را برگزیدند و مکانیسم موسوم به بازگشت‌پذیر را به جریان انداختند. ایران، در مقابل، همکاری را انتخاب کرد. عراقچی افزود: در ۹ سپتامبر در قاهره، یادداشت تفاهمی با مدیرکل آژانس امضا کردم. این اقدام از سوی آژانس و جامعه بین‌المللی وسیع‌تر مورد استقبال قرار گرفت. با این حال، بلافاصله با رویکردهای غیرسازنده از سوی ایالات‌متحده و سه کشور اروپایی مواجه شد. ایران در همین نیویورک چندین پیشنهاد سازنده برای جلوگیری از بحرانی غیرضروری و قابل اجتناب ارائه کرد. همه آنها نادیده گرفته شدند. سه کشور اروپایی و ایالات‌متحده با سوءنیت عمل کردند؛ مدعی حمایت از دیپلماسی بودند در حالی‌که در عمل آن را مسدود کردند. تأسف‌آور است که تروئیکا به‌جای اعمال اختیار مستقل و حاکمیتی خود، ترجیح دادند از تمایلات واشنگتن پیروی کنند. اصرار مستمر ایالات‌متحده بر رد همه ابتکارات برای باز نگاه‌داشتن پنجره دیپلماسی، باردیگر ثابت کرد که مذاکره با آمریکا چنان‌که رهبر معظم ایران نیز تصریح کرده‌اند، به‌جایی جز «بن‌بست» نمی‌انجامد. تروئیکا و ایالات‌متحده متأسفانه ابتکار منصفانه روسیه و چین را رد کردند و سایر اعضای شورا را تحت فشار قرار دادند تا از آن حمایت نکنند. سخنانشان با اقداماتشان مطابقت ندارد. هدف آنان ایجاد بحران است، نه آغاز دیپلماسی. وی تصریح کرد: ایران به این دلایل، هیچ‌گونه تعهدی نسبت به آن ندارد نخست؛ سه کشور اروپایی تعهدات خود ذیل برجام و قطعنامه ۲۲۳۱ را نقض کردند و بدین‌سان هرگونه حقی برای ادعای «عدم اجرای اساسی» را از دست داده‌اند. توسل آنان به سازوکار موسوم به بازگشت‌پذیر صرفا سوء‌استفاده آشکار از روند است. پیش‌نویس قطعنامه‌ای که در ۱۹ سپتامبر به رأی گذاشته شد، شرایط مقرر در قطعنامه ۲۲۳۱ را احراز نکرده و نمی‌تواند تحریم‌های خاتمه‌یافته‌ای را که پیش‌تر پایان یافته‌اند، احیا کند. به همین ترتیب، قطعنامه‌ای که از سوی جمهوری کره ارائه شد و رئیس شورا از رأی دادن به آن خودداری نمود، فاقد هرگونه مشروعیت است. تلاش‌های آلمان، فرانسه، بریتانیا و ایالات‌متحده برای احیای تحریم‌های خاتمه‌یافته از این‌رو باطل و بی‌اعتبار است.