مخاطرات امنیتی مکانیسم ماشه

البته پزشکیان و عراقچی مذاکرات فشرده‌ای را در نیویورک برای توفق مکانیسم ماشه انجام دادند. در این مذاکرات وزیر خارجه ایران آخرین پیشنهادها را ارائه داده اما از سوی سه کشور اروپایی ناکافی دانسته شد. ایران پذیرفت بازرسان آژانس بین‌المللی انرژی اتمی تنها به یکی از سایت‌های بمباران‌ شده و نه همه آنها دسترسی داشته باشند. همچنین وعده داد ظرف ۴۵ روز طرحی درباره نحوه رسیدگی به ۴۰۰ کیلوگرم اورانیوم با غنای بالا ارائه کند. مهلتی که از پیشنهاد قبلی ۹۰ روزه، کوتاه‌تر بود. در مقابل، تهران خواستار لغو دائمی تهدید بازگشت همه تحریم‌های سازمان ملل متحد شد. در کنار انتقادها از ایران برخی نگاه‌ها متوجه رافائل گروسی مدیرکل آژانس است. دیپلمات‌های اروپایی مدعی‌اند توافق اخیر او با ایران در قاهره فاقد محتوای واقعی بوده و صرفاً فرصتی برای تهران فراهم کرده تا از گفت‌‌وگوهای جدی طفره برود. یک دیپلمات حتی گروسی را متهم کرد که برای حفظ موقعیت خود و جلب رضایت همه طرف‌ها موضعی نرم اتخاذ کرده است. «آرمان ملی» برای تحلیل و بررسی روند فعال شدن مکانیسم ماشه و پیامدهای سیاسی و اقتصادی آن با دکتر یوسف مولایی استاد حقوق بین‌الملل دانشگاه تهران گفت‌وگو کرده که در ادامه می‌خوانید.

*چه اتفاقی رخ داد که تلاش‌های ایران برای توقف روند فعال‌سازی مکانیسم ماشه به نتیجه نرسید؟

پس از اینکه آمریکا از برجام خارج شد این کشور تحریم‌های خود را علیه ایران فعال کرد. با این وجود کشورهای اروپایی از این تصمیم که ترامپ در دور اول ریاست جمهوری خود گرقته بود حمایت نکردند و برجام تا به امروز ادامه پیدا کرد. در دور دوم ریاست جمهوری ترامپ شرایط تغییر کرد و فشارها نسبت به ایران افزایش قابل ملاحظه‌ای پیدا کرده است. در چنین شرایطی و پس از جنگ12 روزه کشورهای اروپایی نیز به بهانه‌های مختلف از فشار علیه ایران استفاده کرده و مکانیسم ماشه را فعال کرده‌اند. اتفاقی که رخ داده این است که با فعال‌سازی مکانیسم ماشه دیگر تنها آمریکا ایران را تحریم نخواهد کرد و بلکه همه کشورهای جهان ملزم به تحریم ایران هستند که این وضعیت کار را برای ایران در آینده سخت خواهد کرد. در روزهای اخیر روسیه و چین نیز تلاش کردند که از بازگشت تحریم‌های سازمان ملل علیه ایران جلوگیری کنند، اما در این زمینه موفق نبودند و طرح آنها مورد استقبال کشورهای رأی دهنده قرار نگرفت. من فکر می‌کنم شرایط بسیار پیچیده شده و کشور در آینده با چالش‌های بیشتری مواجه خواهد شد. شاید می‌شد خیلی زودتر اقداماتی پیشگیرانه برای جلوگیری از مکانیسم ماشه صورت می‌گرفت و یا نباید اقداماتی انجام می‌شد که کشورهای غربی به این سمت حرکت کنند. به هر حال همه چیز دست به دست هم داده تا مکانیسم ماشه فعال شود تا شرایط را برای ایران سخت‌تر از گذشته کنند.

*با توجه به قطعنامه2231 و احتمال اینکه پس از فعال شدن مکانیسم ماشه ایران در ذیل ماده7 قرار خواهد گرفت، پیامدهای مکانیسم ماشه را بیشتر امنیتی می‌دانید و یا اقتصادی؟

به صورت طبیعی مخاطرات امنیتی فعال شدن مکانیسم ماشه بیشتر از پیامدهای اقتصادی است. هر چند پیامدهای اقتصادی نیز می‌تواند چالش آفرین باشد و با تشدید فشارها به زندگی مردم شرایط دیگری رقم بخورد. با این وجود با توجه به اینکه پس از فعال شدن ماشه ایران به عنوان یک کشور تهدیدکننده صلح جهانی قلمداد خواهد شد، پیامدهای امنیتی این اتفاق به مراتب از پیامدهای اقتصادی بیشتر خواهد بود. با توجه به جنگ12 روزه و تهدیدهایی که هنوز علیه کشور وجود دارد این احتمال وجود دارد که آمریکا و اسرائیل از این وضعیت به سود خود و به ضرر ایران در راستای اجماع جهانی علیه ایران استفاده کنند؛ هرچند کار ساده‌ای نخواهد بود. به هر حال زمانی که براساس مکانیسم ماشه ایران به عنوان تهدیدی برای صلح و امنیت بین المللی معرفی شود شرایط برای فشارهای بین‌المللی علیه ایران افزایش پیدا خواهد کرد. نکته دیگر اینکه شرایط اقتصادی جامعه نیز تحت تأثیر این اتفاق قرار خواهد گرفت. در روزهای اخیر به خصوص جمعه و شنبه واکنش بازارها به فعال شدن مکانیسم ماشه به شکلی بود که قیمت طلا و دلار با افزایش مواجه شد که این روند احتمالا در آینده نیز ادامه خواهد داشت. این موضوع نیز می‌تواند در درازمدت چالش‌های جدیدی را در برای کشور به وجود بیاورد.

*در واقع آمریکا و اسرائیل به دنبال این هستند که در مجامع بین‌المللی ایران را به عنوان یک هدف نظامی مشروع برای خود معرفی کنند؟

 یکی از اهداف همین است که در صورتی که جنگی بین ایران و آمریکا و اسرائیل آغاز شد، افکار عمومی جهان از این آمادگی ذهنی برخوردار باشند که ایران به دلیل تخطی از قوانین بین‌المللی در زمینه هسته‌ای به هدف نظامی مشروع برای آمریکا و متحدانش تبدیل شده است. البته ایران از نظر نظامی به اندازه‌ای قدرتمند است که جای نگرانی وجود ندارد، اما هر احتمالی را باید در نظر گرفت. با توجه به فعال شدن مکانیسم ماشه باید اذعان کرد که شرایط نسبت به گذشته پیچیده‌تر خواهد شد. اگرچه تا قبل از این اتفاق نیز وضعیت آنقدرها بدون تنش نبود و در سوی دیگر مردم با چالش‌های معیشتی مواجه بودند. با توجه به اینکه برخی از آثار ماشه روانی است، این احتمال وجود دارد که شرایط سخت‌تر از گذشته شود. من معتقدم باید نگاهی درست به قضیه داشته باشیم. چالش اصلی دعوای حقوقی نیست بلکه تلاش برای تثبیت هژمونی ایالات متحده آمریکا است. واقعیت این است که فعال شدن مکانیسم ماشه و بازگشت قطعنامه‌های شش‌گانه شورای امنیت یک مسأله چند بعدی است. در واقع مسأله را باید جدی‌تر و فراتر از ایران دید و تحلیل کرد.

 ایران از نظر نظامی به اندازه‌ای قدرتمند است که جای نگرانی وجود ندارد، اما هر احتمالی را باید در نظر گرفت. با توجه به فعال شدن مکانیسم ماشه باید اذعان کرد که شرایط نسبت به گذشته پیچیده‌تر خواهد شد 

*چرا این مسأله را فراتر از ایران می‌دانید؟

 به هر حال باید پذیرفت که جایگاه و میزان قدرت آمریکا به مراتب بیشتر و پررنگ‌تر از سایر بازیگران در عرصه مناسبات جهانی است. در شرایط کنونی کشورهای جهان، سازمان ملل و شورای امنیت کاری نمی‌توانند در حمایت از ایران انجام دهند. بر فرض محال حتی اگر شورای امنیت بخواد قطعنامه‌ای علیه آمریکا تصویب کند با وتوی خود ایالات متحده مواجه می‌شود. در واقع در نظام بین‌الملل قدرت است که حرف اول و آخر را می‌زند، نه مسأله حقوقی و وجاهت قانونی. نکته دیگر اینکه قطعنامه ۱۹۲۹ مهم‌ترین تلاش آمریکا علیه ایران بوده است. بر اساس این قطعنامه تحریم‌ها به شکل قابل ملاحظه‌ای افزایش یافت، تحریم تسلیحاتی کاملی برقرار و برنامه توسعه موشک‌های ایران تحت فشار سنگین قرار گرفت. این در حالی بود که اختیارات کشورهای مختلف برای بازرسی کشتی‌های ایران به شدت افزایش یافت. ضمن اینکه نام شرکت‌ها و افراد بیشتری به فهرست تحریم‌ها اضافه شد. همچنین در قطعنامه ۱۹۲۹ همه کشورهای جهان ملزم شدند در صورت کشف موارد دور زدن تحریم، آن موارد را به شورای امنیت گزارش بدهند. همچنین دولت‌ها موظف شدند از شهروندانشان در سراسر جهان بخواهند که در معامله با ایران محتاط باشند و همگی روابط مالی‌شان را با ایران محدود کنند. ولی نکته اینجاست که بیشترین موارد از این قطعنامه توسط آمریکا در خصوص ایران اجرایی شده و در مواردی مانند حساسیت روی مسئله موشک‌های دفاعی ایران، توافق نظر میان اروپایی‌ها و آمریکا وجود دارد.

*آیا تلاش ایران برای جلوگیری از فعال شدن مکانیسم ماشه را کافی می‌ دانید؟

به هر حال کشورهای اروپایی در ماه‌های اخیر ادعاهایی درباره ارتباط ایران و آژانس مطرح کرده بودند. این در حالی است که ایران نیز تلاش خود را برای جلوگیری از مکانیسم ماشه انجام داد اما به نظر می‌رسد این تلاش‌ها کافی نبوده است. به هر حال ترامپ به دنبال این بود که کشورهای اروپایی را علیه ایران با خود همراه کند که به نظر می‌رسد به هدف خود رسید. در شرایط کنونی آنچه حائز اهمیت است این است که ایران در حالی که با آژانس همکاری می‌کند، باید حساسیت شرایط را در نظر داشته باشد. در صورتی که این اتفاق رخ ندهد این احتمال وجود دارد که در آینده فشارها علیه ایران افزایش پیدا کند. نکته مهم اینکه هنگامی که یک کشور در یک توافق بین‌المللی منافعی نداشته باشد تضمینی نیز برای حضور آن کشور وجود ندارد. به همین دلیل باید منافع طرفین قرارداد تأمین شود تا نسبت به دادن تضمین اقدام کنند. در جامعه جهانی هیچ نیرو و دولتی وجود ندارد که بالای سر دولت‌ها قرار داشته باشد که بتواند دولت‌ها را تحت فشار قرار بدهد تا تعهدات بین‌المللی خود را انجام بدهند. در دهه‌های گذشته اغلب معاهدات بین‌المللی که منعقد شده به همین صورت بوده و کشورهای مختلف با توجه به چنین شرایطی تعهدات خود را انجام داده‌اند. این ساختار را نمی‌توان تغییر داد، اما می‌توان برای هماهنگ شدن با آن نگاه دیگری داشت.