«آرمان ملی» وضعیت فرونشست‌های تهران را بررسی می‌کند
بحران فرونشست‌ها، حاصل 30 سال تعلل
آرمان ملی – شفق محمدحسینی: سی سال قبل، کارشناسان هشدار دادند که با پایین رفتن سطح آب‌های زیرزمینی، شاهد فرونشست‌هایی در پهنه ایران خواهیم بود. اما آن زمان کسی گمان نمی‌کرد، که سه دهه بعد، فرونشست زمین در پهنه دشت‌ها و مناطق مختلف ایران، از خراسان گرفته تا اصفهان و دشت قزوین، همه کشور را دربربگیرد. حالا امروز درحالی از رئیس‌جمهور گرفته تا اعضای شورای شهر و نمایندگان مجلس همه نسبت به افزایش پهنه فرونشست‌ها هشدار می‌دهند، که در نهایت به قول کارشناسان، آنچه به زمین مربوط می‌شود، گاه صدها سال طول می‌کشد که بتوان برای حل بحران آن به دنبال نتیجه‌ای جدی بود. فرونشست‌های ایران یک شبه به وجود نیامده است که یک شبه بتوان رفع و رجوعشان کرد، متاسفانه در همه سه دهه گذشته هم کسی به دنبال یافتن راه حلی برای این مساله، که مهم‌ترینش مدیریت منابع آبی بوده است، آن طور که باید نبوده است و تلاشی درخور توجه به آن نشده است. حالا امروز هرچقدر هم که همه آمار و ارقام بدهند و پهنه‌های گسترده‌تر درگیر فرونشست را نشان دهند، تنها راه حل همان مدیریت صحیحی است که همچنان، اعمال نمی‌شود. این میان اگر زلزله‌ای ناگهانی در مناطق درگیر فرونشست رخ دهد، قطعا با درصد فزاینده‌ای از تبعات این دو پدیده درکنار هم مواجه خواهیم شد، مساله‌ای که کارشناسان سال‌هاست هشدار می‌دهند و تنها می‌توان دعاکرد که این دو با هم رخ ندهد، چراکه در شهری چون تهران، باوجود این حجم از مناطق درگیر فرونشست درصورت وقوع زلزله، با بحرانی فاجعه بار روبه‌رو خواهیم شد.
فریبرز ناطقی‌الهی، استاد نمونه کشور در مهندسی سازه، زلزله و مدیریت بحران، درباره وقوع گسترده فرونشست‌ها به «آرمان ملی» گفت: فرونشست بحثی است که سال‌های سال مطرح بوده است و در همه دنیا هم رخ می‌دهد. یعنی در بیشتر مناطق دنیا باتوجه به تغییر اقلیم، این پدیده رخ می‌دهد. در کشور حدود سی سال است که ما بحث می‌کنیم درباره اینکه ما مشکلی تحت عنوان فرونشست داریم و اگر برگردیم به سال 1370، من مقالاتی هم در آن زمان داشتم که این مساله را عنوان کردم. منتهی مشکل این است که توجهی به مساله مدیریت منابع در کشور وجود نداشت. حالا هرچه گذشته است از این سی سال، از آن زمان تا امروز، ما شاهد مطرح شدن بحث‌های مختلفی تحت عنوان مافیای آب، مدیریت غلط آب، عدم توجه، برداشت‌های بی‌رویه، کشت نامناسب، بوده‌ایم و اگر همه اینها را در کنار هم قرار دهیم، باید این را بدانیم که فرونشست مربوط به امروز نیست و از دهه‌های پیش آغاز شده است و ما هم سی سال است که این مساله را می‌دانستیم. ما شروع کردیم به هشدار دادن که فرونشست، بیابان‌ها و دشت‌های ما در مناطقی که منابع آب زیرزمینی به صورت فزاینده به بیرون پمپاژ می‌شود، رخ می‌دهد.
از اصفهان تا دشت قزوین
فرونشست‌ها در برخی استان‌های کشور، جدی‌تر است و با افزایش استان‌های درگیر، تبعات آن نیز برای کشور افزایش یافته است. گسترده‌تر شدن پهنه فرونشست‌ها در سطح ایران، به خشک‌تر شدن بیش از پیش مناطق مختلف خواهد انجامید. با پایین رفتن سطح آب‌های زیرزمینی و همچنین تغییرات اقلیمی، پهنه فرونشست‌ها مدام گسترده‌تر از قبل شد. به طوری که امروز استان‌هایی مانند اصفهان، بیش از گذشته درگیر این مساله هستند و کارشناسان هشدار داده‌اند که در چندسال آینده برخی مناطق ایران از جمله اصفهان که سال‌هاست درگیر این پدیده هستند، تبدیل به بیابان خواهندشد. این درحالی است که در دهه‌ها قبل، شرایط بحرانی این مناطق توسط کارشناسان پیش‌بینی شده بود، اما آن طور که باید، جدی گرفته نشده بود.
ناطقی الهی در پاسخ به اینکه نخستین فرونشست‌ها در کدام مناطق بود، گفت: ابتدایی‌ترین فرونشست‌ها در اصفهان و دشت قزوین بود. هرروز شاهد این مساله بودیم که سطح آب زیرزمینی کاهش می‌یابد. این نشانه این مساله بود که وقتی آب پایین‌تر می‌رود، خاک سست‌تر می‌شود و در خلل و فرجش دیگر آب نیست که مقاوم باشد و نشست رخ می‌دهد.
ناطقی الهی با بیان اینکه کسی در آن سال‌ها به حرف دانشگاهیان توجهی نمی‌کرد، افزود: امروز شاهد این هستیم که از بالاترین مقام‌های کشور درباره فرونشست‌ها صحبت می‌کنند، اما این مبحثی است که سال‌ها قبل باید به آن توجه می‌شد تا امروز با این حجم از فرونشست در اغلب مناطق ایران روبه‌رو نباشیم. عدم توجه سی سال قبل سبب شده است که شرایط امروز وحشتناک شود.
افزایش مناطق درگیر فرونشست
ناطقی الهی با اشاره به فرونشست‌های در پهنه تهران بیان کرد: این پدیده در تهران با سرعت بسیار زیادی پیش می‌رود. ما در دشت ورامین، دشت قزوین و اطراف استان تهران اگر نگاهی بیندازیم، فرونشست‌های متعددی را می‌توان مشاهده کرد. البته اعداد و ارقام مختلف است. یک مطالعاتی 36سانتی‌متر را نشان می‌دهد و در یک مطالعات هم 14سانتی‌متر را نشان می‌دهد. دیگر امروز بحث عدد و رقم مطرح نیست و شرایط، شرایط بحرانی است. چه بشود 60 سانتی‌متر در سال و چه بشود 6 سانتی‌متر، این رخداد برای شهری مثل تهران، با توجه به گسل‌ها و مسائل عدیده دیگر شهری که تهران را تهدید می‌کند، وحشتناک است.
ارتباط فرونشست‌ها و زلزله
اگرچه ارتباط قابل اثباتی میان زمین لرزه و فرونشست‌ها، تا امروز مشخص نشده است، اما در صورت وقوع زلزله در مناطقی که دچار فرونشست بیشتری هستند، قطعا ابعاد گسترده‌تری خواهد داشت. ناطقی الهی درباره رابطه بین فرونشست و زمین لرزه نیز گفت: بحث روی این مساله بسیار است، اما هنوز به اثبات نرسیده است. برخی از دانشمندان معتقدند که هرچه سطح آب زیرزمینی پایین‌تر می‌رود، فشار آن روی گسل‌ها بیشتر می‌شود و می‌تواند تحریکاتی داشته باشد. شاید اکثریت دانشمندان هنوز به این توافق نرسیده‌اند که فرونشست می‌تواند یک گسل را به تحریک وادارد. در هر صورت چه فرونشست در ایجاد زلزله تاثیرگذار باشد و چه نباشد، که من موافق تاثیرگذاری آن در رخداد زلزله نیستم، ولی صد درصد این را می‌توان گفت که وقتی منطقه‌ای دچار فرونشست باشد و خاکش سست شده باشد، وقتی در چنین منطقه‌ای زلزله رخ دهد، در آن منطقه تخریب به صورت فزاینده‌ای بالا می‌رود. تهران مخصوصا جنوب تهران، یعنی اگر به طور نسبی بگوییم، از خیابان جمهوری و قسمت‌هایی از غرب تهران و حتی شرق تهران، شاهد فرونشست‌هایی بودیم و این به آن معنی است که اگر زلزله‌ای رخ دهد، به دلیل سستی خاک در این مناطق، تخریب مضاعف خواهی داشت.
او با اشاره به تبعات فرونشست‌ها افزود: سی سال تعلل کردیم، همین مساله سبب شد امروز شاهد فرونشست در سطح کل کشور باشیم، از اصفهان گرفته تا کرمان، جنوب کشور، همه درگیرش هستند. اگر ما منابع آبمان را مدیریت کنیم، و مدام از زیرزمین آب بیرون نکشیم، شاید در طول سالیان، البته سالیان در مسائل خاک و زمین، مثلا صدسال تا دویست سال است، نه یک یا دوسال، شاید در طولانی‌مدت بتوانیم حداقل، نه که جلوی این روند را بگیریم، ولی تا حدودی رشد بی‌رویه فرونشست را کنترل کنیم. در غیر این صورت، به زودی مشکلاتی خواهیم داشت که غیرقابل تصور است. متاسفانه راه حل کوتاه‌مدتی وجود ندارد. تنها می‌توانیم مدیریت کنیم، تا شرایط بدتر از این نشود.
ارسال نظر