سایه سرد کمبود گاز بر صنایع و خانه ها

با اینکه ایران به عنوان دومین کشور دارنده ذخایر گاز طبیعی در جهان شناخته می‌شود، با این حال، هر ساله با مشکل ناترازی گاز و حتی کمبود آن مواجه است. اخیراً، سعید توکلی، مدیرعامل شرکت ملی گاز، اعلام کرده است که وضعیت به مراتب بحرانی‌تر از ناترازی گاز است و اکنون کشور با کمبود گاز روبه‌روست. این اظهارات در حالی مطرح می‌شود که ایران به شدت به گاز طبیعی برای تأمین نیازهای خانگی و صنایع وابسته است. مشکل کمبود گاز، به ویژه در زمستان‌ها، نه تنها تهدیدی برای رفاه عمومی است، بلکه صنایع کشور را نیز با چالش‌های جدی مواجه می‌کند. کارشناسان پیش بینی نواقص و چالش های احتمالی به منظور تامین انرژی به ویژه گاز با وجود منابع غنی این محصول در کشور را ناشی از تحریم، مدیریت ناکارآمد، فقدان دیپلماسی انرژی و... می دانند .

دلایل اصلی کمبود گاز

عزت الله امینی، کارشناس انرژی در این باره به «آرمان ملی»، گفت: با وجود تولید روزانه میلیاردها مترمکعب گاز، مشکلاتی در مدیریت و زیرساخت‌ها باعث شده‌اند که ایران نتواند از این منابع عظیم به خوبی بهره‌برداری کند، فرسودگی زیرساخت ها اصلی ترین دلیلی است که طی سالیان اخیر حاصل شده است. بخشی از زیرساخت‌های مربوط به استخراج، انتقال و توزیع گاز در ایران قدیمی هستند و نیاز به بازسازی و به‌روزرسانی دارند، این فرسودگی موجب نشت و هدررفت مقدار زیادی از گاز تولیدی می‌شود. از سوی دیگر رشد جمعیت و توسعه صنعتی در سال‌های اخیر باعث افزایش مصرف گاز داخلی شده است، به گونه‌ای که توان صادرات گاز به کشورهای همسایه نیز کاهش یافته است و همچنین در سایه نبود دیپلماسی انرژی مطلوب کشورهای دیگری جای ایران را در بازار صادرات گاز گرفته اند. او درباره دلیل ناتوانی ایران در تولید و تامین گاز و یا تقویت صادرات گاز گفت: تحریم‌های بین‌المللی، به‌ویژه در زمینه انرژی، دسترسی ایران به فناوری‌های نوین و سرمایه‌گذاری‌های خارجی برای توسعه میدان‌های گازی و بهینه‌سازی مصرف را محدود کرده است. این محدودیت‌ها، سرعت بهبود زیرساخت‌ها و بهره‌وری را کاهش داده است. از سوی دیگر به دلیل استفاده نادرست و مصرف بی‌رویه، تلفات انرژی زیادی رخ می‌دهد. بهره‌وری پایین صنایع و ساختمان‌ها در مصرف گاز، نقش مهمی در افزایش مصرف بی‌رویه ایفا می‌کند.

راهکارها برای رفع بحران

امینی درباره راهکار برون رفت از مشکلات کنونی در بخش تامین گاز خانگی و صنایع گفت: در شرایط فعلی، هنوز هم می توان به کاهش بحران کمبود گاز در ایران کمک کرد. نوسازی و به‌روزرسانی زیرساخت‌ها از جمله ضروریات اصلی برای حل این چالش به شمار می آید. برای کاهش هدررفت گاز و بهبود کارایی، باید سرمایه‌گذاری بیشتری در نوسازی تجهیزات و خطوط انتقال گاز صورت گیرد. همچنین ارتقای فناوری‌های مصرف انرژی در صنایع و ساختمان‌ها، به کاهش مصرف و افزایش بهره‌وری کمک می‌کند. توسعه انرژی های نو یکی دیگر از گزینه هایی به شمار می آید که می تواند به رفع ناترازی انرژی در کشور کمک کند. در این راستا می توان از انرژی‌های تجدیدپذیر مانند انرژی خورشیدی و بادی برای کاهش وابستگی به گاز در برخی از بخش‌ها بهره‌برداری کند.

حل ناترازی با توسعه روابط بین الملل

او ادامه داد: دولت چهاردهم و تاکید بر توسعه روابط بین الملل می تواند فرصتی برای توسعه دیپلماسی انرژی برای کشور محسوب می شود و می توان با تلاش برای رفع تحریم ها و یا کاهش آنها، با از سرگیری مذاکرات برای تسهیل صادرات گاز و ایجاد مسیرهای جدید تجاری، به کشور کمک کند تا از ظرفیت‌های گازی خود بهره بیشتری ببرد. در مجموع اگرچه ایران دارای منابع گاز عظیمی است، اما بحران کنونی نشان می‌دهد که مدیریت منابع و بهره‌وری باید بهبود یابد تا این کشور بتواند از ظرفیت‌های گازی خود به‌طور کامل بهره‌برداری کند و از چالش‌های پیش‌رو عبور کند.

تلاش برای تراز مصرف و تولید

محمد صادق مهرجو، کارشناس انرژی دراین باره با اشاره به بررسی نقش وزارت نفت در مدیریت بحران ناترازی گاز گفت: وزارت نفت، به عنوان نهاد پیشگام در عرصه تولید، به طور طبیعی تمرکز خود را بر تولید گاز معطوف کرده است. با این حال، برای حل بحران ناترازی و کاهش شکاف میان تولید و مصرف، توجه به مدیریت مصرف امری ضروری است. این مسئولیت تنها به عهده وزارت نفت نیست و سایر وزارتخانه‌هایی که در حوزه مصرف نقش دارند نیز باید به طور جدی و فعال در این زمینه اقدام کنند. وی افزود: ایران، با برخورداری از دومین منابع بزرگ گاز در سطح جهانی، هم‌اکنون با ضریب نفوذ مصرفی بیش از ۹۸ درصد در کشور مواجه است. وابستگی کامل کشور به گاز، به ویژه در نیروگاه‌ها و صنایع کلیدی مانند پتروشیمی، فولاد و سیمان، ضرورت توجه جدی به ذخیره‌سازی گاز به عنوان راه‌حلی مؤثر برای مدیریت پیک مصرف را ایجاب می‌کند.

ذخیره سازی گاز کشور

مهرجو به وضعیت فعلی ذخیره‌سازی گاز در کشور اشاره کرد و گفت: در حال حاضر، کشور ما تنها دارای دو مخزن ذخیره‌سازی گاز است که حدود ۳ درصد از مصرف گاز را تأمین می‌کند. این در حالی است که در کشورهای اروپایی، این نسبت به طور متوسط بین ۱۰ تا ۱۴ درصد است. برای دستیابی به سطح مطلوب، افزایش میزان ذخیره‌سازی گاز به حداقل سه برابر سطح کنونی ضروری است. این کارشناس انرژی تصریح کرد: پروژه‌ها و طرح‌هایی در حال اجرا هستند که شامل مراحل مختلفی از جمله مطالعات، اجرایی‌سازی و توسعه ظرفیت ذخیره‌سازی است. پیش‌بینی می‌شود که تا سال ۱۴۰۶، میزان ذخیره‌سازی گاز به ۱۰ درصد افزایش یابد، به شرط آنکه منابع مالی به‌موقع تأمین شده و پروژه‌ها طبق برنامه به مرحله بهره‌برداری برسند. وی با اشاره به چالش‌های پیش روی ذخیره‌سازی گاز در کشور عنوان کرد: برخی از مخازن در حال حاضر در مرحله ارزیابی قرار دارند و نیاز به تخلیه گاز دارند، فرآیندی که ممکن است بین ۱۰ تا ۱۵ سال به طول بینجامد. او با تأکید بر اهمیت دستیابی به ذخیره‌سازی در حوزه گاز، بیان کرد: بحث اختلاف قیمت گاز در فصول تابستان و زمستان به‌طور قابل‌توجهی موجب توجیه‌پذیری پروژه‌های ذخیره‌سازی می‌شود. از سوی دیگر، اجرای این پروژه‌ها مانع از قطع گاز و مدیریت بهینه مصرف آن در سطح کشور در فصول سرد سال می‌شود. همچنین، جلوگیری از آسیب‌های ناشی از قطع گاز و دستیابی به ذخیره‌سازی مؤثر، علاوه بر مزایای اقتصادی، اهمیت بالایی از نظر اجتماعی و امنیتی نیز دارد. مهرجو تصریح کرد: تحلیل‌های اقتصادی نشان می‌دهد که ذخیره‌سازی گاز در تابستان، زمانی که قیمت‌ها پایین‌تر است، به‌مراتب اقتصادی‌تر از خرید آن در زمستان با قیمت‌های بالاتر است. این اختلاف قیمت می‌تواند به بهبود عرضه در زمان‌های پیک مصرف کمک کرده و از پیامدهای منفی نظیر افت فشار یا قطعی گاز در مناطق مختلف کشور جلوگیری کند. وی افزود: ذخیره‌سازی گاز به تکنولوژی خاصی وابسته نیست؛ بلکه مسئله اصلی در بهره‌برداری مؤثر از منابع، سرمایه‌گذاری مناسب و جذب پیمانکاران مجرب نهفته است. هرچه زودتر در این زمینه اقدام کرده و منابع لازم را به‌موقع تأمین کنیم، احتمال اتمام پروژه‌ها در موعد مقرر افزایش خواهد یافت. در غیر این صورت، تأخیرات قابل توجهی در اجرای پروژه‌های ذخیره‌سازی پیش‌بینی می‌شود.

ضرورت یافتن مخازن مناسب برای ذخیره سازی

مهرجو به مسائل اجرایی و فنی در زمینه ذخیره‌سازی گاز اشاره کرد و گفت: یافتن مخازن مناسب و ذخیره‌سازی گاز در تابستان، هنگامی که تقاضا کمتر است، برای تأمین نیازهای زمستانی امری حیاتی است. یکی از چالش‌های اصلی در این فرایند، استفاده از کمپرسورها برای فشرده‌سازی و تزریق گاز به مخازن است. در صورتی که فشار مورد نیاز برای ذخیره‌سازی به حدی بالا باشد که تکنولوژی لازم در داخل کشور در دسترس نباشد، ممکن است نیاز به واردات کمپرسور از خارج احساس شود. این موضوع به دلیل تحریم‌ها و مشکلات انتقال پول می‌تواند موجب کندی پیشرفت پروژه‌ها گردد. با این حال، اگر فشار ذخیره‌سازی در حدی باشد که کمپرسورهای داخلی قابل استفاده باشند، امید می‌رود پروژه‌ها در زمان کوتاه‌تری به بهره‌برداری برسند.