انفجارها سبب زلزله بزرگ نخواهد شد

 بحث زلزله در شهر تهران سال‌هاست که مطرح می‌شود و باتوجه به گسل‌هایی که در اطراف تهران وجود دارد، احتمال یک زلزله بزرگ در تهران، سال‌هاست که مطرح می‌شود، با این حال با توجه به تبعات وسیع آن، همچنان زلزله شناسان امیدوارند که این زلزله رخ ندهد. اما با همین داده‌های موجود، به گفته برخی از زلزله شناسان، انفجارهای اخیر، بعید است که بتواند سبب ایجاد زلزله بزرگ شود. هرچند می‌تواند در افزایش فرونشست‌ها، با توجه به تحرکاتی که در لایه‌های بالایی زمین رخ داده است، موثر خواهد بود. همه این مسائل نیازمند بررسی و تحقیق بیشتری از طرف زمین شناسان و زلزله شناسان است.

انفجار شبیه زلزله است

در همین راستا، فریبرز ناطقی الهی، استاد نمونه کشور در مهندسی زلزله، درباره اثرات انفجارها در حمله اسرائیل به شهرهای ایران، به «آرمان ملی» گفت: در روزهای اخیر برخی کارشناسان اظهارکردند که این انفجارها، شبیه زلزله‌های کوچک بوده است، که گفته آنها درست است. آنچه که این روزها درباره انفجارها و تعداد زیادی که در شهرها و نقاط مختلف شهر تهران و کشور رخ داد، صحبت‌هایی است که اینها همانند زلزله رفتار و عمل کردند. در کلان موضوع، این مساله درست است، زیرا هر انفجاری تقریبا شبیه زلزله است و تبعاتش عموما خیلی با تبعاتی که زلزله از خودش نشان می‌دهد است. او با اشاره به اینکه زلزله و انفجار دو پدیده مختلف هستند، افزود: آنچه که همکاران دانشمند ما این روزها درباره ارتباط بین زلزله و انفجار را مطرح می‌کنند، به عنوان سمبلیک و به درستی مطرح می‌کنند که این انفجارها مانند زلزله‌های بسیار خفیف، یعنی زلزله‌های یک و دو ریشتر، که به هرحال در آن حد انرژی رها شده و اینها باعث می‌شود که لایه‌های مختلف زمین، به‌خصوص لایه‌های بالایی زمین که ساخت و سازها روی آن لایه‌ها قراردارد، از این انفجارها تاثیر ببینند.

لزوم بررسی بیشتر

ناطقی الهی در ادامه گفت: مقایسه و بحث اینکه انفجارها شبیه زلزله بوده است، در کلانش درست است. حالا اینکه چقدر ما بتوانیم از این مطالعات در رفتارهای زمین اطلاعات پیدا کنیم، آن نکته کلیدی است که دوستان مطرح می‌کنند و درست هم است. برای اینکه در این لایه بالایی زمین انفجارها و اتفاق‌هایی رخ داده است، موج‌هایی در بسترهای زمین رخ داده است که اگر اینها را مورد مطالعه و بررسی قراردهیم، بسیار مهم خواهد بود. او افزود: اینکه این رخدادها باعث فعال‌سازی گسل‌ها شوند، حداقل تا جایی که من اطلاع دارم، تقریبا امکانش وجود ندارد، برای اینکه ما به صورت مداوم، مثلا در پهنه تهران که من با آن بیشتر آشنا هستم، ما روزانه شاید چندین زلزله دو، دو و نیم  و حتی سه داریم. لذا اینکه این انفجارها منشا زلزله‌های بعدی باشند، تقریبا بر اساس علم موجود منتفی است. اما بحث درست است و انفجارها با تعداد گسترده‌ای که رخ داده است در جای جای کشور ما، با توجه به اینکه در اغلب نقاط کشور ما هم پر از گسل است و اینها به هرحال در کنار آن گسل‌ها اصابت کرده است، و باید در این زمینه مطالعات بیشتری صورت بگیرد و نتایج به صورت مکتوب در دسترس همگان قرار بگیرد. اما مساله‌ای که کاملا مهم است، این است که این انفجارها در پهنه تهران مخصوصا، صددرصد می‌تواند لایه‌های خاکی زیرساخت و سازهای پهنه تهران بزرگ را آشفته کند. حالا اینکه تا چه حد آشفته کند و تا چه اندازه به فرونشست‌ها کمک کند، این بحثی است که باید مورد مطالعه قرار بگیرد. حتما باید بررسی‌های درستی از اثر این انفجارها روی پهنه‌های مختلف که احتمال فرونشست در آنها زیاد است، بررسی شود. این توصیه همه ما است در وادی زلزله.

فرونشست‌های اصفهان

او درباره وضعیت فرونشست‌ها در اصفهان، افزود: مثلا در پهنه اصفهان که ما شاهد این بودیم که به دلیل فرونشست ساختمان‌های معمولی و تاریخی این شهر شکست می‌خوردند و ترک‌های وسیعی در آنها رخ داده بود. حالا باتوجه به این حجم و تعداد انفجارها که مثلا در اصفهان و گسترده این شهر رخ داده است، صددرصد کار درست این است که اینها با جزئیات مورد مطالعه قرار بگیرد و حداقل آثار آنها در فرونشست‌ها مورد مطالعه قرار بگیرد. ناطقی الهی درباره فرونشست‌ها و ارتباط آنها با زلزله گفت: فرونشست مستقیما ارتباطی با زلزله پیدا نمی‌کند، اما چون انفجارها می‌توانند در تراکم لایه‌ها و خاک‌های زیرزمینی اثرگذار باشند، لذا بهتر است که این پدیده مورد مطالعه قرار بگیرد تا خدای ناکرده حداقل به صورت غیرمستقیم ما آسیب نبینیم.

گسل‌های همیشه فعال

این استاد نمونه مهندسی زلزله در کشور درباره اینکه می‌توان حدس زد که این حجم انفجارها به‌خصوص در تهران، گسل‌های اطراف تهران نیز فعال شده است، گفت: به هیچ وجه این را نمی‌شود نتیجه گرفت. مطلب مهم این است که همه گسل‌هایی که می‌لرزند، حالا چه از شتاب‌های پایین تا شتاب‌های بالا، یا ریشترهای پایین تا ریشترهای بالا، اینها فعال هستند. این به این معنی است که اینها فعال هستند. حالا اینکه این فعالیت به اوج خودش برسد که خودش را در قالب یک زلزله مطرح کند و رخ نمود داشته باشد، آن یک مطلب دیگری است. حالا برای گسل‌هایی که در اطراف تهران فعال هستند و گاهی زلزله دو تا سه ریشتری در آنها رخ می‌دهد، مانند زلزله صفادشت، این است که گسل‌هایی از صفادشت در استان البرز عبور می‌کند که اینها فعال هستند و هیچ وقت خاموش نمی‌شوند. اما اینکه ما این را ارتباط بدهیم که انفجارها باعث ایجاد زلزله شده است، خیر. این انفجارها خیلی کوچک هستند و حداکثر اگر بتوانیم انرژی شدیدترین انفجار را بخواهیم به زلزله ارتباط بدهیم، شاید مثلا یک زلزله یک و نیم ریشتری، خیلی دست بالا بگیریم شاید سبب یک زلزله دوریشتری شوند که عملا بارها این گسل‌ها چنین زلزله‌هایی را حتی می‌توانند هرروز داشته باشند. لذا اینکه مردم ما تصور کنند که به دلیل این انفجارها گسل‌ها مشکل‌ساز می‌شوند، خیر. گسل‌ها رفتار خودشان را دارند. نکاتی که زمین شناسان طی همین چندروز مطرح کردند، اینها در بحث فرونشست می‌تواند اهمیت داشته باشد، که فرونشست هم یک پدیده مستخرج از زلزله نیست، اما با آن ارتباط دارد. یعنی غیر مستقیم می‌تواند اثرگذار باشد، اما باید مطالعات بیشتری صورت بگیرد.