آزمون مهم در اولین دوره انتخابات تناسبی

از این رو و از چند ماه گذشته مقدماتی در این ارتباط در وزارت کشور ایجاد شده است. اکنون نیز هیات‌های اجرایی که نقشی کلیدی در برگزاری انتخابات و مساله تایید صلاحیت‌ها دارند معرفی شده‌اند ترکیب این هیات‌ها نشان می‌دهد که آیا در انتخابات پیش رو در مساله تایید صلاحیت‌ها، سخت‌گیری خواهد شد یا نه. ظاهرا دولت با معرفی اعضای این هیات نشان داده که قصد دارد بر اساس استعلام‌های چندگانه قانونی، مساله بررسی صلاحیت‌ها را در دستورکار قرار دهد. نکته‌ای که با توجه به ترکیب کنونی تا حدودی می‌توان به نگاه مثبت دولت در این ارتباط اشاره کرد. البته تا زمانی که نتیجه بررسی صلاحیت‌ها معلوم نشود نمی‌توان نظر نهایی در این ارتباط داد.

*ترکیب هیات اجرایی؛ سیگنال

با نهایی‌شدن ترکیب اعضای هیات اجرایی انتخابات شورای اسلامی شهر تهران، اولین نشانه‌های سیاسی انتخابات هفتمین دوره شوراها آرام‌ آرام در حال بروز است. دست‌کم می‌توان آنها را سیگنال‌هایی معنادار برای کاهش سخت‌گیری و افزایش رقابت تلقی کرد. هیأت اجرایی به‌عنوان نخستین مرجع بررسی صلاحیت داوطلبان و مجری اصلی فرآیند انتخابات، همواره نقشی فراتر از یک نهاد صرفا اداری داشته است. به همین دلیل، ترکیب سیاسی آن به‌ ویژه در تهران از همان ابتدا زیر ذره‌بین جریان‌های سیاسی قرار می‌گیرد.

*وزن سیاسی هیات اجرایی

نگاهی به اسامی اعضای منتخب هیات اجرایی تهران نشان می‌دهد که کفه ترازو به‌طور محسوسی به سمت چهره‌های میانه‌رو سنگینی می‌کند. بخش قابل توجهی از این افراد سابقه مدیریت در دولت‌های یازدهم و دوازدهم یا حضور در بدنه اجرایی نزدیک به جریان اصلاح‌طلب میانه را دارند. در مقابل، چند چهره شناخته‌شده با گرایش اصولگرایانه نیز در ترکیب دیده می‌شوند که عمدتا از بدنه مدیریت شهری به این شورا دعوت شده‌اند. چنین آرایشی معمولا به معنای پرهیز از رفتارهای تند و حذف‌گرایانه در مرحله نخست بررسی صلاحیت‌ها است. هرچند همچنان نمی‌توان آن را تضمینی برای تأیید گسترده همه جریان‌ها دانست.

*کاهش سخت‌گیری؟

یکی از نکات مهم در این دوره، تاکید هیات‌های اجرایی بر انطباق بررسی صلاحیت‌ها با استعلام‌های چهارگانه یعنی نیروی انتظامی، دادگستری، ثبت احوال و وزارت اطلاعات است. این رویکرد، اگر در عمل نیز رعایت شود می‌تواند دامنه تفسیرهای سلیقه‌ای و سیاسی را محدودتر کند. تجربه ادوار گذشته نشان داده که هرچه هیأت اجرایی مطابق با استعلام‌ها عمل کنند احتمال رد صلاحیت‌ها و عدم احرازها کاهش می‌یابد.

* بازگشت احزاب به صحنه؟

انتخابات هفتم شوراها در تهران یک تفاوت با دوره‌های قبل دارد. این دوره از انتخابات نظام انتخاباتی تناسبی است. این تغییر، عملا نقش احزاب و فهرست‌های انتخاباتی را پررنگ‌تر از همیشه می‌کند. در نظام تناسبی، دیگر برنده یک لیست نیست بلکه هر لیستی بنا به رایی که آورده در شورا کرسی به دست خواهد آورد. در چنین شرایطی احتمال شکل‌گیری دو یا حتی سه فهرست اصلی پیروز در تهران جدی است؛ سناریویی که می‌تواند به ترکیب متکثرتر شورا و کاهش یکدستی سیاسی منجر شود. هرچند به نظر اگر چهره‌های این ترکیب پخته نباشند شوراها به محل نزاع سیاسی تبدیل می‌شود.

* رشد جایگاه احزاب

ترکیب هیات اجرایی در چنین مدلی از انتخابات، اهمیت دوچندان پیدا می‌کند. هرچه فضای بررسی صلاحیت‌ها بازتر و مبتنی بر قانون باشد، امکان حضور احزاب مختلف در رقابت افزایش می‌یابد و نظام تناسبی می‌تواند کارکرد واقعی خود را نشان دهد. در مقابل سخت‌گیری‌های گسترده در مرحله اجرایی، عملا فلسفه انتخابات تناسبی را بی‌اثر می‌کند و رقابت را به چند فهرست محدود و هم‌سو تقلیل می‌دهد.

* نقش هیات‌های نظارت

ترکیب هیات اجرایی انتخابات شورای شهر تهران، دستکم در ظاهر حامل این پیام است که مسیر انتخابات ۱۴۰۵ می‌تواند کم‌تنش‌تر و رقابتی‌تر از دوره قبل باشد. غلبه چهره‌های اعتدالی و اصلاح‌طلب، تأکید بر استعلام‌های قانونی و هم‌زمانی با اجرای نظام تناسبی، همگی نشانه‌هایی از کاهش احتمال سخت‌گیری‌های حداکثری در مرحله نخست است. با این حال نقش هیات اجرایی در کنار هیأت نظارت حرف نهایی را می‌زند.