مهم‌ترین مرحله گفت‌وگوها

این مرحله، به‌لحاظ ماهیت مسائل مورد بحث و تأثیرات مستقیم آن بر آینده سیاست خارجی کشور، نقطه عطفی در روندی است که از چند ماه پیش آغاز شده و اکنون به مرحله حساسی رسیده است. در این دور از گفت‌وگوها، پنج موضوع کلیدی وجود دارد که هر یک می‌تواند سرنوشت مذاکرات را به شکلی جدی تحت تأثیر قرار دهد؛ نخست، مسأله منتفی دانستن فعالیت هسته‌ای ایران است. این مسأله از نگاه آمریکا و برخی اعضای ۵+۱، بخشی از تضمین‌های امنیتی محسوب می‌شود، در حالی‌که در ایران، چنین خواسته‌ای به‌عنوان عبور از خطوط قرمز تلقی می‌شود. به‌ویژه آن‌که به‌نظر می‌رسد مقام معظم رهبری با چنین شرطی موافقت نخواهند کرد و آن را مخل حق مشروع کشور در بهره‌گیری صلح‌آمیز از انرژی هسته‌ای می‌دانند. دوم، نحوه راستی‌آزمایی فعالیت‌های هسته‌ای ایران است. این که چه نهادی، با چه اختیارات و سازوکاری بتواند به‌طور مؤثر و منصفانه بر فعالیت‌ها نظارت کند، یکی از اصلی‌ترین نقاط اختلاف محسوب می‌شود. ایران خواهان نظارت فنی، محدود و صرفاً در چارچوب پروتکل‌های بین‌المللی است، در حالی‌که طرف مقابل خواستار دسترسی‌های گسترده‌تر و گاه فراتر از الزامات آژانس است. سومین موضوع، شیوه و مراحل لغو تحریم‌هاست. ایران اعلام کرده که کاهش سطح غنی‌سازی ۶۰ درصدی، منوط به لغو کامل تحریم‌هایی است که مورد تأیید رئیس‌جمهور و کنگره آمریکا قرار گرفته‌اند. همچنین، ایران خواهان حصول اطمینان عملی از رفع واقعی تحریم‌ها پیش از برداشتن گام‌های فنی بعدی است. این موضع، در مذاکرات پیشین نیز مطرح شده بود و ظاهراً این‌بار مخالفت صریحی از سوی هیأت آمریکایی را به دنبال نداشته است. چهارم، نقش کشورهای اروپایی عضو برجام به‌همراه روسیه در تنظیم نوعی جمع‌بندی میان برجام و توافق جدید، و همچنین شیوه اعمال مجدد مکانیسم ماشه در صورت بروز تخلف احتمالی از سوی طرفین است. این کشورها می‌توانند در صورت ایفای نقش فعال، به تسهیل تفاهم نهایی کمک کنند. پنجم، موضوع موشک‌های ایران و جایگاه کشور در محور مقاومت است. آمریکا تلاش دارد در قالب توافق جدید، نقش منطقه‌ای ایران و فعالیت‌های نیروهای نیابتی را نیز در قالبی محدود و قابل نظارت قرار دهد. در حالی‌که ایران چنین مسائلی را اصولاً خارج از چارچوب مذاکرات هسته‌ای می‌داند و حاضر به مصالحه در این زمینه نیست.

* علی‌محمد نمازی

فعال سیاسی