خاورمیانه به نقطه حساسی در منطقه رسیده است

آخرین باری که ایالات متحده چندین هواپیمای سوخت‌رسان را به خاورمیانه اعزام کرده بود، پنج روز پیش از حملات بمب‌افکن‌های بی‌-۲ آمریکایی به تاسیسات هسته‌ای ایران بود. نورنیوز رسانه نزدیک به شورای عالی امنیت ملی ایران روز سه‌شنبه طی مقاله‌ای با عنوان «آمادگی فوق‌العاده در خلیج فارس؛ ترامپ به دنبال قمار با کارت ایران است؟»، تحولات اخیر در منطقه را «بخشی از بازآرایی راهبردی که هم در سطح منطقه‌ای و هم در عرصه بین‌ المللی جهت‌ دهی می‌شود» دانست. در این مقاله آمده است: «اعزام سوخت‌رسان‌های آمریکایی به خلیج فارس که همراهی‌شان توسط جنگنده‌های این کشور گزارش شده است، علاوه بر نشان دادن توان لجستیکی برای عملیات هوایی مداوم، حامل پیامی سیاسی به دو مخاطب است؛ اول به متحدان منطقه‌ای که واشنگتن قصد دارد ضامن امنیت آنها باقی بماند. دوم به تهران که گزینه نظامی همچنان روی میز است». سیدعباس عراقچی، وزیر خارجه نیز در گفت‌و‌گو با CNN درباره بازگشت تحریم‌های سازمان ملل متحد علیه جمهوری اسلامی در پی فعال‌سازی مکانیسم ماشه از سوی تروئیکای اروپایی، گفت که پیشنهاد‌هایی که برای حل‌و‌فصل موضوع به آمریکا و سه قدرت اروپایی ارائه کرده، از جانب آنها رد شده است». «آرمان ملی» برای تحلیل و بررسی شرایط پیچیده منطقه با دکتر علی بیگدلی تحلیلگر روابط بین‌الملل گفت‌وگو کرده که در ادامه می‌خوانید.

*افزایش تجهیزات نظامی آمریکا در منطقه حامل چه پیامی است؟ آیا قرار است منطقه دوباره وارد یک جنگ جدید شود؟

اقدام اخیر آمریکا بیشتر یک مانور نمایش قدرت و حمایت امنیتی از کشورهای عربی منطقه خلیج فارس است. از سوی دیگر با توجه به طرحی که ترامپ درباره غزه ارائه کرده حساسیت‌ها نسبت به مسأله فلسطین در منطقه افزایش پیدا کرده است. این وضعیت درباره اوکراین در اروپا نیز وجود دارد و کشورهای اروپایی به دنبال این هستند که از آمریکا برای حل بحران اوکراین کمک بگیرند و شرایطی به وجود بیاید که آمریکا با کشورهای اروپایی در زمینه اوکراین همراه شود. در چنین شرایطی فضای بین‌المللی با وضعیت ملتهب و تنش زیادی مواجه شده است. البته افزایش تجهیزات نظامی آمریکا در منطقه در گذشته نیز وجود داشته و اتفاق جدیدی نیست. در واقع آمریکا قصد دارد با این تحرکات نمایش قدرت بدهد و در عین حال گوشه چشمی نیز به ایران داشته باشد. من فکر می‌کنم تا زمانی که مسأله غزه حل نشود امکان حمله به ایران وجود ندارد و در عین حال مخالفت مردم اسرائیل با سیاست‌های نتانیاهو و فشارهایی که فضای بین‌المللی به ترامپ و نتانیاهو وارد می‌کند، مسأله غزه را پیچیده کرده است. مساله غزه چنان اسراییل را در خود فرو برده که حل نشود، نمی‌تواند بار دیگر وارد رویارویی با ایران شود و از این نظر امکان حمله نظامی به ایران و یا یک درگیری جدید در منطقه بعید به نظر می‌رسد.

*در روزها و ساعت‌های اخیر سطح آمادگی نظامی در منطقه افزایش پیدا کرده که این وضعیت درباره ایران نیز وجود دارد. چرا چنین اتفاقی رخ داده است؟

این اتفاق طبیعی است. هنگامی که آمریکا تجهیزات نظامی خود را درمنطقه افزایش می‌دهد، کشورهایی مانند ایران نیز سطح آمادگی نظامی خود را افزایش خواهند داد. در جنگ 12 روزه ایران بر اثر غافلگیری فرماندهان ارشد نظامی خود را از دست داد. به همین دلیل پس از این اتفاق سطح آمادگی ایران چه از نظر تجهیزات نظامی و چه از نظر آمادگی افزایش یافته است. با این وجود افزایش سطح آمادگی نظامی ایران به این معنا نیست که آمریکا و اسرائیل دنبال حمله نظامی به ایران هستند. وضعیت منطقه به شکلی نیست که آمریکا و اسرائیل بتوانند به راحتی وارد یک درگیری دیگر با ایران شوند. با این وجود ایران باید آمادگی نظامی خود را در چنین شرایط خطیری حفظ کند و این کاملا منطقی است. من امیدوارم بار دیگر وارد جنگ نشویم و معتقدم در صورتی که چنین اتفاقی رخ دهد، کشور با انجماد سیاسی و اقتصادی مواجه می‌شود که می‌تواند پیامدهای منفی برای کشور به دنبال داشته باشد. واقعیت این است که ایران باید در این شرایط انعطاف بیشتری از خود نشان بدهد. کشورهای اروپایی بجز فعال کردن مکانیسم ماشه خصومت دیگری با ایران دارند که به کمک ایران به روسیه در جنگ اوکراین مربوط است. به همین دلیل فشارها روی ایران زیاد شده است. به همین دلیل ایران با توجه به حساسیت شرایط باید بهترین تصمیم‌ها را بگیرد.

ایران و آمریکا دنبال این هستند که از طریق مذاکره به اهداف خود برسند. در واقع با توجه به تجربه‌های گذشته، این نتیجه حاصل شده که مذاکره راهی بسیار کم‌هزینه و آسان‌تر است و هر دو کشور باید از فرصت استفاده کنند

*ترامپ عنوان کرده خاورمیانه با یک فرصت و اتفاق ویژه مواجه شده است. این در حالی است که ارتش آمریکا ژنرال‌های ارشد خود را به وزارت جنگ فراخوانده است. منظور ترامپ از این فرصت و اتفاق ویژه چیست؟

این اقدامات برای ایجاد وحشت در بین کشورهای منطقه و از جمله ایران است تا تن به خواسته‌های بیشتر آمریکا بدهند. در حال حاضر نتانیاهو به دلیل مسأله غزه در داخل و در عرصه بین‌الملل با فشارهای زیادی مواجه است. به همین دلیل همه تلاش ترامپ و نتانیاهو این است که مسأله غزه را به شکلی حل کنند. از این زاویه می‌توان گفت افزایش تجهیزات آمریکا در منطقه برای نمایش قدرت و افزایش ضریب امنیتی برای کشورهای منطقه است. نکته مهم اینکه ما به لحظات حساسی رسیده‌‌ایم. ایران در درجه اول باید مسائل بین خود و آژانس را حل کند. در صورتی که به توافق برسند و اجازه داده شود که کارشناسان آژانس برای بازرسی وارد کشور شده و گزارش خود را به شورای حکام تحویل دهند، موجب آرامش نسبی فضا خواهد شد. در صورتی که تمام جوانب در نظر گرفته شود، می‌توان وارد گفت‌وگوهای مستقیم و بدون واسطه شد. در آن صورت رسیدن به توافقی برای حل مسائل امکان بیشتری خواهد داشت. در حال حاضر سطح انتظارات اروپا و آمریکا بالا رفته است و ما می‌توانیم راهی پیدا کنیم که موجب نزدیک شدن دیدگاه‌ها شود. یافتن چنین راه‌هایی با انعطاف پذیری ممکن می‌شود. کشورهای اروپایی‌ و آمریکا می‌خواهند غنی‌سازی در ایران به صفر برسد، اما تهران چنین درخواستی را نپذیرفته است. از سوی دیگر کشورهای غربی می‌‌خواهند برد موشک‌‌های ایران کاهش پیدا کند که این موضوع هم با پذیرش ایران مواجه نشده است. انسدادی که پدید آمده به راحتی قابل حل نیست اما باید توجه داشت که ادامه وضعیت هم تا چه اندازه موجب هزینه خواهد شد. در حال حاضر به سختی می‌توان چنین هزینه‌هایی را پرداخت.

*شما به چه میزان جنگ را محتمل می‌دانید؟

سیاست یک امر سیال است و ما براساس داده‌های امروز صحبت می‌کنیم اما احتمال دارد فردا اتفاق دیگری رخ بدهد. با توجه به شرایط موجود احتمال حمله نظامی به ایران بسیار بعید به نظر می‌رسد. پیش از این صحبت از این بود که جنگ قریب‌الوقوع است. اکنون معتقدم جنگ قابل پیش‌بینی است اما براساس شرایطی که در آمریکا و اسرائیل مشاهده می‌شود، می‌توان گفت به آسانی اتفاق نخواهد افتاد. اتفاقاتی که در حال حاضر در منطقه در حال رخ دادن است، به این دلیل است که از حرکت به سوی نظامی شدن بیشتر ایران جلوگیری کنند. من معتقدم ایران و آمریکا به مرحله خاصی از حیات سیاسی و اقتصادی خود رسیده‌اند. شرایط منطقه خاورمیانه و شرایط داخلی ایران نیز اجازه نمی‌دهد که کشور وارد جنگ شود. برای همین نباید از مذاکره روی گردان شویم. بلکه باید از طریق میز مذاکره به سمتی حرکت کنیم که انتظارات ما برآورده شود. به نظر می‌رسد ایران و آمریکا نیازمند رسیدن به یک نقطه مشترک هستند و هیچ کدام به‌جز مذاکره برای رسیدن به اهداف خود راه دیگری ندارند. در گذشته هم ایران راه‌های دیگری را امتحان کرده و هم آمریکا اما هیچ کدام به اهداف خود نرسیده‌اند. به همین دلیل ایران و آمریکا دنبال این هستند که از طریق مذاکره به اهداف خود برسند. در واقع با توجه به تجربه‌های گذشته، این نتیجه حاصل شده که مذاکره راهی بسیار کم‌هزینه و آسان‌تر است و هر دو کشور باید از فرصت استفاده کنند. اگر ما نتوانیم از این فرصت‌ها به خوبی استفاده کنیم، آن هم زمانی که در داخل کشور اختلاف ‌نظرهای جدی درباره سیاست خارجه وجود دارد، ممکن است با بحران دیپلماتیک مواجه شویم که نه تنها به تحریم‌های بیشتر منجر می‌شود، بلکه احتمال دارد تهدیدات نظامی نیز بیشتر شود. واقعیت این است که اگر امروز طرفین شرایط را سخت بگیرند ممکن است مسیر به سمتی برود که نه خواسته ایران باشد و نه آمریکا.