نیویورک مسیری برای خنثی سازی مکانیسم ماشه

آیا سفر رئیس‌جمهور به نیویورک آخرین فرصت ایران برای توفق روند فعال‌سازی مکانیسم ماشه است؟ «آرمان ملی» برای پاسخ به این سوالات با دکتر علی بیگدلی استاد دانشگاه و تحلیلگر روابط بین‌الملل گفت‌وگو کرده است. بیگدلی معتقد است: «نکته مهمی که در این زمینه وجود دارد این است که پزشکیان و ترامپ قرار است درباره چه چیزی مذاکره کنند و چرا این اتفاق درباره روسای جمهوری گذشته ایران رخ نداده است. اگر قرار بود دیداری بین رئیس‌جمهور ایران و آمریکا برگزار شود به هر حال اگر در گذشته صورت می‌گرفت نتایج بهتری به همراه داشت. در شرایط کنونی نیز کشور با وضعیت پیچیده‌ای مواجه شده و ترامپ نیز نسبت به این موضوع آگاهی دارد. ترامپ به دنبال این است که فشارها را بر ایران افزایش بدهد و به همین دلیل بعید به نظر می‌رسد در چنین شرایطی دنبال دیدار با رئیس‌جمهور ایران باشد. ایران تا ششم مهرماه فرصت دارد تا پرونده خود را در شورای امنیت پیگیری کند. در این فاصله کوتاه سفر رئیس‌جمهور به نیویورک و سخنرانی او در مجمع عمومی سازمان ملل می‌تواند فرصتی مهم باشد. این سفر به‌ ویژه در صورت همراه بودن با پیام‌های جدید به کشورهای اروپایی می‌تواند در تغییر روند وضعیت موجود موثر باشد». در ادامه ماحصل این گفت‌وگو را می‌خوانید.

*آقای پزشکیان در حالی به نیویورک سفر کرده که گمانه‌زنی‌های متعددی درباره احتمال دیدار ایشان و ترامپ مطرح شده است. آیا شرایط این دیدار را فراهم می‌دانید؟

چنین دیداری در این سطح نیاز به تشریفات و هماهنگی قبلی دارد و من فکر نمی‌کنم در شرایط کنونی چنین هماهنگی‌های بین ایران و آمریکا صورت گرفته باشد. اگر قرار بود چنین دیداری صورت بگیرد ایران باید از طریق سفارت سوئیس این موضوع را پیگیری می‌کرد و حداقل یکی از رسانه‌های خارجی درباره آن اظهارنظر می‌کرد که ممکن است چنین دیداری صورت بگیرد تا در بین افکار عمومی آمادگی ذهنی در این زمینه به وجود بیاید. با این وجود هیچ کدام از این اتفاقات تاکنون رخ نداده و به همین دلیل من احتمال چنین دیداری را پایین می‌دانم. اتفاقی که می‌تواند در نیویورک برای آقای پزشکیان رخ بدهد این است که با سران کشورهای انگلیس، فرانسه و آلمان دیدار و مذاکره کند و شرایط را برای توقف فعال‌سازی مکانیسم ماشه فراهم کند. در شرایط کنونی مکانیسم ماشه فعال شده و تا روز6 مهر نیز به صورتی رسمی این اتفاقات رخ می‌دهد. در چنین شرایطی پزشکیان می‌تواند از فرصت حضور در مجمع عمومی سازمان ملل استفاده کند و حداقل شرایطی را فراهم کند که مذاکرات ادامه پیدا کند. در غیر این صورت بعید به نظر می‌رسد که شرایط برای دیدار ترامپ و پزشکیان فراهم باشد. ترامپ نیز هیچ اظهار نظری درباره دیدار با پزشکیان نکرده و خبری در این زمینه منتشر نشده است. به همین دلیل نمی‌توان انتظار داشت در این سفر چنین دیداری رخ بدهد.

*در روزهای اخیر مادورو رئیس‌جمهور ونزوئلا و کیم جونگ اون رهبر کره شمالی درخواست دیدار و مذاکره با ترامپ را مطرح کرده‌اند. در شرایطی که وضعیت بین‌المللی پیچیده شده، چنین دیداری برنامه‌ریزی نمی‌شود؟

کشورهایی مانند کره شمالی و ونزوئلا شرایط خاص خود را دارند. کره شمالی اگرچه یک کشور هسته‌ای به شمار می‌رود، اما از نظر جغرافیایی در منطقه‌ای قرار دارد که چندان حائز اهمیت نیست. این در حالی است که وضعیت ایران بسیار متفاوت است. ایران در منطقه بحرانی و همواره پر تنش جهان قرار گرفته و به همین دلیل نوع کنشگری که انجام می‌دهد اهمیت بسیار دارد. با نظر به تفاوت‌های بسیار، نمی‌توان انتظار داشت رویکردی که کشورهایی مانند کره شمالی و ونزوئلا نسبت به آمریکا در پیش گرفته‌اند در ایران نیز تکرار شود، آن هم در وضعیت خاصی که معادلات بین‌المللی پیرامون ایران بسیار پیچیده‌تر از گذشته شده است. زمانی که آقای خاتمی رئیس‌جمهور بودند این گمانه‌زنی‌ها درباره دیدار ایشان با کلینتون رئیس‌جمهور آمریکا مطرح بود که به صورت اتفاقی همدیگر را ملاقات کنند. این وضعیت درباره حسن روحانی نیز وجود داشت و به‌رغم تماس تلفنی که صورت گرفت، دیدار رخ نداد و در داخل کشور نیز مجموعه حاکمیت از این تماس تلفنی استقبال نکرد و بلکه برخی برخلاف آن موضع‌گیری کردند.

سفر رئیس‌جمهور به نیویورک و سخنرانی او در مجمع عمومی می‌تواند فرصتی مهم باشد. این سفر به‌ ویژه در صورت همراه بودن پیام‌های جدید برای کشورهای اروپایی می‌تواند در تغییر وضعیت موثر باشد

*چهره‌های اصلاح‌طلب در روزهای اخیر روی دیدار پزشکیان و ترامپ برای عبور از بحران‌های کنونی کشور تأکید زیادی می‌‌کردند. چرا اصلاح‌طلبان روی برگزاری این دیدار پافشاری می‌کنند؟

دلیل این پافشاری سیاسی است. با این وجود شرایط برای برگزاری این دیدار وجود ندارد. نکته مهمی که در این زمینه وجود دارد این است که پزشکیان و ترامپ قرار است درباره چه چیزی مذاکره کنند و چرا این اتفاق درباره روسای جمهوری گذشته ایران رخ نداده است؟ اگر قرار بود دیداری بین رئیس‌جمهور ایران و آمریکا برگزار شود به هر حال اگر در گذشته صورت می‌گرفت، می‌شد انتظار داشت نتایجی حاصل شود، اما همانطور که گفته شد، وضعیت به‌شدت پیچیده شده و ترامپ نیز نسبت به این موضوع آگاهی دارد. ترامپ دنبال این است که فشارها را بر ایران افزایش دهد. با توجه به مجموع شرایط می‌توان گفت بعید به نظر می‌رسد دو طرف خواهان چنین دیداری باشند. ایران تا ششم مهرماه فرصت دارد تا پرونده خود را در شورای امنیت پیگیری کند. در این فاصله کوتاه سفر رئیس‌جمهور به نیویورک و سخنرانی او در مجمع عمومی می‌تواند فرصتی مهم باشد. این سفر به‌ ویژه در صورت همراه بودن پیام‌های جدید برای کشورهای اروپایی می‌تواند در تغییر وضعیت موثر باشد. بر اساس گزارش‌های آژانس بین‌المللی انرژی اتمی، ایران در تلاش است تا از فعال شدن مکانیسم ماشه جلوگیری کند. این پیام نشان ‌دهنده این است که رئیس‌جمهور ایران باید پیام‌های جدیدی برای کشورهای اروپایی ارائه دهد تا از این مکانیسم جلوگیری شود. اگر این پیام‌ها ارسال نشود این احتمال وجود دارد که ایران با شرایط مشابه زمان ریاست ‌جمهوری احمدی‌‌نژاد مواجه شود و نتواند در این فرصت باقی‌ مانده به نتیجه مطلوب برسد و به همین دلیل کشور ممکن است در یک بن‌بست دیپلماتیک قرار گیرد. در این صورت اگر پرونده ایران به شورای امنیت ارسال شود و اقدامات لازم در این زمینه انجام نشود، ممکن است تحریم‌های جدیدی علیه ایران وضع شود. به‌ ویژه با توجه به مفاد فصل هفتم منشور ملل متحد و تفسیری که تحت ماده ۱۴۲ این منشور برای کشورهایی که امنیت و نظم بین‌المللی را تهدید می‌کنند در نظر گرفته شده، احتمال تشدید تحریم‌ها و حتی تهدید استفاده از گزینه‌های دیگر وجود دارد و در این صورت آمریکا می‌تواند برای رفتار خصمانه خود توجیه جدیدی داشته باشد.

*آیا فرصت سفر پزشکیان به نیویورک آخرین فرصت برای ایران است که مانع از فعال‌سازی مکانیسم ماشه شود؟

خیر، نمی‌توان برای این پروسه زمان تعیین کرد و درهای مذاکره و گفت‌وگو باز است. حتی اگر پرونده ایران در ذیل ماده هفت هم قرار بگیرد هنوز این فرصت برای ایران وجود دارد که با مذاکره و گفت‌وگو شرایط را تغییر دهد. با این وجود اگر ایران نتواند از این فرصت‌ها به خوبی استفاده کند، به ‌ویژه در شرایطی که در داخل کشور اختلاف ‌نظرهایی در رابطه با سیاست خارجی وجود دارد، ممکن است کشور با یک بحران دیپلماتیک مواجه شود که نه تنها به تحریم‌های بیشتر منجر می‌شود بلکه می‌تواند تهدیدها را گسترش بدهد. واقعیت این است که اگر امروز طرفین شرایط را سخت بگیرند ممکن است مسیر به سمتی برود که نه خواسته ایران باشد و نه آمریکا. من معتقدم ایران و آمریکا به مرحله خاصی از حیات سیاسی و اقتصادی خود رسیده‌اند. مجموع شرایط خارجی و داخلی اجازه نمی‌دهد که کشور وارد درگیری و تنش بیشتر شود. ما می‌توانیم در گفت‌وگوهای دیپلماتیک، مسیر گفت‌وگوها را به سمتی هدایت کنیم که انتظارات ما برآورده شود. به نظر می‌رسد ایران و آمریکا نیازمند رسیدن به یک نقطه مشترک هستند و هیچ کدام نیز به‌جز مذاکره برای رسیدن به اهداف خود راه دیگری ندارند. در گذشته هم ایران راه‌های دیگری را امتحان کرده و هم آمریکا، اما هیچ کدام جواب نداده است. به همین دلیل هر دو کشور دنبال این هستند که از طریق مذاکره به اهداف خود برسند.