رژه چین یک نمایش قدرت پیشرفته به آمریکا بود

این نخستین باری بود که سه رهبر کره‌ شمالی، روسیه و چین در انظار عمومی با یکدیگر دیده شدند. این نمایش اتحاد در حالی بود که دونالد ترامپ، رهبران سه کشور را به «توطئه علیه آمریکا» متهم کرد؛ اتهامی که کرملین آن را رد کرد. اهمیت تاریخی این رویداد زمانی آشکارتر می‌شود که بدانیم این اولین حضور یک رهبر کره‌شمالی در رژه نظامی چین پس از ۶۶ سال بود. این حضور نشان‌دهنده تعمیق بی‌سابقه روابط در بلوک شرق و شکل‌گیری محوری است که غرب آن را با نگرانی دنبال می‌کند. «آرمان ملی» برای تحلیل و بررسی این نمایش قدرت نظامی و نقش ایران در معادلات آینده جهان با دکتر علی بیگدلی استاد دانشگاه و تحلیل گر روابط بین‌الملل گفت‌وگو کرده که در ادامه می‌خوانید.

*رژه نظامی چین به مناسبت هشتادمین سالگرد پیروزی در جنگ جهانی دوم در حالی برگزار شد که برخی تحلیلگران این نوع قدرت‌نمایی چین را هشدار به آمریکا ارزیابی کرده‌اند. دیدگاه شما در این زمینه چیست؟

نگاه سنتی به چین به شکلی است که چین بنیان قدرت خود را روی تجارت گذاشته است. با این وجود سیاست تعرفه‌ای آمریکا باعث شد که چینی‌ها از برخی جهات تحت فشار قرار بگیرند. دلیل این موضوع نیز این است که حجم مبادلات چین و آمریکا در حدود هزار میلیارد دلار است. نکته دیگر اینکه پس از دیدار ترامپ و پوتین در آلاسکا هدف آمریکا این بود که با امتیاز دادن به روسیه در بحران اوکراین بین روسیه و چین فاصله ایجاد کند. امروز چین که به صورت سنتی قدرت خود را روی تجارت بنیان گذاشته بود از نظر نظامی به یک قدرت بزرگ جهانی تبدیل شده است. پس از پایان جنگ سرد و فروپاشی اتحاد جماهیر شوروی روسیه پیشنهاد داد که یک سه ضلعی شامل کشورهای چین، روسیه و هند در مقابل آمریکا شکل بگیرد که طرحی هوشمندانه بود و اگر رخ می‌داد از جهات بسیار به ضرر آمریکا تمام می‌شد. به همین دلیل نیز جرج بوش بالافاصله پس از این طرح به هند سفر کرد و به این کشور وعده داد که قطعات الکترونیکی که هند برای ساخت هواپیما و همچنین برنامه هسته‌های خود نیاز دارد به این کشور خواهد داد. در نهایت هند این طرح را دنبال نکرد اما بین روسیه و چین یک قرارداد استراتژیک بسته شد که اخیرأ کره شمالی نیز به این قرارداد پیوسته است. رژه‌ای که چینی‌ها در روزهای گذشته برگزار کردند یک نمایش قدرت پیشرفته و کامل به همه جهان و به خصوص آمریکا بود. براساس اخباری که خبرگزاری‌های جهان مخابره کرده‌اند در شرایط کنونی قدرت دریایی چین از آمریکا نیز بیشتر شده است.

*این تغییر چه پیامی برای کشورهای غربی دارد؟

آنچه در حال رخ دادن است این است که چین بنیان‌های استراتژی خود را از تکیه به تجارت به اتکا به تجارت و قدرت نظامی تغییر داده که پیام مهمی به کشورهای غربی است. این وضعیت هم برای آمریکا پیام‌های معناداری دارد و هم برای کشورهای اروپایی. اگر فشارهای آمریکا نسبت به چین افزایش پیدا کند این احتمال وجود دارد که یک ضلع جدید از نگرش‌های ضدامپریالیستی در جهان شکل بگیرد که برای آینده جهان خطرناک باشد و حتی این احتمال وجود داد که جنگ جهانی سوم در پیش باشد. یکی از اندیشمندان آمریکایی نیز با توجه به نشانه‌های موجود همین پیش‌بینی را کرده بود. به همین دلیل رژه نظامی چین پیامدهای زیادی داشت که یکی از آنها این بود که در جهان ترک‌های ایدئولوژیک و ژئوپلیتیکی در حال رقم خوردن است که وضعیت آینده جهان را نگران کننده می‌کند. یک طرف ماجرا نیز آمریکا است که باید روابط خود با چین را ملایم‌تر و سیاست تعرفه‌ای را منعطف‌تر کند.

*ترامپ دنبال این بود که جهان چند قطبی را به دوباره به یک جهان تک‌قطبی به رهبری آمریکا تبدیل کند. آیا بلوک بندی جدید کشورهای شرقی که در چین تبلور پیدا کرد جهان تک قطبی مورد نظر آمریکا را به چالش خواهد کشید؟

بله، به همین دلیل نیز معتقدم که ترامپ درباره چین اشتباه کرده است آمریکایی‌ها گمان می‌کنند هنوز هم دهه60 و70 میلادی است که آمریکا بتواند برای همه کشورها تصمیم‌گیری وکدخدایی کند، در حالی که با ظهور قدرت‌های نوظهور جهانی آن دوران مدت‌هاست به پایان رسیده است. زمان تکرار نخواهد شد و نظم نوینی که جرج بوش پدر مطرح کرده بود امکان تحقق ندارد. جنگی که بین روسیه و اوکراین نیز رخ داد به خوبی نشان داد که آمریکا دیگر قدرت قرن بیستمی خود را از دست داده و قدرت‌های رقیب سرسختی پیدا کرده است. در چنین شرایطی اگر آمریکا قصد داشته باشد روی تئوری خود پافشاری کند قطعأ جهان به وضعیت دوقطبی تغییر شکل خواهد داد که درنهایت به ضرر آمریکایی‌ها منجر خواهد شد.

با بازگشت تحریم‌ها معادلات بسیار پیچیده خواهد شد و ما امیدواریم که در روزهای باقی مانده برای فعال شدن مکانیسم ماشه ایران تصمیمی منعطف بگیرد تا از وارد شدن آسیب بیشتر جلوگیری کند

*ایران چه نقشی در این تغییر معادلات خواهد داشت؟

ایران از این تغییرات بهره‌ای نخواهد برد. واقعیت این است که در چهارسالی که ایران عضو شانگهای شده هیچ نتیجه اقتصادی به دست نیاورده و حتی آقای پزشکیان پیشنهاد کرد به جای دلار مبادلات بین کشورهای عضو با پول‌های ملی صورت بگیرد که این پیشنهاد در زمان ریاست جمهوری آقای رئیسی نیز مطرح شد که به هیچ نتیجه‌ای نرسید. به همین دلیل نیز نگاه ایران به کشورهای شرق نمی‌تواند یک نگاه راهبردی باشد. این شرایط به خصوص در مقطع فعلی که ایران درآستانه هجوم بین‌المللی قرار گرفته کشورهای شرقی حاضر نیستند با ایران وارد معاملات اقتصادی شود و در ایران سرمایه‌گذاری اقتصادی انجام بدهند. آقای پزشکیان در این سفر عنوان کرد که پیام رهبری را برای شی جینگ پینگ رئیس‌جمهور چین برده که موارد قطعنامه25 ساله بین ایران و چین اجرایی شود. این در حالی است که چین به احتمال زیاد این قرارداد را اجرا نخواهد کرد.

*چرا چین قرارداد 25 ساله با ایران را اجرایی نخواهد کرد؟

چند دلیل برای این کار وجود دارد. نخست اینکه چین با کشورهای عربی و به خصوص اسرائیل روابط نزدیکی دارد و سرمایه‌گذاری‌های سخاوتمندانه‌ای در اسرائیل کرده است. از سوی دیگر چین هنوز خود را از بازار هزار میلیاردی آمریکا جدا نکرده و به همین دلیل منافع ملی خود را فدای کمک به ایران نخواهد کرد. قرارداد بین ایران و چنی تاکنون اجرایی نشده و احتمالا در آینده نیز عملی نخواهد شد، اکنون هم که موضوع مکانیسم ماشه مطرح شده و هنوز مشخص نیست وضعیت در آینده به چه صورت پیش خواهد رفت. باید منتظر ماند که وضعیت مکانیسم ماشه به چه صورت پیش خواهد رفت. با بازگشت تحریم‌ها معادلات بسیار پیچیده خواهد شد و ما امیدواریم که در روزهای باقی مانده برای فعال شدن مکانیسم ماشه ایران تصمیمی منعطف بگیرد تا از وارد شدن آسیب بیشتر جلوگیری کند.

*چین و بلوک شرقی که به تازگی نمایش قدرت نظامی برگزار کردند در شرایطی که علیه ایران حمله نظامی صورت بگیرد چه رویکردی در پیش خواهند گرفت؟

برخی عنوان کرده‌اند که چین در جنگ12 روزه به ایران کمک نظامی کرده است. این در حالی است که معادلات در این جنگ به اندازه‌ای سریع تغییر کرد که چین اصلا فرصت نداشت به ایران کمک کند. از سوی دیگر روابط بین چین و اسرائیل نزدیک و صمیمانه است و بعید به نظر می‌رسد که در صورتی که اسرائیل دوباره به ایران حمله کند چین وارد ماجرا شود و به ایران کمک کند. این احتمال وجود دارد که کره شمالی به ایران کمک کند، اما این وضعیت درباره چین وجود ندارد. از سوی دیگر به دلیل اینکه بیش از25 درصد مردم اسرائیل روس تبار هستند و روابط بسیار نزدیکی بین پوتین و نتانیاهو وجود دارد روسیه نیز به ایران کمک نخواهد کرد. به همین دلیل دلسبتگی ایران به کشورهای روسیه و چین باید مورد تجدید نظر قرار بگیرد. بدون تردید این کشورها به هیچ عنوان نمی‌توانند به احیای اقتصاد ایران کمک کنند.