تعلیق همکاری با آژانس

رفتارهایی که باعث شده ایران نیز نوع موضع و رویکرد خود را بر اساس رویکرد طرف مقابل تنظیم کند. هر چند که ایران همواره و در هر شرایطی به گفت‌وگو و مذاکره پایبند بوده و هرگز پنجره دیپلماسی را نبسته است. اما در طرف مقابل این غربی‌ها و تبع آن اژانس بوده‌اند که صرفا بر مبنای منافع خود در قبال ایران رفتارهای متفاوتی داشته‌اند و اساسا هر زمان نیز پای تعهدات و وظایفی در قالب نوعی توافق با ایران به میان آمده اروپایی‌ها از آن سر باز زده و استنکاف ورزیده‌اند. نمونه بارز این امر را می‌توان در ماجرای توافق برجام دید که ایران تمام تعهدات و وظایف خود را به طور کامل در قبال توافق انجام داد که اما اروپایی‌ها با فرافکنی و بهانه‌تراشی از انجام تعهدات خود در قبال ایران طفره رفتند. حتی پس از خروج یکجانبه و غیر قانونی آمریکا از برجام اروپایی‌ها نتوانستند به‌طور مستقل توافق را سرپا نگه دارند و سازوکار مالی اینستکس که تمام تلاش اروپایی‌ها بود هم در همان روزهای نخست از دور خارج شد تا مشخص شود اروپا جدای از آمریکا نه توان عملکرد مستقلی دارد و نه می‌تواند توافقی جدید را به سر انجام برساند. از همین‌رو نیز با فشارهای سیاسی به آژانس باعث شدند آژانس نیز مواضع ضدایرانی اتخاذ کند و مناسبات ایران و آژانس نیز تحت‌تاثیر قرار گیرد. جالب اینکه اروپایی‌ها پس از اقدام اخیر ترامپ و تحقیر آنها هنوز هم توان کنشگری مستقل و سازنده در قبال ایران را نداشته‌اند و در همین مسیر نیز 3 هفته پیش در نامه‌ای به رئیس شورای امنیت سازمان ملل خواستار فعال‌سازی اسنپ‌بک و بازگرداندن تحریم‌های ایران شدند. اقدامی غیرقانونی که اساسا تروئیکای اروپا حق استفاده از چنین ابزاری را نداشتند و با خلأ قانونی و توسل به اقدامات خارج از توافق این مساله را پی گرفتند. هر چند که ایران در توافق با آژانس حسن‌نیت خود را برای عدم فعال‌سازی اسنپ‌بک و بازگشت به مذاکرات نشان داد. اما آنچه بعد از ظهر جمعه اتفاق افتاد نشان داد که اروپایی‌ها اساسا به‌دنبال توافق با ایران نیستند و کورکورانه صرفا بازگشت تحریم‌های بین‌المللی را دنبال می‌کنند. چنانکه مکرون رئیس‌جمهور فرانسه در گفت‌وگویی تاکید کرد که بازگشت تحریم‌ها قطعی است. عصر جمعه گام اول در این مسیر برداشته شد. در همین راستا عصر جمعه کره‌جنوبی، به‌عنوان رئیس دوره‌ای شورای امنیت سازمان ملل متحد قطعنامه‌ای را برای تمدید تعلیق قطعنامه‌ها و استمرار اعتبار قطعنامه ۲۲۳۱ در اختیار اعضای شورا قرار داد که با آراء اعضای شورای امنیت مواجه شد. گرچه به نظر می‌رسید تمدید تعلیق قطعنامه‌ها رای بیاورد اما این چنین نشد و شورای امنیت سازمان ملل متحد روز جمعه نتوانست پیش‌نویس قطعنامه‌ای را که هدف آن تمدید لغو تحریم‌ها علیه ایران در چارچوب توافق هسته‌ای سال ۲۰۱۵ بود، تصویب کند. این شاید گام نخست بود برای بازگشت تحریم‌های ایران که مطمئنا نیز بی‌پاسخ نخواهد ماند. هر چند که‌ایم اقدام با واکنش‌های مخالفی از سوی سایر اعضای شورای امنیت نیز مواجه شد.

*موضع ایران

تصور می‌شد که اروپایی‌ها و آمریکا با تاثیراتی در شورای امنیت بخواهند شرایط را به نحوی پیش ببرند که اعضا به تمدید قطعنامه لغو تحریم‌های سازمان ملل علیه ایران رای ندهند. همین امر نیز اتفاق افتاد و عملا قطعنامه 2231 تمدید نشد تا همه تلاش‌ها برای رسیدن به یک تفاهم و توافق در آستانه شکست قرار گیرد. چه اینکه از شامگاه جمعه تا پس از آن شاهد واکنش‌های متعددی از سوی مسئولان و چهره‌های سیاسی کشورمان بودیم. معاون وزیر خارجه ایران تأکید کرد که اگر تحریم‌های شورای امنیت سازمان ملل برگردد، اجرای توافق ایران با آژانس در قاهره نیز متوقف می‌شود. همچنین سفیر و نماینده دائم ایران در سازمان ملل در واکنش به این اقدام در شورای امنیت با اشاره به برجام اظهارداشت: آمریکا سال‌هاست برخلاف قوانین و با اهداف سیاسی علیه ایران اقدام می‌کند و بسیاری از کشورها از آمریکا دنباله روی می‌کنند. امیر سعید ایروانی با بیان اینکه طرف‌های اروپایی نمی‌توانند ادعا کنند دنبال صلح هستند، مدعی شد که «اقدامات ایران با تعهدات طبق توافق برجام بوده است». نماینده جمهوری اسلامی ایران در شورای امنیت بیان کرد: آنچه تروئیکای اروپایی انجام داد، تجاوز به قوانین بین‌المللی و خود شورای امنیت است و موضع ایران مشخص است، اقدام‌های صورت گرفته علیه دیپلماسی است. ایروانی با بیان اینکه برنامه هسته‌ای ایران از مسیر صلح‌آمیز عدول نمی‌کند، تاکید کرد: ایران تحت تهدید و ارعاب کنار نمی‌کشد و ایران با قاطعیت از تمامیت ارضی خود دفاع می‌کند.

*سناریوهایی برای مقابله

مقامات مسئول در کشورمان بارها به این مساله تاکید داشته‌اند که اگر اروپایی‌ها بخواهند روند غیرسازنده‌ای را پیش بگیرند، به سمت و سوی فعال‌سازی اسنپ‌بک بروند و در پی بازگرداندن تحریم‌های بین‌المللی علیه ایران باشند کشورمان نیز باسخ سختی به این رویکرد اروپایی‌ها خواهد داد و پلن‌های متفاوتی را در دستور کار خود قرار خواهد داد. آنچه مسلم است ایران تاحد ممکن تلاش دارد تا از مسیر مذاکره و دیپلماسی این مساله را پیگیری کند و از فرصت حضور در مجمع عمومی سازمان ملل و نشست‌های حاشیه‌ای آن نهایت بهره را ببرد. اما به هر روی اگر از این نشست‌ها نیز طرفی بسته نشد ایران نیز بر پایه منافع ملی خود پیش خواهد رفت و در این میان می‌توان دو ستاریو را مطرح کرد. نخستین سناریویی که می‌توان در نظر گرفت و تندروها آن را نمایندگی می‌کنند بحث خروج از NPT و آزمایش هسته‌ای است که بر پایه آن ایران به طور کلی با آژانس ارتباط خود را قطع کند و به سمت غنی‌سازی بیش از نرم مشخص برود. سناریوی دیگر بحث تغییر دکترین هسته‌ای و رفتن به سمت سلاح هسته‌ای است که روی کاغذ مطرح می‌شود. البته این در شرایطی است که طبق توافقی که میان عراقچی وزیر امور خارجه کشورمان و گروسی مدیر کل آژانس صورت گرفته اگر هر نوع اقدامی اعم از حمله به ایران یا بازگرداندن تحریم‌ها علیه انجام شود این توافق با آژانس به طور خودکار باطل و از دستور کار خارج خواهد شد. حال اینکه باید دید طی یک هفته آینده قرار است چه تحولاتی رخ دهد. آیا آخرین گفت‌وگو‌ها میان مقامات ایران و تروئیکای اروپایی به نتیجه خواهد رسید و اسنپ‌بک کنار خواهد رفت یا اینکه باید منتظر شرایطی جدید باشیم.