پروژه فیلترینگ شکست خورده است

با این وجود محمدرضا عارف معاون اول رئیس‌جمهور به تازگی عنوان کرده که نظام تصمیم‌گیر و تصمیم‌ساز به نتیجه رفع فیلترینگ رسیده است. بدون تردید در صورتی که این اتفاق رخ بدهد پایگاه اجتماعی دولت نسبت به گذشته تقویت خواهد شد. «آرمان ملی» برای تحلیل و بررسی مهم‌ترین پیامدهای رفع فیلترینگ و آسیب‌های ادامه فیلترینگ به دکتر زهرا نژادبهرام استاد دانشگاه و عضو سابق شورای شهر تهران گفت‌وگو کرده است. نژادبهرام معتقد است: «مهم‌ترین پیامد مسدود‌سازی امنیت شبکه‌های اجتماعی است که پس از مسدود‌سازی با چالش مواجه شده است. هک شدن و دسترسی به اطلاعات برخی سازمان‌ها و نهادها در سال‌های اخیر یکی از پیامدهای مسدود‌سازی شبکه‌های اجتماعی بوده است. در واقع به همان شکل که مرزهای کشور نیاز به دفاع دارد مرزهای ارتباطی نیز نیاز به داشتن امنیت دارد که ما به وسیله مسدود‌سازی این امنیت را با چالش مواجه کرده‌ایم. در واقع استفاده از فیلترشکن شرایطی را برای هکرها به وجود می‌آورد که به راحتی بتوانند به اطلاعات فردی و یا سازمانی دست پیدا کنند و از آن سوءاستفاده کنند. بدون تردید ادامه این وضعیت باعث به خطر افتادن امنیت ملی می‌شود و هزینه‌های زیادی برای کشور دارد. براساس برخی آمارها نزدیک به 84 درصد کاربران شبکه‌های اجتماعی در ایران از فیلترشکن استفاده می‌کنند و80 درصد کاربران عضو شبکه‌های اجتماعی هستند. نکته مهم اینکه در سال 1402 نزدیک به 64 درصد از کسانی که از فیلترشکن استفاده می‌کنند گفته‌اند که از فلیترشکن استفاده نمی‌کرده‌اند. این در حالی است که پس از این سال که دامنه مسدود‌سازی افزایش پیدا کرد میزان استفاده از فیلترشکن‌ها در کشور افزایش پیدا کرده است». در ادامه ماحصل این گفت‌وگو را می‌خوانید.

*معاون اول رئیس‌جمهور به تازگی عنوان کرده که نظام تصمیم‌گیر و تصمیم‌ساز به این نتیجه رسیده که رفع فیلترینگ انجام بدهد. این اتفاق چه تأثیری در پایگاه اجتماعی دولت و مطالبات عمومی جامعه دارد؟

امروز زندگی شهروندان ایرانی نیز مانند همه مردم مردم جهان به اینترنت و شبکه‌های اجتماعی گره خورده و به بخش جدایی ناپذیر زندگی آنها تبدیل شده است. به همین دلیل نمی‌توان این بخش از زندگی شهروندان را نادیده گرفت. در شرایط کنونی کلاس‌های آنلاین در مدارس، ارتباطات مالی و بانکی و سازمانی به وسیله اینترنت و شبکه‌های اجتماعی انجام می‌شود. حتی در وضعیت کنونی که کشور با ناترازی انرژی مواجه است و برخی از سازمان‌ها و ادارات کارکنان خود را به صورت دورکاری کرده‌اند اینترنت و شبکه‌های اجتماعی نقش مهمی در ادامه روند سازمان‌ها و ادارات دارد. همه این اتفاقات نشان می‌دهد که دنیای جدیدی شکل گرفته که ایران نیز بخشی از این دنیای جدید به شمار می‌رود. در این دنیای جدید مسئولان در ایران تصمیم گرفته‌اند که شبکه‌های اجتماعی را فیلتر کنند. فیلتر مانند صافی می‌ماند که برخی مطالب از آن عبور می‌کند و برخی خیر. این در حالی است که در ایران آنچه رخ داده مسدود‌سازی است و نه فیلترینگ. در ایران به جای گزینش مطالب فضای مجازی آن را مسدود کرده و به صورت کلی همه آن شبکه اجتماعی را مسدود کرده‌اند.

*چرا مدیران در ایران حتی از فیلتر هم عبور کرده و شبکه‌های اجتماعی را مسدود کرده‌اند؟ این اقدام چه پیامدهای اجتماعی به همراه دارد؟

مهم‌ترین پیامد مسدود‌سازی امنیت شبکه‌های اجتماعی است که پس از مسدود‌سازی با چالش مواجه شده است. هک شدن و دسترسی به اطلاعات برخی سازمان‌ها و نهادها در سال‌های اخیر یکی از پیامدهای مسدود‌سازی شبکه‌های اجتماعی بوده است. در واقع به همان شکل که مرزهای کشور نیاز به دفاع دارد مرزهای ارتباطی نیز نیاز به داشتن امنیت دارد که ما به وسیله مسدود‌سازی این امنیت را با چالش مواجه کرده‌ایم. در واقع استفاده از فیلترشکن شرایطی را برای هکرها به وجود می‌آورد که به راحتی بتوانند به اطلاعات فردی و یا سازمانی دست پیدا کنند و از آن سوءاستفاده کنند. بدون تردید ادامه این وضعیت باعث به خطر افتادن امنیت ملی می‌شود و هزینه‌های زیادی برای کشور دارد. براساس برخی آمارها نزدیک به 84 درصد کاربران شبکه‌های اجتماعی در ایران از فیلترشکن استفاده می‌کنند و 80 درصد کاربران عضو شبکه‌های اجتماعی هستند. نکته مهم اینکه در سال 1402 نزدیک به 64 درصد از کسانی که از فیلترشکن استفاده می‌کنند گفته‌اند که از فلیترشکن استفاده نمی‌کرده‌اند. این در حالی است که پس از این سال که دامنه مسدود‌سازی افزایش پیدا کرد میزان استفاده از فیلترشکن‌ها در کشور افزایش پیدا کرده است. کارشناسان حوزه شبکه‌های اجتماعی معتقدند که به واسطه استفاده از فیلترشکن حریم استفاده از شبکه‌های اجتماعی شکسته می‌شود. این وضعیت زمینه را برای تعرض هکرها به اطلاعات شهروندان و سازمان‌ها فراهم می‌کند. مسئولانی که در این زمینه تصمیم‌گیری می‌کنند این اتفاقات را نادیده گرفته‌اند و به همینم دلیل نیز امنیت ملی ما با چالش مواجه شده است. به نظر می‌رسد نوعی بلاتکلیفی در بین مسئولان در زمینه فیلترینگ وجود دارد و به‌رغم اینکه مدیران جامعه به پیامدهای فیلترینگ آگاهی دارند، اما به جای حل کردن مسائل ترجیح می‌دهند با این روش صورت مسأله را پاک کنند. این اتفاق البته شکاف بین دولت و ملت را در نیز در ایران افزایش داده است.

*چگونه فیلترینگ باعث افزایش شکاف دولت و ملت شده است؟

در سال‌های اخیر هک اطلاعات و دوربین‌های سازمان‌های مختلف و حتی زندان‌ها باعث شده که مردم نسبت به اطلاعات خود در شبکه‌های اجتماعی دغدغه و حساسیت زیادی پیدا کنند. امروز مردم نسبت به اطلاعاتی که در شبکه‌های اجتماعی دارند به واسطه فیلترینگ احساس امنیت ندارند. براساس برخی آمارها 75 درصد کسانی که در ایران از فیلترشکن استفاده می‌کنند از فیلترشکن‌های رایگان استفاده می‌کنند. این فیلترشکن‌های رایگان زمینه را برای رصد و جمع‌آوری اطلاعات شهروندان ایرانی را برای کسانی که این فیلترشکن‌ها را در اختیار آنها قرار می‌دهند به وجود می‌آورد. از سوی دیگر فروش فیلترشکن نیز شامل مالیات نمی‌شود که این موضوع نیز نیاز به بررسی بیشتری دارد. به همین دلیل به نظر می‌رسد مافیای فیلترشکن مانع اصلی رفع فیلترینگ در کشور است. نکته دیگری که در این زمینه وجود دارد این است که در شرایط کنونی این سوال مطرح است که فیلترینگ در ایران به چه میزن موفق بوده است؟ در پاسخ به این سوال باید عنوان کرد که درصد موفقیت فیلترینگ بسیار پایین بوده و نه تنها دستاوردهای مثبتی به همراه نداشته، بلکه نگرانی‌ها و چالش‌هایی جدیدی نیز در کشور به وجود آورده است. در واقع فیلترینگ پروژه‌ای شکست خورده است. اتفاق دیگری که رخ داده این است که استفاده از فیلترشکن باعث شده کودکان و نوجوان خواسته یا ناخواسته وارد فضایی شوند که در صورتی که فیلترینگ وجود نداشت درصد آن پایین‌تر بود. فضا‌های مرتبط با موادمخدر و پورنوگرافی از جمله مسائلی است که با استفاده از فیلترشکن برای نسل جدید قابل دسترس شده است. در واقع استفاده از فیلترشکن‌ها جامعه را با چالش‌های اخلاقی جدیدی مواجه کرده است.

* یعنی فیلترینگ روی اخلاق اجتماعی نیز تأثیر منفی گذاشته است؟

بله؛ این اتفاق رخ داده است. فیلترینگ باعث شده فضای مجازی با توجه به استفاده از فیلترشکن‌ها به یک فضای بدون کنترل و بدون مدیریت تغییر پیدا کند. اگر ما هزینه و انرژی که برای مسدود‌سازی صرف کردیم برای آموزش سواد رسانه‌های و آموزش خانواده‌ها برای استفاده از فضای مجازی استفاده می‌کردیم نتیجه بهتری نمی‌گرفتیم؟ به جای این کار ما با فیلترینگ حجم استفاده از فیلترشکن‌ها را افزایش دادیم که در نهایت به افزایش قدرت مافیای فیلترشکن منجر شده است. در چنین شرایطی حجم گسترده مالی بدون نظارت و شفافیت در کشور جابه‌جا می‌شود که زمینه را برای سودجویی و سوءاستفاده مالی به وجود می‌آورد. اتفاق دیگری که در مسدود‌سازی رخ داده مخدوش کردن آزادی بیان در شبکه‌های اجتماعی بوده است. فیلترینگ اگر چه یک تصمیم داخلی است اما به دلیل اینکه ایران در عرصه بین‌المللی تحریم است و به برخی تکنولوژی‌ها دسترسی ندارد ما در عرصه جهان با کاهش آموزش و دسترسی به منابع اطلاعاتی مواجه شده‌ایم. امروز کسی در ایران پاسخگوی این نیست که با توجه به فیلترینگی که صورت گرفته، نمی‌توانیم به برخی مقالات و تحقیقات علمی دسترسی داشته باشیم. در واقع ما هم از بیرون با محدودیت مواجه شده‌ایم و از هم درون خود را محدود کرده‌ایم. به همین دلیل معتقدم دولت باید رویکرد جدیدی در این زمینه در پیش بگیرد. وعده‌های انتخاباتی در کنار، تعهد به اقدام از اصلی‌‌ترین مسائلی است که می‌تواند تصویر دولت چهاردهم را برای مردم تبیین کند. در واقع طرح مطالبی چون اقداماتی در حال انجام است یا مذاکراتی صورت گرفته پاسخ به خواست عمومی و وعده رئیس‌جمهور نیست. انتظار تحقق وعده‌های انتخاباتی درخصوص فیلترینگ ضرورتی جدی است. ازاین رو تعلل در رفع فیلترینگ و اختلال در سرعت اینترنت نه تنها پیامدهای اقتصادی را بیشتر و جبران‌ناپذیر می‌کند بلکه بستری برای کاهش تعاملات اقتصادی در عرصه اقتصاد دیجیتال که امروزه بخش بزرگی از اقتصاد جهانی را به خود اختصاص داده می‌شود. به همین دلیل ضروری است مسئولان دولت نسبت به رفع فیلترینگ با توجه به خسارات ناشی از تداوم این امر اقدام لازم را به عمل آورند.