وضعیت بحرانی آب در سیستان و بلوچستان/ ایران و طالبان همچنان در حال کنش و واکنش رسانه‌ای درباره حقابه هیرمند

آرمان ملی آنلاین: اما در کنار این اظهار امیدواری‌ها برای حل مساله حقابه هیرمند که اخیرا موضوع مورد بحث ایران و طالبان بوده، سفیر سابق ایران در افغانستان، گفت: طالبان رهاسازی آب را انجام نمی‌دهد. فداحسین مالکی، توضیح داده که امتیازات زیادی داده‌ایم اما افغانستان به تعهدات خود عمل نکرده. او ضمن برشمردن وضعیت بحرانی آب در سیستان و بلوچستان ادامه داده که طالبان دنبال امتیازگیری است.

از سوی دیگر یک کارشناس مسائل افغانستان می‌گوید: عقل حکم می‌کند وقتی موضوع حیات و ممات مردمی از سرزمین کشورمان گرو مساله آب هست، ما نبایستی حیات آنها را در گرو تصمیمات یک کشور بیگانه قرار دهیم. دولت‌ها باید برای بدترین سناریو که آن هم نیامدن آب از سوی کشور همسایه به طرف ایران است، آماده شوند. «هیرمند» رودخانه‌ای است که از افغانستان سرچشمه می‌گیرد و زندگی مردم منطقه سیستان و بلوچستان ایران وابسته به آن است. نوسان جریان آب هیرمند و کاهش آب جاری به سمت ایران در بیش از ۱۵۰ سال گذشته همواره مشکلاتی را در روابط سیاسی ایران و افغانستان درسطوح محلی و ملی به‌وجود آورده است؛ طی این سال‌ها افغانستانی‌ها با جداکردن کانال‌های متعددی از هیرمند و احداث سدهای مخزنی و انحرافی برروی آن حجم بیشتری از آب را مصرف نموده‌اند و میزان آب جاری به ایران را کاهش داده‌اند این مساله، در مواقع خشکسالی در بخش علیای (بالادست) رودخانه کم آبی در سیستان را تشدید کرده است. 

استناد مسئولان به صحبت‌های رئیسی 

در ادامه واکنش‌های مسئولان به موضوع داغ روز محیط‌ زیستی ایران یعنی حقابه هیرمند، رئیس سازمان محیط زیست گفت: طالبان ملکف است تعهدات را انجام دهد اما چون افغانستان یک کشور همسایه است ما سعی می‌کنیم مراودات در قالب رایزنی طرفین انجام شود. علی سلاجقه در حاشیه جلسه هیات دولت، در جمع خبرنگاران درباره تعهد افغانستان درباره حقآبه ایران از رود هیرمند، تاکید کرده که «طالبان ملکف است تعهدات را انجام دهد اما چون افغانستان یک کشور همسایه است ما سعی می‌کنیم مراودات در قالب رایزنی طرفین انجام شود.»

او افزوده: در سفر آقای رئیسی به سیستان این مطالبه را جدی مطرح کردند چون ما از حق حیات مردم خودمان نمی‌گذریم و مدافع حدود و ثغور کشور هستیم. سلاجقه با بیان اینکه نشست‌هایی که با مقامات دو کشور برگزار شده و رویکرد مناسبی در حال اتخاذ است، بیان داشت: قرار بود من با هیاتی به افغانستان سفر کنم و با هیات حاکمه طالبان دیدار کنیم اما پیگیری این مساله به وزیر نیرو سپرده شده بود از مبادی ذی‌ربط در حال پیگیری است.

احمد وحیدی، وزیر کشور هم در همان حاشیه جلسه هیات دولت، در خصوص عدم پایبندی طالبان به تعهدات خود و اقدامات احتمالی ایران، گفته صحبت‌های آقای رئیس‌جمهور به اندازه کافی گویا بوده.  محمد مخبر، معاون اول رئیس‌جمهور هم با تاکید بر اینکه کشور مصمم است موضوع حقابه هیرمند را حل کند، در حاشیه همان جلسه در پاسخ به سوالی که آیا تیمی برای آن اعزام شده است؟ گفت: تبادلات در حال انجام است.

طالبان به‌دنبال امتیازگیری است

اما حقابه هیرمند و تنش میان ایران و طالبان در این باره، موضوع بحث رسانه‌ها با کارشناسانی بوده که بحث سوءنیت حاکمان فعلی بر افغانستان یعنی طالبان را بیشتر مدنظر قرار دهند. فداحسین مالکی، سفیر سابق ایران در افغانستان و عضو کمیسیون امنیت ملی و سیاست خارجی مجلس یازدهم در خصوص موضع طالبان در مورد اظهارات ابراهیم رئیسی در مورد حقابه ایران به خبرآنلاین، گفت: مواضع رئیس‌جمهور متناسب با مباحث روز منطقه و شرایط داخلی در استان سیستان و بلوچستان بود. در شرایط کنونی وضعیت آب در استان سیستان و بلوچستان بحرانی است و طالبان رهاسازی آب را انجام نمی‌دهد و عملا آن را متوقف کرده است. موضع‌گیری رئیس‌جمهور به‌عنوان رئیس شورای عالی امنیت ملی، بسیار درست بود، طالبان به‌هر دلیلی بهانه‌گیری می‌کند، یک‌بار می‌گوید آب نیست، در حالی‌که اگر آب نباشد، چرا آب را رهاسازی و مسیر آن ‌را به سمت شوره‌زارهای «گودزره» منحرف می‌کند. در مجموع آن‌ها تمکین نمی‌کنند و قواعد بین‌المللی را نمی‌پذیرند. او درباره علت این عدم تمکین توضیح داد: آن‌ها نه ساختاری دارند و نه مجلسی، این موضوع معضل است. نظر ما بر این بود که این موضوع حقابه یک موضوع حاکمیتی است و حتما باید در همان دستگاه‌های حاکمیتی و شورای عالی امنیت ملی پیگیری شود که موضع‌گیری آقای رئیس‌جمهور هم همین بود.

این کارشناس در بازکردن علت عمده مشکلات ما با طالبان، ادامه داد: قبلا افغانستان دولت منسجم و قوی داشت که همه قواعد بین‌المللی همسایگی را قبول داشتند، در مورد آب رئیس‌جمهور افغانستان به رئیس‌جمهور آن زمان ما اعلام کرد که اگر حتی یک قطره آب داشته باشیم، نصف آن، مال برادرهای ایرانی است. اما امروز طالبان پذیرای قواعد نیست، حتی به مرزهای ما تعرضاتی می‌کنند و ایران تا کنون توانسته با این قضایا مدارا بکند و الان دیگر به‌جایی رسیده که نظر دولت ایران و خیلی از کشورهای همسایه و حتی مجامع بین‌المللی بر این است که طالبان باید دنبال یک دولت فراگیر باشد. چنین دولتی می‌تواند ثبات و رویکرد مثبتی با همسایگان داشته باشد. چنین دولتی الان وجود ندارد و در حال حاضر هر کدام از مناطق حوزه مرزی افغانستان، خودشان نظریات‌شان را عملی می‌کنند و این یکی از مشکلات موجود بین ما و افغانستان است. 

حیات مردم کشورمان را در گرو تصمیمات بیگانه قرار ندهیم

اما از نظر محسن روحی صفت، کارشناس مسائل افغانستان، موضوع حقابه موضوعی فنی و حقوقی است و لذا این نباید تبدیل به یک موضوع سیاسی و امنیتی شود. او تاکید می‌کند که «مساله دیگر این است که عقل حکم می‌کند وقتی موضوع حیات و ممات مردمی از سرزمین کشورمان گرو مساله آب هست، ما نبایستی حیات آنها را در گرو تصمیمات یک کشور بیگانه قرار دهیم. دولت‌ها باید برای بدترین سناریو که آن هم نیامدن آب از سوی کشور همسایه به طرف ایران است، آماده شوند و پیش‌بینی کنند تا تدبیری بیندیشند و برنامه‌ریزی کوتاه مدت، میان مدت و بلند مدت داشته باشند. اگر آب از سمت افغانستان آمد از آن استفاده شود. اما اگر آب نیامد که مردم کشور نباید آواره شوند یا از بین بروند. ما شاهد کوچ‌های دست‌جمعی مردم از این منطقه در سال‌های قبل بوده‌ایم. یکی از پیش‌بینی‌ها می‌تواند این باشد که ممکن است در شرایطی آب به ایران نرسد و مردم باید بالاخره بتوانند زندگی کنند. این وظیفه دولت است که تدبیری داشته باشد. مردم دولت را انتخاب می‌کنند تا بتواند از منافع‌شان دفاع کند.

این کارشناس در مورد اینکه بهتر است ایران چه روشی برای برخورد انتخاب کند، توضیح می‌دهد: کسانی‌که در کابل وجود دارند، یک گروه هستند و نماینده همه مردم نیستند. طالبان انتخاب آمریکاست و این نه از داخل افغانستان مورد قبول است و نه در خارج از آن. طالبان نمایندگی از همه اقوام افغانستان ندارد. ما رفتار خودمان را بر اساس برخوردی که طالبان دارد می‌سنجیم و باید ببینیم که چطور می‌شود این بحران را حل کرد.