ضرورت بازنگری وام ازدواج

کارشناسان معتقدند از آنجایی که سیاست‌گذاران بارها هشدار داده‌اند که کاهش نرخ ازدواج، افزایش سن تشکیل خانواده و افت نرخ باروری، آینده جمعیتی ایران را در معرض خطر جدی قرار می‌دهد، اینگونه برنامه‌ریزی برای جوان‌سازی جمعیت و تقویت نرخ زاد و ولد، در صورت عملیاتی شدن راهی است که در راستای اجرای سیاست‌ها و برنامه‌ریزی‌ دولتی، مطلوب ارزیابی می‌شود و انگیزه‌های ازدواج و فرزندآوری و... را در نسل جوان ومولد جامعه افزایش می‌دهد.

به گزارش «آرمان ملی»، محمدعلی سلمانیان کارشناس اقتصادی در این باره گفت: مسأله ازدواج و تشکیل خانواده در سال‌های اخیر به یکی از مهمترین دغدغه‌های اجتماعی و اقتصادی کشور تبدیل شده شده است، در حقیقت تسهیلات ازدواج به‌ عنوان یکی از معدود حمایت‌های مستقیم دولت از جوانان در مسیر تشکیل خانواده، طی سال‌های گذشته بارها مورد بازنگری قرار گرفته است، ولی در عمل آنچه که اتفاق افتاده، افزایش اسمی مبلغ وام متناسب با نرخ تورم نبوده و همین مسأله موجب شده قدرت خرید و اثرگذاری واقعی این تسهیلات به‌ شدت کاهش یابد. این درحالی است که تورم فزاینده و هزینه‌های زندگی، مسکن، اجاره ‌بها، جهیزیه و برگزاری مراسم ازدواج در کلان‌شهرهایی چون تهران روزبه‌روز بالاتر می‌رود، اما وام ازدواج اغلب تنها بخشی کوچک از این مخارج را پوشش می‌دهد. او تصمیم دولت برای بررسی افزایش مبلغ ازدواج را ضروری ارزیابی وبیان کرد: تصمیم دولت برای افزایش مبلغ وام ازدواج رویکردی ضروری است که باید تا حد ممکن تا حدی افزایش یابد که بتواند با میزان تورم کنونی برابری کند تا شاید این امر عاملی برای افزایش جوانان برای ازدواج و فرزندآوری بیشتر و در نهایت خروج از بحران پیرشدن جمعیت باشد.

فرسایش کارکرد وام ازدواج

 او با بیان اینکه تنها افزایش وام و تسهیلات ازدواج و فرزندآوری نمی‌تواند بر چالش کهنسالی جمعیت غلبه کند گفت: البته تردیدهایی در این زمینه وجود دارد که آیا افزایش وام می‌تواند به‌تنهایی موتور محرکی برای افزایش ازدواج و زاد و ولد باشد یا خیر. در حقیقت یکی از مهمترین چالش‌ها این است که تورم فزاینده سال‌های اخیر عملاً قدرت اثرگذاری وام ازدواج را کاهش داده است، به عنوان مثال چنانچه در یک دهه قبل مبلغ وام ازدواج بخش عمده‌ای از هزینه‌های اولیه زندگی یک زوج جوان را پوشش می‌داد، امروز این وام در برابر قیمت‌های نجومی مسکن یا حتی اجاره یک واحد کوچک در تهران چندان کارایی ندارد، از طرفی هم افزایش هزینه‌های خرید لوازم خانگی و جهیزیه نیز بار مضاعفی بر خانواده‌ها تحمیل کرده است. در حقیقت خانواده‌هایی که در گذشته می‌توانستند با کمک وام ازدواج بخش زیادی از نیازهای فرزندان خود را تأمین کنند، اکنون می‌گویند این تسهیلات تنها بخش اندکی از هزینه‌ها را جبران می‌کند و به این دلیل این فشار تورمی باعث شده بسیاری از جوانان ازدواج خود را به تعویق بیندازند یا حتی از آن صرف‌نظر کنند.

سیاست جمعیتی و تسهیلات مالی

سلمانیان توضیح داد: نزولی شدن نرخ باروری به زیر سطح جانشینی، هشداری است که بارها توسط مراکز پژوهشی و نهادهای رسمی مطرح شده است. براساس آخرین داده‌ها، نرخ باروری در ایران به حدود ۱.۷ فرزند برای هر زن رسیده که به‌مراتب پایین‌تر از سطح مطلوب یعنی ۲.۱ است و این به معنای پیر شدن تدریجی جمعیت و افزایش نسبت سالمندان در آینده نزدیک است. هرچند دولت در سال‌های اخیر سیاست‌های متعددی برای مقابله با این روند در دستور کار قرار داده است، از جمله تصویب قانون جوانی جمعیت و حمایت از خانواده، که طیف وسیعی از مشوق‌ها و تسهیلات را شامل می‌شود، اما با این وجود، تا زمانی که مشکلات اقتصادی و معیشتی جوانان حل نشود، این سیاست‌ها نمی‌تواند اثربخشی لازم را داشته باشد. او ادامه داد: وام ازدواج در این میان جایگاه ویژه‌ای دارد، چراکه برخلاف مشوق‌های غیرمستقیم، این وام به ‌طور ملموس و فوری در اختیار جوانان قرار می‌گیرد و می‌تواند آنان را در گام نخست تشکیل خانواده یاری کند، از این رو، به همین دلیل افزایش مبلغ این تسهیلات نه ‌تنها یک مطالبه اقتصادی، بلکه بخشی از سیاست جمعیتی کشور به شمار می‌رود.

تهران در کانون بحران ازدواج

این کارشناس اضافه کرد: شهرهای بزرگ مانند تهران بیش از سایر نقاط کشور تحت فشار کاهش نرخ ازدواج قرار دارند. بر اساس آمار منتشره؛ هزینه‌های سنگین مسکن، اجاره و حتی مراسم ازدواج در پایتخت موجب شده بسیاری از جوانان تهرانی سال‌ها در انتظار فراهم شدن حداقل‌های زندگی مشترک بمانند، به این ترتیب در چنین وضعیتی، افزایش وام ازدواج می‌تواند به‌عنوان یک محرک عمل کند، هرچند کافی نخواهد بود. او توضیح داد: به عنوان مثال، اجاره یک آپارتمان ۶۰ متری در مناطق متوسط تهران گاه معادل چند برابر کل وام ازدواج است. این نشان می‌دهد که وام تنها زمانی می‌تواند مؤثر واقع شود که در کنار سایر سیاست‌ها مانند کنترل بازار مسکن، حمایت‌های مالیاتی، و بیمه‌ای برای زوج‌های جوان قرار گیرد، اما در هرحال در این شرایط حال حاضر، خبر انتشار افزایش احتمالی وام ازدواج باعث گشوده شدن روزنه امیدی برای همگان شده است، هرچند جوانان امیدوارند که این افزایش با روند مطلوب بازپرداخت راحتتر همراه باشد تا واقعاً برای این مشکل در کشور راهگشا باشد. هرچند طرح‌های مشابه این پیش‌تر نیز از سوی دولت‌ها اعلام شده بود، اما در مرحله عمل با شکست مواجه شده بود. از سوی دیگر بدیهی است که افزایش اسمی وام بدون کنترل تورم، در عمل تأثیر چندانی ندارد و حتی ممکن است با بالا بردن تعهدات مالی جوانان، مشکلات جدیدی برای آنان ایجاد کند، از این رو مناسب است سیاست افزایش وام در کنار برنامه‌های جدی برای مهار تورم و کاهش هزینه‌های اساسی زندگی پیش رود. او معتقدن است: در حقیقت باید علاوه بر میزان وام، فرآیند پرداخت آن نیز شامل اصلاحات شود، چرا که بسیاری از جوانان در پروسه دریافت وام ازواج به دلیل پیچیدگی‌های اداری مانند نیاز به ضامن‌های متعدد و محدودیت‌های بانکی و... دچار چالش‌هایی می‌شوند که برخی حتی عطای دریافت وام را به لقای آن می‌بخشند تا به کاغذبازی‌ها و دوندگی و... طولانی آن دچار نشوند. از این رو اگر قرار است وام ازدواج نقش مؤثری در سیاست جوان‌سازی جمعیت ایفا کند، باید روند پرداخت آن ساده‌تر شود، بنابراین استفاده از روش‌هایی مانند اعتبارسنجی متقاضیان، کاهش تعداد ضامن‌ها و ارائه تسهیلات مبتنی بر ضمانت‌های دیجیتال می‌تواند بخشی از این مشکلات را برطرف کند.

جایگاه وام ازدواج

او در ارزیابی شرایط کنونی جمعیت کشور گفت: در حال حاضر و با توجه به شرایط تورمی و پیش‌بینی گرانی حاصل از افزایش تحریم‌ها و... قطعاً افزایش وام ازدواج به‌عنوان یکی از محورهای مهم سیاست‌های جمعیتی و حمایتی مطرح است، هرچند مبلغ دقیق این افزایش هنوز مشخص نیست، اما قطعاً که هرگونه تصمیم‌گیری باید با در نظر گرفتن واقعیت‌های اقتصادی جامعه انجام شود. شاید وام ازدواج به‌ تنهایی نتواند بحران ازدواج و جمعیت را حل کند، اما به‌عنوان یکی از ابزارهای حمایتی نقش قابل توجهی دارد و دراین بین آنچه اهمیت دارد، نگاه جامع به سیاست جمعیتی است؛ که شامل مواردی چون افزایش وام و تسهیل پرداخت آن گرفته تا ایجاد اشتغال پایدار برای جوانان، حمایت از مسکن زوج‌ها، و برنامه‌های فرهنگی برای تغییر نگرش جامعه نسبت به ازدواج و فرزندآوری و... می‌شود. این کارشناس تاکید کرد: افزایش مبلغ وام ازدواج می‌تواند بخشی از هزینه‌های اولیه تشکیل خانواده را جبران کرده و به‌ ویژه در کلان‌شهرهایی چون تهران، انگیزه‌ای برای شروع زندگی مشترک ایجاد کند. در غیراینصورت هشدارها درباره پیری جمعیت جدی‌تر از هر زمان دیگری نتایج مطلوب خود را نشان خواهد داد و چنانچه افزایش وام ازدواج، اگر در چارچوبی علمی و پایدار اجرا شود، می‌تواند یکی از گام‌های مؤثر در مسیر جوانسازی جمعیت باشد و امید به زندگی مشترک را در دل نسل جوان زنده کند.