معامله پوتین و ترامپ بر سر کریدور زنگزور

 وزارت امورخارجه جمهوری اسلامی بعد از امضای این توافق با اشاره تلویحی به امکان حضور آمریکا در منطقه قفقاز جنوبی نگرانی خود را درباره مداخله خارجی در مجاورت مرزهای مشترک با ارمنستان ابراز کرده است. علی‌اکبر ولایتی مشاور مقام رهبری در این زمینه گفت: «مگر قفقاز جنوبی یک منطقه بی‌صاحب است که ترامپ آن را اجاره کند؟ قفقاز یکی از حساس‌ترین نقاط جغرافیایی دنیاست و این گذرگاه نه به دالانی در مالکیت ترامپ، بلکه به گورستانی برای مزدوران ترامپ تبدیل خواهد شد.» از سوی دیگر منطقه زنگزور در جنوب ارمنستان دارای اهمیت ژئوپلیتیکی و اقتصادی قابل توجهی است و به ویژه از نظر دسترسی به منابع انرژی و مسیرهای انتقال انرژی حائز اهمیت است. این منطقه به عنوان یک گذرگاه حیاتی برای خطوط لوله نفت و گاز عمل می‌کند و می‌تواند نقش مهمی در امنیت انرژی منطقه ایفا کند. «آرمان ملی» برای تحلیل و بررسی این توافق و پیامدهای اقتصادی و امنیتی آن برای ایران با دکتر علی بیگدلی استاد دانشگاه و تحلیلگر روابط بین‌الملل گفت‌وگو کرده که در ادامه می‌خوانید.

*آیا توافق آمریکا با ارمنستان و آذربایجان بر سر کریدور زنگزور در راستای فشار بیشتر آمریکا به ایران طراحی شده است؟

ترامپ در یک بازی محرمانه و در حالی که روسیه کاملأ در جریان قرار داشته موفق به این توافق شده است. در واقع در این زمینه یک داد و ستد پنهانی بین روسیه و آمریکا به وجود آمده که یکی از نتایج آن دیداری است که بین ترامپ و پوتین در جمعه آینده برگزار خواهد شد. ظاهرا اتفاق رخ داده این است که پوتین دست آمریکا را در این منطقه حساس باز گذاشته و ترامپ نیز در مقابل دست پوتین را در اوکراین باز گذاشته است. مقدمات این کار نیز قبل از جنگ 12 روزه انجام شده و در ظاهر ارتباطی به جنگ 12 روزه ایران و اسرائیل ندارد. نکته دیگری که وجود دارد این است که این توافق یک موفقیت بین‌المللی برای ترامپ به شمار خواهد رفت. وی در دور دوم ریاست جمهوری خود برای اولین بار است که موفق شده به یک دستاورد بین‌المللی دست پیدا کند. ترامپ در موضوع ایران، اوکراین و غزه ناموفق بوده و این اولین بار است که به یک موفقیت بین‌المللی دست پیدا کرده است. در صورتی که در دیدار بین پوتین و ترامپ 20 درصد خاک اوکراینکه توسط پوتین تصرف شده و همچنین عدم عضویت اوکراین در ناتو مورد توافق قرار بگیرد و روسیه بتواند از کریدوری که روسیه را به کریمه متصل می‌کند استفاده کند یک موفقیت بزرگ برای پوتین نیز رقم خواهد خورد. به همین دلیل نیز بوده که دو طرف زیاد به کشورهای اروپایی اجازه دخالت در این زمینه را نداده‌اند. هدف اصلی ترامپ از این اقدام این است که یک موفقیت برای خود و حزب جمهوریخواه به دست بیاورد و خود را نامزد جایزه صلح نوبل کند.

*اجاره99 ساله کریدور زنگزور چه منافع اقتصادی می‌تواند برای آمریکا داشته باشد که ترامپ با مداخله چنین توافقی را منعقد کرده است؟

این منطقه از گذشته تاکنون از جهات متعدد مهم بوده، اما به دلیل اینکه نزدیک‌ترین راه آسیایی به اروپا است از اهمیت مضاعف برخوردار است. نکته مهم اینکه آمریکا سابقه حضور در این منطقه را نداشته اما در شرایط کنونی با توجه به تحولاتی که رخ داده می‌تواند به بازارهای جدیدی دست پیدا کند. این کریدور آذربایجان را از طریق ارمنستان و نخجوان به ترکیه متصل می‌کند و از سوی دیگر حضور ناتو در این منطقه افزایش پیدا می‌کند. این در حالی است که آمریکا به عنوان رئیس ناتو نقش پررنگ‌تری در این منطقه ایفا می‌کند. از نظر اقتصادی پیش‌بینی که وجود دارد این است که نفت و گاز آذربایجان از همین طریق به اسرائیل ارسال خواهد شد. آمریکا اعلام کرده که هیچ کشوری حق پیاده کردن نیروی نظامی را در این منطقه ندارد. واقعیت این است که اهمیت اقتصادی و ژئوپلیتیکی منطقه دست آمریکا افتاده و ترامپ از جانب روسیه خیالتش راحت است و به ازای این موقعیتی که در این منطقه به دست آورده در اوکراین به روسیه امتیاز خواهد داد. به همین دلیل آمریکا تلاش می‌کند حضور 99 ساله خود را در منطقه تثبیت کند.

در صورتی که در دیدار بین پوتین و ترامپ 20 درصد خاک اوکراین که توسط پوتین تصرف شده و همچنین عدم عضویت اوکراین در ناتو مورد توافق قرار بگیرد، یک موفقیت بزرگ برای پوتین نیز رقم خواهد خورد

*این توافق چه مخاطراتی برای ایران دارد؟

مخاطرات اقتصادی این توافق چندان مهم نیست. در گذشته ما می‌توانستیم ترانزیت خود را از طریق گرجستان به سمت دریای سیاه هدایت کنیم و از آن طرف به سمت اروپا ارسال کنیم. در شرایط کنونی سهمی به ایران در این توافق داده نشده و راهی برای ایران برای ورود به این مسیر در نظر گرفته نشده است. واقعیت این است که آنچه برای ایران اهمیت دارد، مسائل ژئوپلیتیکی و ژئواستراتژیکی است. در شرایط کنونی آمریکا در شمال، غرب و جنوب ایران حضور دارد. از سوی دیگر اسرائیل حضور فعال‌تری در آذربایجان خواهد داشت. همه این اتفاقات باعث خواهد شد که مخاطرات امنیتی این توافق بیشتر از مسائل اقتصادی آن باشد. در واقع آنچه رخ داده این است که تلاش کرده‌اند ایران را در یک تله استراتژیک گرفتار کنند.

*در جنگ 12 روزه اسرائیل از طریق مرزهای آذربایجان فعالیت‌هایی را علیه ایران انجام داد. آیا با توجه به اینکه مطابق توافق انجام شده، این کریدور در اختیار آمریکا قرار می‌گیرد، در صورت بروز تنش و درگیری بین ایران و اسرائیل این منطقه نمی‌تواند برای ایران آسیب‌های بیشتری به همراه داشته باشد؟

قطعا این اتفاق رخ خواهد داد و این اتفاق می‌تواند مخاطرات امنیتی ایران را در مرز آذربایجان تشدید کند. در جنگ 12 روزه برخی مناطق ایران مانند مشهد و شاهرود از مرز آذربایجان مورد هدف قرار گرفت و اسرائیل از این محدوده برای ضربه زدن استفاده کرد. بدون تردید در شرایطی که این منطقه در اختیار آمریکا به عنوان متحد اسرائیل قرار بگیرد فعالیت‌های اطلاعاتی و امنیتی اسرائیل افزایش پیدا خواهد کرد. این وضعیت درباره عراق نیز وجود دارد و برخی از جنگنده‌های اسرائیل از طریق آسمان عراق به ایران نزدیک شدند و حتی در مسیر سوخت‌گیری کردند. البته وضعیت عراق با آذربایجان متفاوت است، اما این احتمال وجود دارد که در آینده پایگاه‌های بیشتری از اسرائیل در آذربایجان فعال شود. این وضعیت حتی ممکن است درباره پایگاه‌های آمریکایی نیز وجود داشته باشد. به همین دلیل باید عنوان کرد اگر ایران تحرکی نداشته باشد، این توافق می‌تواند موقعیت امنیتی ایران را تضعیف کرده و فرصت و شرایط را برای آمریکا و اسرائیل در آسیب وارد کردن به ایران فراهم کند. از آنجا که دو کشور ارمنستان و آذربایجان در این توافق حاضر بوده‌اند، در نگاه اول از نظر حقوق بین‌المللی کار خاصی نمی‌توان کرد و توافق بین چند کشور مستقل صورت گرفته است. کسانی که در این روزها عنوان می‌کند ایران مانع این توافق خواهد شد، به دلیل اهمیت موضوع است، اما در اینکه بتوان کاری انجام داد... باید واقع‌بینانه به موضوع نگاه کرد. از سوی دیگر این وضعیت نشان می‌دهد که سفر دیپلماتیک به آذربایجان برای جلوگیری از شکل‌گیری این توافق موفقیتی نداشته و سندهایی که امضا شده برای حفظ روابط همسایگی بوده است. نکته مهم این است که صرف نظر از سخنانی که برای آرام کردن فضا گفته می‌شود، این احتمال را نباید از نظر دور کرد که حرکت غیر اصولی ممکن است ایران را وارد جبهه جدید کند.

*روسیه در این تواقق چه نقشی دارد و چه اهدافی را دنبال می‌کند؟

 روسیه پس از اینکه در سال 1991 این مناطق را از دست داد و به سرزمین کنونی خود رسید، به این وضعیت رضایت داده است. با این وجود اوکراین برای روسیه اهمیت زیادی دارد و از گذشته و در زمان پطر کبیر به دنبال دسترسی به آب‌های آزاد از طریق اوکراین بوده است. این در حالی است که در شرایط کنونی دسترسی روسیه به آب‌های آزاد بسیار محدود است و تنها دریای بالتیک وجود دارد که روسیه می‌تواند با اروپا ارتباط داشته باشد. در سال2014 که روسیه شبه جزیره کریمه را اشغال کرد توانست راهی برای خود باز کند که در این مسیر گردش تجاری خود را انجام بدهد. با این وجود اشغال کامل اوکراین می‌تواند دسترسی روسیه را از طریق دریا به شرق اروپا، شمال آفریقا و آسیا هموار کند. در چنین شرایطی آمریکا باید20 درصد خاک اوکراین که توسط روسیه اشغال شده را به رسمیت بشناسند که به نظر می‌رسد این اتفاق رخ خواهد داد. همچنین اوکراین باید بپذیرد که عضو ناتو نشود که با توجه به شرایط پیش آمده محتمل به نظر می‌رسد. در چنین شرایطی آمریکا و روسیه در یک معامله به اهداف خود در کریدور زنگزور و اوکراین دست پیدا می‌کنند.