صدای پای آمریکا در قفقاز جنوبی
توافق صلح میان ارمنستان و آذربایجان، از منظر ژئوپلیتیکی اهمیت بسیاری دارد و نقشه قدرت و نفوذ در منطقه قفقاز جنوبی را به شدت دگرگون می‌کند. این اولین بار است که آمریکا به شکل جدی وارد این منطقه حساس شده و به طور موثر نفوذ سنتی روسیه را به چالش کشیده است. همچنین، این روند منجر به کاهش نفوذ ایران در قفقاز جنوبی خواهد شد، چرا که ساختار جدید سیاسی و جغرافیایی منطقه تغییرات چشمگیری ایجاد می‌کند. یکی از ویژگی‌های مهم این توافق، تغییر مسیر خط ارتباطی است که پیش از این از زنگزور و به طور مستقیم از خاک ایران عبور می‌کرد و ایران عوارض مربوط به عبور کالاها را دریافت می‌کرد.
اما اکنون این خط ارتباطی از خاک ارمنستان عبور می‌کند و منجر به ایجاد یک جمهوری مستقل در منطقه نخجوان می‌شود که از طریق آن به ترکیه متصل خواهد شد. این تغییر مسیر باعث می‌شود ترکیه به عنوان یک بازیگر مهم وارد قفقاز جنوبی شود و بتواند نفوذ خود را گسترش دهد. از سوی دیگر، این خط ارتباطی جدید، ترکیه را به باکو و از آنجا به دریای خزر متصل می‌کند و از طریق این مسیر به آسیای مرکزی متصل می‌شود. این ارتباط، راهی استراتژیک به سوی افغانستان، پاکستان و حتی چین محسوب می‌شود که اهمیت ژئوپلیتیکی آن بسیار بالاست. در واقع، آمریکا با حمایت از این پروژه، نه تنها جلوی نفوذ روسیه و ایران را گرفته بلکه حضور و نفوذ مستقیم خود را در این گذرگاه حساس تضمین می‌کند. لازم به ذکر است که این خط ارتباطی توسط پیمانکاران آمریکایی ساخته می‌شود و دونالد ترامپ، رئیس‌جمهور آمریکا، تأکید کرده که هیچ کشور دیگری اجازه انجام عملیات نظامی در این منطقه را نخواهد داشت. این نشان می‌دهد که آمریکا قصد دارد کنترل کامل و بی‌چون و چرایی بر این کریدور استراتژیک داشته باشد. امروزه آمریکا از طریق ترکیه و آذربایجان به تجارت و امنیت منطقه قفقاز ورود کرده و عملاً یک دیوار دفاعی در برابر نفوذ روسیه کشیده است. پیش‌تر آمریکا در جنوب ایران، به ویژه در عراق و مناطق غربی آن حضور داشته و اکنون در منطقه قفقاز جنوبی نیز حضور خود را تثبیت می‌کند. همچنین روابط نزدیک و استراتژیک میان آذربایجان و اسرائیل پیشینه طولانی دارد و فشارهای اسرائیل به ایجاد این پروژه آمریکایی کمک قابل توجهی کرده است. بنابراین، جایگاه ژئوپلیتیکی آمریکا و اسرائیل در منطقه به طور قابل توجهی افزایش یافته است. این مسیر برای ترکیه نیز بسیار سودمند است، چرا که از طریق آن می‌تواند به کشورهای شرق ایران و آسیای مرکزی دسترسی پیدا کند. ترکیه اکنون نیازمند این گذرگاه است تا ارتباطات اقتصادی و سیاسی خود را با کشورهای شرقی گسترش دهد. به عنوان نمونه، ترکیه در افغانستان مدرسه‌ها و مساجد متعددی ساخته و همچنین در پاکستان حضور فعال دارد. این گذرگاه نه تنها باعث افزایش نفوذ ترکیه در منطقه می‌شود بلکه به نوعی دیواری بلند بین ایران و روسیه ایجاد می‌کند که قدرت سنتی روسیه را به چالش می‌کشد. آمریکایی‌ها برای نخستین بار از این منطقه حساس و با اهمیت ژئوپلیتیکی بهره‌برداری خواهند کرد تا حضور خود را در آسیای مرکزی و قفقاز تثبیت کنند. در مجموع، این توافق صلح و ساخت مسیر جدید، نشانگر تغییرات عمیق در ساختار قدرت منطقه‌ای است که نه تنها بازیگران سنتی مانند روسیه و ایران را محدود می‌کند، بلکه نقش آمریکا و متحدانش را پررنگ‌تر می‌سازد و چشم‌انداز تازه‌ای برای تحولات آینده قفقاز جنوبی رقم می‌زند.
علی بیگدلی
کارشناس روابط بین‌الملل
ارسال نظر