ترکیه و تثبیت هژمونی

برگزاری مداوم کنفرانس‌های منطقه‌ای و بین‌المللی در خاک ترکیه نیز برای اردوغان یک نوع پرستیژ سیاسی به همراه آورده و تلاش او برای ایفای نقش فعال در معادلات منطقه‌ای را تقویت کرده است. این تحرکات نه‌تنها وجهه سیاسی ترکیه را ارتقا داده، بلکه می‌تواند دستاوردهای اقتصادی مهمی نیز برای این کشور به همراه داشته باشد، چرا که فضای جدیدی برای سرمایه‌گذاری و تجارت در اختیار آنکارا قرار می‌گیرد. اردوغان به دنبال بهبود روابط با کشورهای عربی است، اما به دلیل گرایش‌های فکری نزدیک به جریان اخوان‌المسلمین و روابط نزدیک با دولت قطر، هنوز نتوانسته اعتماد کامل دولت‌های عربی محافظه‌کار، به‌ویژه کشورهای حاشیه خلیج فارس را جلب کند. با این حال، او همچنان در تلاش است نقش رهبری منطقه‌ای را از آن خود کند و این هدف را با استفاده از خلأهای قدرت و اختلافات موجود در خاورمیانه پیگیری می‌کند. از سوی دیگر، ایالات متحده که نسبت به گسترش نفوذ ایران در منطقه حساس است، ممکن است چشم خود را بر تحرکات روزافزون ترکیه ببندد یا حتی از آن حمایت کند. به‌ویژه اکنون که اردوغان در منطقه قفقاز جنوبی نیز به‌دنبال تثبیت نفوذ خود است. ترکیه با استفاده از هم‌پیمانی راهبردی با جمهوری آذربایجان، در حال تقویت مسیرهای ارتباطی و تجاری جدید از طریق زنگزور و دریای خزر به سمت آسیای مرکزی و حتی پاکستان است. ایجاد چنین خط زمینی–دریایی می‌تواند جایگاه ژئوپلیتیکی آنکارا را به‌شدت تقویت کند. علاوه بر این، قرار است خط لوله نفتی از عربستان و عراق به سمت ترکیه کشیده شود که این نیز یک امتیاز بزرگ اقتصادی و راهبردی برای این کشور به شمار می‌رود. اردوغان همچنین تلاش می‌کند با موضع‌گیری علیه اسرائیل، وجهه‌ای مثبت در میان افکار عمومی عرب به دست آورد؛ هرچند هدف نهایی او، تقویت جایگاه رهبری ترکیه در دنیای اسلام است. در مقابل، مقامات اسرائیلی نظیر یائیر لاپید ابراز نگرانی کرده‌اند که ترکیه در حال تبدیل شدن به یک قدرت نظامی تمام‌عیار در منطقه است. آن‌ها تلاش خواهند کرد از برتری هوایی ترکیه جلوگیری کنند، اما این کار آسان نیست؛ چرا که ترکیه به جای جنگنده‌های آمریکایی اف- ۳۵، به سمت خرید سوخو- ۳۵ و سامانه‌های دفاعی اس- ۴۰۰ از روسیه رفته است. اردوغان به‌وضوح در مسیر تبدیل ترکیه به یک قدرت منطقه‌ای گام برمی‌دارد.

علی بیگدلی

کارشناس روابط بین‌الملل