رمز استقلال و انگیزه زندگی در «دوران پیری»

به گزارش آرمان ملی آنلاین، سالمندی یک واقعیت مشترک برای همه انسان‌هاست؛ مرحله‌ای از زندگی که با تغییرات زیادی در جنبه‌های جسمی، روانی، اجتماعی و اقتصادی همراه است. با بالا رفتن سن، توانایی‌های فیزیکی و ذهنی به‌طور طبیعی کاهش پیدا می‌کند و بسیاری از افراد در انجام فعالیت‌های روزمره خود به کمک نیاز دارند. این موضوع نه تنها برای خود سالمندان چالش‌برانگیز است، بلکه بار سنگینی بر دوش خانواده‌ها، نهادهای درمانی و ساختارهای اجتماعی نیز می‌گذارد. افزایش هزینه‌های درمانی، نیاز به مراقبت‌های ویژه و تأثیرات روانی ناشی از تنهایی یا از دست دادن استقلال، باعث شده است که سالمندی به یکی از دغدغه‌های مهم جوامع امروزی تبدیل شود.

اما در میان این چالش‌ها، برخی افراد با وجود تمام محدودیت‌های سنی، همچنان فعال، پرانرژی، خوش‌بین و مستقل باقی می‌مانند. این افراد نشان می‌دهند که می‌توان دوران سالمندی را به‌گونه‌ای سپری کرد که نه‌تنها باری بر دوش دیگران نباشد، بلکه حتی الهام‌بخش نسل‌های جوان‌تر شد. مفهوم «سالمندی موفق» به همین موضوع اشاره دارد؛ اینکه فرد در دوران پیری، از کیفیت زندگی بالا، توانایی‌های روانی و جسمی مناسب، روابط اجتماعی رضایت‌بخش و احساس ارزشمندی برخوردار باشد. با وجود اهمیت این موضوع، تاکنون بیشتر تمرکزها بر بیماری‌ها و مشکلات دوران سالمندی بوده و کمتر به جنبه‌های مثبت این مرحله از زندگی پرداخته شده است. از همین رو، انجام پژوهش‌هایی در زمینه عوامل موثر بر سالمندی موفق، اهمیت زیادی دارد.

در همین راستا، علیرضا مرادی از دانشکده روان‌شناسی و علوم تربیتی دانشگاه خوارزمی به همراه سه نفر از همکاران خود و با همکاری دانشگاه علوم پزشکی تهران، تحقیقی را با هدف بررسی دقیق‌تر شرایط و ویژگی‌های سالمندی موفق انجام داده‌اند. این تحقیق با نگاهی ساده و انسانی، تلاش کرده است تا از دل تجربیات واقعی سالمندان، شاخص‌هایی را بیرون بکشد که بتوان بر اساس آن‌ها زندگی دوران سالمندی را بهبود بخشید.

پژوهشگران برای انجام این مطالعه، از روشی استفاده کردند که به آن «پدیدارشناسی توصیفی» می‌گویند. در این روش، پژوهشگران به جای استفاده از پرسشنامه‌های خشک، به‌سراغ گفت‌وگوهای عمیق با سالمندان رفته‌اند تا مستقیماً از زبان خود آن‌ها بشنوند که چه چیزهایی باعث شده دوران سالمندی را مثبت و رضایت‌بخش تجربه کنند. ۱۸ مرد سالمند بالای ۶۰ سال از دو شهر تهران و کرج، که از نظر محققان در گروه «سالمندان موفق» قرار داشتند، برای این مصاحبه‌ها انتخاب شدند. مصاحبه‌ها به صورت نیمه‌ساختاریافته انجام شد و تحلیل داده‌ها با استفاده از یک روش هفت‌مرحله‌ای علمی صورت گرفت.

نتایج این پژوهش نشان می‌دهند که سالمندان موفق دارای ویژگی‌های شخصیتی خاصی هستند. آنها افرادی مسئولیت‌پذیر، متعهد، صبور، اجتماعی، هدفمند و مستقل هستند. آن‌ها نه‌تنها برای خود برنامه دارند، بلکه نسبت به خانواده، جامعه و آینده اقتصادی خود نیز احساس مسئولیت می‌کنند. مهم‌تر از همه، آن‌ها خود را تنها و کنار گذاشته‌شده نمی‌دانند، بلکه احساس می‌کنند که هنوز نقش و ارزش دارند.

در بخش دیگری از نتایج آمده است که این سالمندان از نظر اجتماعی نیز فعال هستند. آن‌ها روابط خانوادگی گرم دارند، از حمایت عاطفی و مالی فرزندان بهره‌مندند و حتی احساس می‌کنند از سوی دولت و جامعه نیز مورد حمایت قرار می‌گیرند.

از نظر بهداشتی، این افراد مراقبت خوبی از جسم، روح و روان خود دارند و تلاش می‌کنند سالم بمانند. به همین دلیل، پژوهشگران تأکید کرده‌اند که برای رسیدن به سالمندی موفق، هم خود افراد باید در زمینه خودمراقبتی تلاش کنند و هم خانواده‌ها، نهادهای اجتماعی و دولت باید حمایت‌های لازم را فراهم کنند.

در بخش تکمیلی این تحقیق که نتایج آن در فصلنامه «روان‌شناسی پیری» وابسته به دانشگاه رازی منتشر شده‌اند، محققان تأکید کرده‌اند که سالمندان موفق در برابر مشکلات زندگی، انعطاف‌پذیری بالایی دارند و به جای ناامیدی، سعی می‌کنند با واقع‌بینی و آرامش با چالش‌ها کنار بیایند. آن‌ها برای آینده خود برنامه‌ریزی می‌کنند و همچنان درگیر اهداف شخصی و خانوادگی هستند. همین نگرش مثبت، به آن‌ها کمک می‌کند که احساس اثرگذاری، احترام و ارزشمندی را در خود حفظ کنند.

پژوهشگران معتقدند که این یافته‌ها باید مبنایی برای سیاست‌گذاری‌های اجتماعی و خانوادگی در حوزه سالمندی باشد. آن‌ها پیشنهاد داده‌اند که در کنار پژوهش‌های کیفی، تحقیقات کمی نیز انجام شود تا بتوان شاخص‌های سالمندی موفق را در سطح وسیع‌تری شناسایی و تقویت کرد.