سوریه، بعد از اسد

همین که از شدت استبداد کاسته شود دستاوردی قابل توجه خواهد بود. نمی‌توان از یاد برد که در بین گروه‌هایی که دولت اسد را ساقط کردند، به احتمال بسیار زیاد درگیری و تقابل صورت خواهد گرفت چرا که این گروه‌ها با یکدیگر ناسازگاری‌های غیر قابل انکار دارند. نیروهای کرد در سوریه مورد علاقه ترکیه نیستند و اگر کردها در سوریه امتیاز بگیرند، از منظر ترکیه امتیازی برای کردهای ترکیه خواهد بود و این موضوع مطلوب ترکیه نیست. کردها ناچار خواهند شد از مناطق مرزی با ترکیه عقب‌نشینی کرده و به عمق سوریه بروند تا بین آنها و ترکیه فاصله وجود داشته باشد. مناطق عربی سوریه نیز دو بخش خواهد بود. بخش عربی مدنی که دمشق از جمله آن بخش‌هاست. این بخش در دوران اسد رنج دیده‌اند با این حال زندگی مدرن طلب می‌کنند. هرچند سنی مذهب هستند و از علوی‌ها به شمار می‌آیند اما اینها نافی علایق و خواست آنها نیست. گروه بعدی اعراب عشایر و سنتی هستند که بیشتر در نواحی مرزی با اردن استقرار یافته‌اند و به خاطر همین موقعیت جغرافیایی، از گذشته مورد حمایت برخی نظام‌ها و دولت‌های خارجی قرار داشته‌اند. هرچند علوی‌ها قدرت را از دست داده و نگرانند اما احتمالا حمایت روسیه از آنها برداشته نخواهند شد. همان‌طور که کردها مورد حمایت آمریکا بوده‌اند. لذا حکومتی که روی کار می‌آید ناچار است نوعی تعادل بین این گروه‌ها برقرار کند. شاید هر یک از اقلیم‌ها دنبال امتیازها و اختیاراتی خاص خود باشد و شاید حتی این مهم در حکومت آینده مورد قبول واقع شود اما در هر حال پول و امکانات در اختیار حکومت مرکزی باقی خواهد ماند. احتمالا این روش می‌تواند از شکل‌گیری استبداد و درگیری گروه‌ها با هم جلوگیری کند تا شرایط از ثبات بیشتری برخوردار شود. اما اگر جولانی بخواهد در سوریه همه‌کاره شود، به سرعت نظام استبدادی دیگری در منطقه حاکم خواهد شد. از آنجا که قدرت همواره شیرینی خود را دارد عجیب نیست اگر جولانی بخواهد در این مسیر حرکت کند اما در هر حال نمی‌توان منکر قدرت کردها شد. تردید ندارم که در این صورت کردها دربرابر او مقاومت می‌کنند و زیر بار چنین آزمندی نخواهند رفت. از سوی دیگر آمریکایی‌ها هم در این معادله نقش ایفا خواهند کرد به این خاطر که نمی‌خواهند محدوده و مسیر استقرار کردها تا مرز عراق را از دست بدهند. از این رو پشت کردها خواهند ایستاد و کردها نیز این حمایت را می‌خواهند. این وضعیتی است که برای سوریه قابل تصور است. در تواقق آستانه همین دیدگاه مورد اشاره قرار گرفته بود تا سوریه از درگیری‌های داخلی فاصله بگیرد که ممکن نشد یا اسد نخواست در این راه گام بردارد. باید دید سرانجام دولت بین سنت‌گرایان وابسته به جولانی و بخش آزاد سوریه چگونه شکل خواهد گرفت. دولت مرکزی سوریه برای کاهش درگیری‌ها باید از افراط در مورد سایرین جلوگیری کند. اخیرا هم اعلام شده که در سوریه حجاب آزاد خواهد بود. در گذشته نیز البته همین شکل بوده و این روش آینده را تا حدی ترسیم می‌کند که دولت تحریرالشام از سلفی‌گری فاصله بگیرد. باید نسبت به آینده امیدوار بود. اگر رواداری حاکم نشود، برخوردها در سوریه خیلی زود آغاز خواهد شد.

*فریدون مجلسی

تحلیلگر روابط بین‌الملل