ترکیه و ایران

ترکیه در این تحولات از حمایت عربستان سعودی، ایالات متحده و برخی کشورهای غربی نیز برخوردار بود. حمایتی که موقعیت این کشور را در معادلات سوریه تقویت کرد. در مقابل ایران از ابتدای بحران، حامی دولت سوریه باقی ماند و با صرف هزینه‌های سیاسی، اقتصادی کوشید توازن قدرت را به سود دولت دمشق حفظ کند. در سال‌های بحرانی میلیون‌ها سوری به ترکیه پناه بردند و تغییر ناگهانی بافت انسانی و اقتصادی شهرهای مرزی این کشور، آنکارا را ناگزیر کرد برای بازگشت آوارگان و کنترل مرزهای جنوبی خود راه‌حلی پایدار بیابد. از منظر جغرافیایی و امنیتی، ترکیه در سوریه دست بالا را دارد زیرا هم با این کشور مرز مشترک دارد و هم امنیت ملی خود را به‌طور مستقیم در خطر می‌دید. به همین دلیل اقدامات این کشور در شمال سوریه با این ادعا توجیه شده و مشروعیت‌یابی آن نیز با حمایت برخی دولت‌های عربی و غربی همراه بوده است. در مقاطع مختلف ترکیه توانسته است از خلأ قدرت در سوریه بهره ببرد و حتی در جریان سقوط مناطق مختلف نقشی تأثیرگذار ایفا کند. برای نمونه برخی گروه‌های مسلح نظیر جریان جولانی برای حفظ موقعیت خود به ترکیه و عربستان نزدیک شدند تا از حمایت امنیتی و مالی آنها برخوردار شوند. دولت‌های عربی نیز در سال‌های اخیر به‌دلیل نگرانی از بی‌ثباتی منطقه از هرگونه طرحی که به سمت ثبات و توسعه پیش رود استقبال کرده‌اند. بازسازی سوریه حل بحران لبنان و شکل‌گیری همگرایی تازه در شرق مدیترانه از جمله محورهایی بوده که ترکیه کوشیده برای آنها راه‌حل ارائه دهد و در نتیجه نقش یک میانجی فعال را برای خود تثبیت کند. در مقابل ایران در سال‌های گذشته هم هزینه‌های سنگینی داده. جنگ، تحریم و فشارهای منطقه‌ای باعث آسیب‌پذیری اقتصاد ایران شده و امروز مردم خواهان آن هستند که کشور بیش از این درگیر بحران‌های منطقه‌ای هزینه ندهد. از همین‌رو، دور شدن از تنش و حرکت به‌سوی همکاری‌های اقتصادی و دیپلماتیک، ضرورتی اجتناب‌ناپذیر برای تهران است. ترکیه امروز در برخی عرصه‌ها از جمله گردشگری، زیرساخت‌های حمل‌ونقل و تعاملات اقتصادی منطقه‌ای از ایران شرایط بهتری دارد. مقایسه فرودگاه‌های دو کشور یا میزان ارتباطات آنکارا با بازیگران کلیدی همچون روسیه و اوکراین، نشان می‌دهد که ترکیه توانسته جایگاهی متمایز برای خود ایجاد کند. میانجی‌گری میان کی‌یف و مسکو، نمونه‌ای روشن از این جایگاه تازه است. در شرایط کنونی ایران می‌تواند از ظرفیت ترکیه برای بازگشت تدریجی به جامعه جهانی بهره گیرد. تحقق این هدف بدون کاهش تنش با کشورهای منطقه و بازگشت به مسیر دیپلماسی امکان‌پذیر نیست. بهره‌گیری از میانجی‌گری ترکیه و حرکت به‌سوی همکاری‌های اقتصادی و امنیتی مشترک، می‌تواند به ایجاد ثبات در منطقه و بهبود شرایط ایران کمک کند؛ مسیری که آغاز آن تنها با به حد اقل رساندن تنش‌ها و انتخاب گفت‌وگو ممکن خواهد بود.

فریدون مجلسی

کارشناس روابط بین‌الملل