جدال کاخ‌سفید و شرقی‌ها بر سر ایران

آمریکا پس از خروج یک‌جانبه از برجام در سال ۲۰۱۸، تلاش کرده است با استناد به قطعنامه ۲۲۳۱ شورای امنیت سازمان ملل، تحریم‌های چندجانبه علیه ایران را بازگرداند. این اقدام با مخالفت صریح کشورهایی چون چین، روسیه و تا حدی هند مواجه شده است؛ زیرا این کشورها ضمن تأکید بر ضرورت پایبندی به چندجانبه‌گرایی و حقوق بین‌الملل، منافع اقتصادی و امنیتی خاصی را نیز در روابط با ایران دنبال می‌کنند. چین و روسیه با استفاده از حق وتوی خود در شورای امنیت، تلاش کرده‌اند مانع از اجرای یک‌جانبه مکانیسم ماشه توسط آمریکا شوند، در حالی‌که هند به‌دلیل موقعیت خاصش در روابط با غرب و نیاز به انرژی، سیاستی محتاطانه‌تر اما نزدیک به مخالفت با واشنگتن اتخاذ کرده است. این کشمکش بین‌المللی در نهایت بیش از آنکه یک دعوای حقوقی باشد، بیانگر صف‌بندی‌های جدید قدرت در نظام بین‌الملل است. ایران به‌عنوان محور اصلی این مناقشه، همزمان با فشارهای سنگین اقتصادی و تحریمی، شاهد نوعی حمایت دیپلماتیک از سوی شرق است که می‌تواند بخشی از فشارها را کاهش دهد. هرچند این حمایت‌ها اغلب بیش از آنکه منجر به لغو واقعی تحریم‌ها شوند، کارکرد سیاسی و نمادین دارند، اما در معادلات منطقه‌ای و جهانی به سود جمهوری اسلامی محسوب می‌شوند. به‌ویژه آنکه چین و روسیه با انگیزه‌های ژئوپلیتیکی و اقتصادی، تلاش دارند حضور آمریکا را در غرب آسیا کمرنگ‌تر کرده و ایران را به‌عنوان شریک استراتژیک خود حفظ کنند. با این حال، پرسش اساسی آن است که این حمایت‌ها تا چه اندازه می‌تواند در بلندمدت به نفع ایران تمام شود؟ آیا صرفا ابزار چانه‌زنی شرق در مقابل غرب است یا می‌تواند به فرصتی واقعی برای کاهش فشارهای اقتصادی و ارتقای جایگاه ایران در نظام بین‌الملل تبدیل گردد؟ بررسی این موضوع، نیازمند درک دقیق از منافع متقاطع چین، روسیه و هند و همچنین محدودیت‌های ساختاری حمایت آنها از ایران است. در این مورد به آخرین تحولات و واکنش‌های فی‌مابین اشاره خواهیم کرد.

ادامه تنش آمریکا و هند

باتوجه به اینکه دهلی‌نو بر سر خرید نفت روسیه با کاخ سفید به مشکل برخورده است حالا موضوع همکاری در چابهار هم برایش چالش‌‎‌آفرین شده است. در این مورد آمریکا روز دوشنبه رسما تحریم‌های جدیدی را علیه پروژه بندری هند در ایران اعمال کرد. طبق گزارش خبرگزاری فرانسه، براساس اعلام وزارت خارجه آمریکا، معافیت تحریمی بندر چابهار که واشنگتن مدعی است در سال ۲۰۱۸ به‌منظور کمک به بازسازی افغانستان اعطا شده بود، به‌زودی لغو خواهد شده است. تامی پیگوت، سخنگوی وزارت خارجه آمریکا، با تاکید بر پایان این معافیت اعلام کرد که تصمیم مذکور در چارچوب سیاست فشار حداکثری واشنگتن برای منزوی‌کردن ایران اتخاذ شده است. او افزود: «این تصمیم «در راستای سیاست فشار حداکثری رئیس‌جمهور ترامپ برای منزوی‌کردن رژیم ایران» اتخاذ شده و معافیت پیشین «با هدف بازسازی افغانستان و کمک به توسعه اقتصادی» داده شده بود. به گفته او، شرکت‌های درگیر در این پروژه، از جمله شرکت دولتی «شرکت بین‌المللی بنادر هند»، 45 روز فرصت دارند همکاری خود را با چابهار متوقف کنند؛ در غیر این صورت، دارایی‌هایشان در ایالات‌متحده مسدود و هرگونه تراکنش مالی آنها با نظام بانکی آمریکا ممنوع خواهد شد. در همین مورد راندیر جایسوال، سخنگوی وزارت خارجه هند، در واکنش به این اقدام واشنگتن اظهارکرد: «ما در حال بررسی پیامدهای این تصمیم برای هند هستیم».

غرب و صداقت سیاسی؟

جدال واشنگتن و پکن آن‌قدر عمیق است که شاید نتوانیم نقطه آغازش را پیدا کنیم. در این مورد موضوع ایران هم یکی از این چالش‌ها محسوب می‌شود. گوئو جیاکون، سخنگوی وزارت خارجه چین در کنفرانسی خبری اعلام کرد که پکن تاکید دارد که حل مسالمت‌آمیز موضوع هسته‌ای ایران از طریق ابزارهای سیاسی و دیپلماتیک تنها گزینه ممکن است و با تهدید به استفاده از زور، تحریم و اعمال فشار مخالف است. سخنگوی وزارت خارجه چین این سخنان را در واکنش به شکست شورای امنیت سازمان ملل در تصویب قطعنامه پیشنهادی چین و روسیه برای تمدید فنی قطعنامه ۲۲۳۱ بیان کرد. وی افزود: «به‌کارگیری مکانیسم بازگشت خودکار تحریم‌ها اقدامی سازنده نیست و روند سیاسی و دیپلماتیک حل مساله را معکوس کرده است. خروج یکجانبه آمریکا برجام ریشه بحران کنونی است». وی گفت: پکن از آمریکا و کشورهای اروپایی می‌خواهد که صداقت سیاسی نشان دهند، تلاش‌های دیپلماتیک بیشتری به خرج دهند، موضوع هسته‌ای ایران را به مسیر حل‌وفصل سیاسی و دیپلماتیک بازگردانند و مانع تشدید بیشتر اوضاع شوند. این مقام چینی در آخر تاکید کرد: «چین همچنان به موضعی عینی و عادلانه پایبند خواهد بود و نقش سازنده‌ای در دستیابی به توافقی ایفا خواهد کرد که نگرانی‌های مشروع همه طرف‌ها را دربرگیرد».

رویارویی واشنگتن و کرملین

روسیه هم همانند چین و هند دارای اختلافات ریشه‌ای است و باتوجه به تاریخچه این دو کشور و عبور از جنگ سرد در سال‌های بعد از جنگ جهانی دوم شاید این دو کشور را همچنان به رقیبان اصلی تبدیل کرده است. در زمینه ایران هم به‌نظر یکی از مهمترین چالش‌های ادوار اخیر است. در این مورد و بعد از فعال شدن مکانیسم ماشه، کرملین از فرصت استفاده کرده و ضدیت خود را آمریکا تشدید کرده است. در همین مورد سرگئی لاوروف، وزیر امور خارجه روسیه طی یک کنفرانس مطبوعاتی پس از سخنرانی در مجمع عمومی سازمان ملل با اشاره به مکانیسم ماشه بیان داشت: «آنچه شما نیز به‌طور دوره‌ای در مورد آن می‌نویسید و تحلیلگران سیاسی به آن اشاره می‌کنند، این است که تهدید حملات جدید به ایران همچنان پابرجاست و همانطور که افراد آگاه گزارش می‌دهند، حتی در عمل نیز مورد بحث قرار می‌گیرد و این نیز کاملا مشهود است. غرب با تنظیم عبارات پیچیده قطعنامه سازمان ملل که مربوط به سال ۲۰۱۵ است، تله‌ای برای ایران پهن کرد. اتحادیه اروپا هم اطلاعات دستچین‌شده را برای تمدید تحریم‌های سازمان ملل علیه ایران منتشر می‌کند درحالی‌که ایران قصد نقض پیمان معاهده منع گسترش سلاح‌های هسته‌ای را ندارد». سرگئی لاوروف در رابطه با نامه‌ای که به «آنتونیو گوترش» دبیرکل سازمان ملل پیرامون بازگشت تحریم‌های سازمان ملل علیه ایران ارسال کرده، گفت: «من نامه‌ای به دبیرکل سازمان ملل متحد ارسال کردم که در آن به روشنی موضع خود را شرح دادم مبنی بر اینکه تصمیمی که گرفته شده از نظر قانونی باطل، غیرقانونی و غیرقابل اجرا است».