افزایش نگرانی ها و چالش سرمایه اجتماعی

چه اینکه نمونه بارز این موضوع را می‌توان در سند چشم‌انداز 20 ساله دید که در همین امسال به پایان می‌رسد و طبق آن قرار بود ایران در حوزه‌های مختلف به ویژه حوزه‌های اقتصادی، علمی، فناوری جزو کشورهای توسعه یافته و کشور اول منطقه باشد. اما نگاهی به شرایط کشور در حوزه‌های مختلف به وضوح نشان می‌دهد که نه تنها به هدف‌های یاد شده در سند چشم‌انداز دست پیدا نکردیم بلکه به مرزهای آن نیز نرسیده‌ایم. این در حالی است که اگر بخواهیم به آسیب‌شناسی این مساله و چرایی عدم دست‌یابی به اهداف سند چشم‌انداز برسیم می‌توان دلایل مختلفی را مطرح کرد. اما مساله این است که توسعه و پیشرفت در دولت‌ها اغلب در سندها آمده و در همانجا نیز می‌ماند و کمتر دولتی را شاهد بودیم که حتی بر مبنای برنامه‌های 5 ساله پیش رفته و در جهت تحقق آنها گانم بردارد. شاید در این میان بتوان دولت‌‌های هفتم و هشتم سیدمحمد خاتمی را موفق‌ترین دولت در جهت تحقق هر چه بیشتر برنامه‌های پنج ساله و دولت‌های نهم و دهم احمدی‌نژاد را بدترین دولت در جهت عدم تحقق اهداف برنامه‌های پنج ساله قلمداد کرد. حال اینکه امروز در نگاه جامعه شرایط به‌ویژه در حوزه اقتصادی و معیشتی نه تنها بهبود نیافته بلکه شرایط بغرنج‌تر نیز شده است گرچه دولت پزشکیان بر خلاف دولت گذشته در تلاش است تا با اقدامات مفید فایده و برنامه‌های مدون شرایط را بهبود ببخشد و از میزان نارضایتی‌های جامعه کاسته و میزانی از رضایتمندی را در جامعه ایجاد کند؛ اما واقعیت امر بر آن است که عملکرد دولت بخش مهمی را تشکیل می‌دهد اما نباید از یاد برد که تحریم‌های ظالمانه نیز تاثیرات خاص خود را دارد و تا زمانی‌که مساله تحریم حل نشود صحبت از رشد و توسعه چندان درست نمی‌نماید و راهکارهای توسعه‌ای اغلب بلااستفاده می‌ماند چرا که توسعه نیاز به ارتباط با جهان دارد و در شرایط تحریمی نیز ارتباط با جهان محدود می‌شود. در چنین شرایطی به نظر می‌رسد که دولت به موازات اینکه مذاکرات بین‌المللی خودرا در جهت حل مشکل تحریم‌ها به کار گرفته باید برنامه‌های دقیق و مشخصی نیز برای شرایط پس از تحریم داشته باشد تا از این شرایط به بهترین نحو استفاده کند. آنچه که امروز باید دولت با وفاق خود در پی آن باشد اقداماتی در حوزه‌های مختلف در جهت ایجاد رضایت در جامعه است تا بیش از پیش مردم را با خود همراه کند و سرمایه اجتماعی خود را گسترش دهد.

* سرمایه اجتماعی

معاون اول رئیس‌جمهور در دولت‌های یازدهم و دوازدهم در خصوص سند چشم‌انداز 20 ساله و اینکه به کدام هدف در این چشم‌انداز رسیده‌ایم، اظهار داشت:‌ در سال ۱۳۸۴ که شروع چشم‌انداز است، اقتصاد ما تقریبا معادل اقتصاد ترکیه و عربستان سعودی بود، در منطقه ما که چشم‌انداز هدف است، رقبای اصلی ما عربستان و ترکیه بودند. بقیه با فاصله با ما بودند، امروز که پایان چشم‌انداز و سال ۱۴۰۴ است، ما از نظر اقتصادی تقریبا یک سوم ترکیه و یک دوم عربستان هستیم. حتی امارات دارد از نظر حجم تولید ناخالص داخلی از ما جلو می‌زند. برخی کشورهای دیگر دارند با ما همتا می‌شوند. اسحاق جهانگیری گفت: این عقب‌ماندگی را به این راحتی نمی‌شود جبران کرد. ما برای جبران این عقب‌ماندگی باید خیلی تلاش کنیم، لذا فکر می‌کنم انحرافی در مجموعه سیاستگذاری‌های ایران اتفاق افتاد. وی ادامه داد: مسأله گسترش فساد یک مسأله جدی است که باید به آن پرداخت و متأسفانه همان‌طور که گفتم اقتصاد مثل یک موریانه پایه‌های یک نظام و یک انقلاب را سست و ذهن مردم را نسبت به مسئولان اداره‌کننده کشور دچار مشکل می‌کند. باید بپذیریم که مهم‌ترین سرمایه ایران و مهم‌ترین مؤلفه اقتدار ایران، مردم ایران هستند. اول به این باور برسیم. وقتی باور کردیم که مردم مهم‌ترین هستند، هر کاری که باعث شود حضور مردم در صحنه اداره کشور را کمرنگ و مردم را دلزده و دلسرد و به آینده کشور بدبین کند، قطعا این یک کار ضدمردمی است. وزیر صنایع و معادت دولت اصلاحات بیان کرد: سرمایه اجتماعی، بزرگترین سرمایه‌ای است که در اختیار تصمیم‌گیران است. وقتی مؤلفه‌های سرمایه اجتماعی را می‌بینید، حتما اعتماد مردم به نظام تصمیم‌گیری، اعتماد مردم به مسئولان به جهت پاکدستی، اعتماد مردم به مسئولان به جهت کارآمدی که قادر هستند مشکلات را حل کنند، می‌شود مهم‌ترین سرمایه اجتماعی که در اختیار یک مجموعه است. یکی از مواردی که به این سرمایه اجتماعی و اعتماد مردم آسیب می‌زند، فساد است. مردم احساس می‌کنند اموال آنها دارد به تاراج می‌رود. یک عده نشسته‌اند می‌خورند و می‌برند و مردم هم در فقر و شرایط سخت دارند زندگی می‌کنند و کسی هم به فکر آنها نیست. به این مطلب هم دامن زده می‌شود که این‌ها به فکر جیب خودشان هستند و از این حرف‌ها.

* تحریم و توسعه

 جهانگیری اظهار کرد: به هرحال فساد یک پدیده شومی است و هر کجا پیش آمده، اولین رسالت مسئولان این بوده که با آن مبارزه جدی کنند، هم مبارزه‌شان اصلاح ساختار باشد و ببینند گلوگاه‌های فساد کجاست و کجا منجر به فساد می‌شود، آنجاها را اصلاح کنند و هم با مفسدان اقتصادی چه در بخش دولتی و چه در بخش غیردولتی قاطعانه برخورد کنند که دیگر کسی به فکر فساد نباشد. جهانگیری ادامه داد: تحریم هم عاملی است که توسعه کشور را از بین می‌برد. زمانی تحریم به صورت ظالمانه بر شما تحمیل می‌شود، قدرت اقتصادی شما را کم می‌کند، شما به‌جای اینکه به فکر توسعه باشید که ایران را توسعه دهید، به فکر بقا می‌افتید و استراتژی شما تبدیل می‌شود به استراتژی بقا، اینکه چه کار کنیم که بمانیم و از بین نرویم، چه کار کنیم که سفره مردم را حفظ کنیم. یعنی اصلا راهبرد توسعه از دستور کار خارج و تبدیل می‌شود به راهبرد حفظ بقا. پس هر دو، پدیده‌های شومی هستند که علیه یک ملت و توسعه یک کشور فعالیت می‌کنند. این چهره سیاسی تصریح کرد: من راجع به ایران خیلی دغدغه دارم و خیلی نگرانم. ایران از هر نظر شایسته توسعه بوده است. این ناترازی‌ها و عدم تعادل‌ها الان به نقطه‌ای رسیده است که نه قابل این است که عقب بیندازید و نه قدرت تصمیم‌گیری وجود دارد. مسأله‌ای که الان وجود دارد این است که نظام تصمیم‌گیری در ایران خیلی ضعیف شده است. ما اصلا برای حل مسائل کشورمان تصمیم نمی‌گیریم، دولت را ضعیف کرده‌ایم.