هالی بنکس و کوله‌باری از ترس‌هایش

اخیرا کتابی با عنوان «هالی بنکس و کوله‌باری از ترس‌هایش» نوشته‌ جولی والری و با ترجمه میثاق خلج به بازار کتاب آمده که روایتگر داستان زندگی هالی است. تفاوت کار از آنجایی آغاز می‌شود که نویسنده در این کتاب هم به جنبه‌های روانشناسی شخصیت‌ها توجه نشان داده و هم از طنز ملموس و اغراق‌گونه‌ای سود برده است. موضوع بعدی این است که هالی در رشته فیلمسازی تحصیل می‌کند و همین مساله باعث شده شاهد خرده‌روایت‌هایی فیلمنامه‌گونه در رمان باشیم. متن گفت‌وگو با مترجم این کتاب را در ادامه می‌خوانید.

- کتاب «هالی بنکس و کوله‌باری از ترس‌هایش» نوشته جولی والری تازه‌ترین اثر ترجمه‌ای شماست که از سوی بنگاه ترجمه کتاب پارسه به چاپ رسید. درباره موضوع و داستان این اثر توضیح دهید.

هالی بنکس و کوله‌باری از ترس‌هایش که نویسنده آن خانم جولی والری است، یک رمان طنز، روانشناسانه و خانوادگی است. این کتاب اولین رمان خانم والری نویسنده آمریکایی است که متن اصلی آن نخستین بار در سال 2019 چاپ شده است. کتابی سراسر طنز برای کسانی است که تلاش دارند تا زندگی بی‌عیب و نقصی از خودشان برای دیگران به نمایش بگذارند.

این کتاب فرمت جالبی دارد که ترکیبی از فیلمنامه و روایت است. قهرمان اصلی داستان، هالی، که به دانشگاه فیلمسازی رفته است ولی نتوانسته با مدرک تحصیلی¬اش هیچ کاری انجام دهد، دائم صحنه‌های مختلف زندگی‌اش را در قالب فیلمنامه‌ای در ذهنش تجسم می‌کند و حواسش معطوف به آن فیلم می‌شود. هالی همراه دختر و همسرش بعد از انتقال اجباری کار همسرش به شهری جدید، عاشق نسخه پینترستی زندگی‌هایی مردم آن آرمانشهری می‌شود که دائم در مقابلش رژه می‌روند. بعد هم تمام تلاشش را می‌کند که همچون آنها شود. ولی برای دستیابی به این شخصیت آرمانی مرتباً با مشکلات گوناگونی درگیر می‌شود... مثل خیانت همسرش، اسرار نهفته در پس شخصیت‌های بی عیب و نقص آن شهر، مشکلات رفتاری دخترش و ایرادات و اعتیاد مادرش به الکل و قماربازی... در نهایت به این واقعیت دست پیدا می‌کند که آن آدم‌ها آنطور‌ها هم که او فکر می‌کند کامل نیستند و کاستی‌هایی بسیار بیشتر از او دارند و تصمیم می‌گیرد به راه خودش برود و زندگی خودش را با ایده‌آل‌های خودش بسازد. برای همین شروع به ساختن فیلم مستندی از روال عادی زندگی خودش می‌کند و طی روند ساخت فیلم به حقایقی راجع به آن شهر دست پیدا می‌کند. پس از پی بردن به آن حقایق آن آرمانشهر برایش طور دیگری به نظر می‌آید.

- والری در این اثر از زنانی می‌گوید که ضمن آنکه همواره درگیر مسائل خانه و خانواده و در واقع چالش‌هایی هستند که در طول روز به آن دچارند، می‌بایست شخصیت بدون عیب و نقصی از خود به جامعه‌ پیرامونشان ارائه دهند که در نهایت با این سوال از سوی هالی مواجه‌ایم که «آیا اصلا مادر بی‌عیب و نقصی وجود دارد؟». از این حیث نگاه نقادانه والری به کدام‌یک از باورهای نادرست جامعه به زنان و فعالیت‌های آنها اشاره دارد؟

هالی در این داستان شخصیت بسیار جالبی دارد. افکار و احساساتی را تجربه می¬کند و در ذهنش شکل می-دهد که بسیاری از ما هم آنها را داریم ولی به ندرت آنها را به زبان می¬آوریم. اتفاقات وحشتناکی برایش می‌افتد که حتی تصور آن هم در غالب طنز برای همه دشوار است ولی واقعیت¬هایی است که همه زنان در زندگی روزمره با آن دست و پنجه نرم می¬کنند. در ادوار گوناگون همواره بخش عمده¬ای از بار زندگی به دوش زنان بوده است ولی در عصر حاضر علاوه بر این بار، سنگینی نمایش دادن زندگی ایده‌آل و آرمانی به ویژه در شبکه‌های مجازی هم به آن افزوده شده است. متأسفانه عکس¬هایی که در بسیاری مواقع در شبکه‌های مجازی و با حالتی اغراق¬آمیز به نمایش گذاشته می¬شود باعث می¬شود بسیاری از زنان این حس را پیدا کنند که ناکافی هستند یا چرا خودشان نمی¬توانند مثل بقیه زندگی پر زرق و برقی را از خود به نمایش بگذارند. در صورتی که این سطحی از زندگی دیگران است که آنها می‌خواهند ما ببینیم و چه بسا با واقعیت زندگی¬ و خودشان فرسنگ‌ها فاصله داشته باشد. همچون شخصیت اصلی داستان در نهایت وقتی در زندگی دیگران دقیق‌تر می‌شویم متوجه می‌شویم که بی عیب و نقص بودن به هیچ وجه امکان‌پذیر نیست. چون تمام انسان‌ها ضعف‌هایی دارند که بالاخره در جایی از زندگی نمود پیدا می¬کند. به علاوه انتظاراتی که جامعه از یک زن دارد که باید هم آراسته باشد، هم وظایف همسری و مادریش را به طور کامل انجام دهد، هم تحصیل کند، هم در شغلش پیشرفت کند و همچون اینها، ماحصلی جز اضطراب و تشویش برای زنان ندارد.

- همان‌طور که در طرح جلد کتاب آمده، کتاب «هالی بنکس و کوله‌باری از ترس‌هایش» در دسته داستان‌های روانشناسانه نیز قرار می‌گیرد. دراین‌باره توضیح دهید.

کاملاً درست است. این کتاب در قالب طنز بسیاری نکات روانشناسانه¬ای را در هم خود گنجانده است. شخصیت هالی به طور کامل مضحک یا پوچ نیست. طی روال داستان خیلی خوب نشان داده شده که داشتن والدینی الکلی از دید بچه‌ها چطور می‌تواند باشد و چه تأثیراتی روی شخصیت آنها در بزرگسالی بگذارد. اینکه برداشت ما از والدین‌مان و اعمال‌شان چطور در طول زمان و موقعی که جامعه نقش والد را به عهده ما می‌گذارد تغییر می‌کند. و از آن پس آنها را هم به عنوان آدم‌های عادی در نظر می‌گیریم و کمتر قضاوتشان می‌کنیم. از نکات دیگر روانشناسی که در این کتاب به وضوح به آن پرداخته شده اضطراب جدایی است که در بسیاری موارد نه تنها کودکان دچار آن می‌شوند بلکه والدین را هم تحت‌الشعاع قرار می¬‌دهد. تحلیل رفتار‌های کودکان در مدرسه در مقایسه با زمانی که کنار والدین‌شان هستند در روال داستان بسیار پر رنگ به چشم می‌آید. نکته جالب دیگر که خیلی خوب به آن پرداخته شده شخصیت¬های زورگویی هستند که ما در زندگی با آنها مواجه می¬شویم و اینکه این شخصیت‌ها چقدر می‌توانند با قلدری باعث عکس‌العمل‌های اشتباه دیگران شوند، آدم‌هایی که تلاش می‌کنند تا همیشه رفتار‌ها و زندگی دیگران را کنترل کنند و به آنها امر و نهی بی‌جا کنند. نکات روانشناسی دیگری همچون خیانت، مشکلات مالی و فساد¬های اقتصادی و تأثیرات آنها بر زندگی آدم¬ها، تروما¬های کودکی و نقش پر رنگ خانواده در شکل¬گیری شخصیت انسان¬ها هم طی روال داستان بروز پیدا می¬کند.

- هالی از طنز برای تفکر، سرگرمی و گاه شوخ‌طبعی بهره برده است. ابتدا درباره کارکردهای طنز در این اثر توضیح دهید.

در واقع ماجرای طنز¬آمیز چندانی در این داستان رخ نمی¬دهد و بیشتر همان وقایع روزمره زندگی است که همه ما شاید با آنها مواجه شویم و هر چه بیشتر تلاش می¬کنیم تا اصلاح‌شان کنیم گند کار بیشتر درمی¬آید. این وقایع در لوای طنز، گیرایی به داستان تزریق می¬کنند و تأثیرگذاری آن را بیشتر می¬کنند. حتی شاید خیلی جاهای داستان به ما نشان دهد که اشتباهاتی که خیلی مواقع به خاطر انجام‌شان خجالت¬زده می¬شویم مسائل پیش پا افتاده¬ای باشند و چندان اهمیتی ندارند و همه مرتکب آن می¬شوند. گذر زمان به شخصیت¬های داستان این امکان را می¬دهد تا آن چیز¬هایی را که تراژیک و آزاردهنده است بپذیرند و راهی برای زیست مسالمت-آمیز کنار آنها بیابند. یکی از مهم¬ترین کارکرد¬های طنز در این داستان ایجاد شادی است که کاملاً آگاهانه توسط نویسنده برای بیرون کشیدن خواننده از حال و هوای کسل¬کننده زندگی¬های امروزی صورت پذیرفته است.

- در بخش‌هایی از کتاب به نظر می‌رسد از طنز بیش از حد و حتی در برخی مواقع اغراق‌آمیز استفاده شده است. نظر شما دراین‌باره چیست؟

اغراق بیش از حد و بزرگ¬نمایی واقعیت¬ها شگردی است که باعث تأمل و مکث در معنای ظاهری و سطحی می¬شود و بار معنایی خاصی را به متن القا می¬کند. اغراق در طنز داستان مصداق این واقعیت است که هر زمان که اشتباهی رخ می¬دهد و سعی در اصلاح آن با دستپاچگی و بی¬فکری داریم خرابکاری بیشتری رخ می¬دهد. پافشاری بیش از اندازه برای کنترل کردن همه چیز و کمال¬گرا بودن برای شخصیت¬های این داستان درست نتیجه عکس داده است. به نظر من تأکید بر طنز داستان از نقاط قوت آن است که سبب شده نویسنده بتواند حجم زیادی از مسائل و دغدغه¬های یک زن را در داستان بگنجاند . یکی از اساسی¬ترین کارکرد¬های طنز برای انتقاد و اصلاح است، خیلی از مواقع استفاده از طنز برای نشان دادن مشکلات به مراتب تأثیر¬گذارتر از بیان آن معضلات به طور مستقیم می¬باشد که در این داستان هم همینطور است.

- هالی با تمام اضطراب‌ها و دلواپسی‌هایش بازتابی از انسان در جامعه مدرن است. والری علاوه بر نقد مسائل موجود، از تلاش هالی برای رفع مشکلاتی که با آن دست و پنجه نرم می‌کند، می‌گوید. از این جهت جایگاه انسان امروزی در این اثر را چطور ارزیابی می‌کنید؟

در این رمان نه تنها هالی که شخصیت اصلی داستان است؛ بلکه سایر شخصیت¬های محوری هم تلاش دارند زمانی که نقاب از چهره¬هایشان می¬افتد و واقعیت¬ها و مشکلات زندگی¬شان به نمایش گذاشته می¬شود، از دل مشکلات دوباره همچون ققنوسی زاده شوند. در کنار معضلات خانوادگی که با آن دست و پنجه نرم می¬کنند دلخوشی¬هایی هر چند اندک برای خودشان دست و پا کنند و زندگی¬شان را بسازند و این موضوع در زندگی¬های ما هم به همین منوال است. هیچ انسانی کامل نیست و هیچ¬گاه شرایط زندگی هیچ¬کس تمام و کمال نیست و همانطور که این داستان نشان داده است هنر این است که آدم خانه¬اش، خانواده¬اش، اطرافیانش، شرایط زندگی¬اش را همانطور که هستند بپذیرد و راهی برای زیست مسالمت¬آمیز کنار آنها بیابد.

- ترجمه رمانی روانشناسانه و طنزآمیز چه چالش‌هایی به همراه داشته است؟

از دشواری¬هایی که ترجمه¬ متون طنز دارد این است که ترجمه آن منوط به شناخت دقیق از بافت زبان و معنای متداول واژگان و عبارات است. برخی عبارات و واژگان ظرفیت دو معنایی یا چند معنایی بودن دارند که اساساً همین امر می¬تواند زمینه¬ای برای خلق طنز باشد. مثلاً از شگردهایی که در این کتاب برای ایجاد طنز به کار برده شده است اصطلاح¬سازی¬هایی خنده¬آور است. یا استفاده از القاب و عناوین تشبیهی براد افراد یا اشیاء با توجه به ویژگی¬های ظاهری یا روانی آنهاست. اینکه بتوان طنزی را که به زبانی دیگر و به قلم انسانی دیگر نوشته شده است در زبان مقصد به همان گیرایی منعکس کرد البته که بسیار چالش¬برانگیز بود. چون طنز در کشور¬های مختلف گونه¬های خاصی از مسائل را در برمی¬گیرد که منعکس کردن آن در فرهنگ¬های دیگر و بومی¬سازی کردنشان شاید دشوار و در برخی مواقع غیرممکن باشد.

نکته دیگر این بود که بخش¬هایی از این کتاب در قالب تصورات هالی و به صورت فیلمنامه بود که آن هم مقوله¬ای جدا برای ترجمه بود. همانطور که اشاره شد این کتاب در دسته رمان¬های روانشناسی، طنز، خانوادگی جای می¬گیرد که طیف گسترده¬ای از موضوعات را در خود جای داده است و به قطع صحیح و به شیوه¬ای گیرا منعکس کردن آن بسیار چالش¬برانگیز و زمان¬بر بود.

- ترجمه و انتشار این اثر چقدر زمان برد و آیا برای مخاطبانتان خبر تازه‌ای دارید؟

ترجمه کتاب در حدود شش ماه زمان برد ولی با توجه به مشکلاتی که به واسطه پاندمی کرونا پیش آمد چاپ آن کمی به درازا انجامید. کتاب دیگری با عنوان بابِل یا ضرورت اعمال خشونت، تاریخچه¬ای محرمانه از آکسفورد، انقلاب مترجمان، را ترجمه کرده¬ام که در ژانر علمی¬ تخیلی و تاریخی است و در آن با انتشارات خوب کتابسرای تندیس همکاری داشتم که چند روز قبل به بازار روانه شد. این کتاب که برنده جایزه ادبی نبولا و جوایز ادبی دیگری در سال 2022 بوده روایت بسیار گیرایی دارد و به نظرم یکی از شاهکار¬های ادبی این شاخه است. یک کتاب دیگر هم در حوزه زنان موفق در دست چاپ دارم که در آن هم با انتشارات خوب پارسه همکاری داشت