گذری بر بازار بی‌مهار لبنیات

کارشناسان معتقدند؛ چرخه تخصیص ارز به نهاده‌های دامی، فرصت خرید شیر ارزان برای تولیدکنندگان محصولات لبنی و... همگی از جمله دلایلی است که ایجاب می‌کند تا دولت در قیمت‌گذاری این محصولات که بخش اصلی سفره معیشت خانوارها و تامین سلامت آنهاست، ضرورتی است برای اعمال نظر سازنده دولت تا این اقلام از سفره مردم حذف نشود.

قیمت‌گذاری نهاده‌های دامی

به گزارش «آرمان ملی»، علی حریت‌پرور در این باره گفت: بازار لبنیات در ماه‌های اخیر با موج جدیدی از افزایش قیمت روبه‌رو شده است؛ که مستقیماً سبد مصرفی خانوار، قدرت خرید مردم و تاب‌آوری اقتصادی جامعه و البته مسئله تامین سلامت آنها را هدف قرار می‌دهد و در این راستا، محصولاتی که سال‌ها در شمار اقلام ثابت و ضروری سفره ایرانی بودند، به تدریج از دسترس بخش بزرگی از خانواده‌ها خارج شده‌اند. این روند، تنها یک تغییر در رفتار مصرف‌کننده نیست؛ بلکه نشانه‌ای از فرسایش شدید قدرت خرید و کاهش تاب‌آوری اقتصادی جامعه است. از این رو، کشمکش میان دولت و بخش خصوصی درباره اینکه آیا دولت باید در قیمت‌گذاری لبنیات دخالت کند یا نه، نیاز به تحلیل بیشتر در ابعاد مختلف دارد، که بی توجهی به پیامدهای گرانی لبنیات و مسئولیت دولت و بخش خصوصی از اهمیت بسزائی برخوردار است. او افزود: کاهش هر روزه قدرت خرید مردم و گرانی مستمر اقلام اساسی سفره‌های مردم مانند؛ گوشت برنج، روغن، مرغ، تخم‌مرغ، لبنیات و... درحالی صورت می‌گیرد که هیچ تغییری در سطح درآمد مردم اتفاق نمی‌افتد و به این ترتیب فقط با کاهش قدرت خرید؛ مردم از بازار لبنیات و دیگر اقلام اساسی عقب‌نشینی می‌کنند.

حذف تدریجی لبنیات

 او افزود: مشاهدات میدانی، داده‌های اتحادیه‌های فروشندگان و گزارش‌های رسمی نشان می‌دهد که مصرف لبنیات طی یک سال اخیر به شکل محسوسی کاهش یافته است و به این ترتیب، خانواده‌هایی که تا همین چند سال قبل روزانه یا چند بار در هفته شیر، ماست و پنیر خریداری می‌کردند، امروز این اقلام را به مصرف حداقلی کاهش داده‌اند و حتی بعضی خانواده‌ها، لبنیات را به‌طور کامل از لیست خرید ماهانه حذف کرده‌اند که ببانگر آن است که قدرت خرید مردم به حدی پایین آمده که توان خرید کالاهای ضروری هم از بین رفته است.

تاب‌آوری اقتصاد خانوارها

این کارشناس اقتصادی افزود: در اقتصادی که تورم مزمن دارد و درآمد واقعی خانوارها طی چند سال گذشته کاهش یافته، هر افزایش قیمت در کالاهای ضروری، مستقیماً به کاهش مصرف آن منجر می‌شود و به این معناست که خانوارها نه از روی انتخاب، بلکه از سر اجبار اقتصادی، کالای ضروری را کنار می‌گذارند. او ادامه داد: به این ترتیب تاب‌آوری اقتصادی خانوار یعنی توان مالی خانواده‌ها برای مدیریت هزینه‌ها، مواجهه با افزایش قیمت‌ها و ادامه زندگی را دشوار می‌سازد و حتی احتمال فروپاشی اقتصادی خانوارها در ابعاد مختلف را به دنبال خواهد داشت. حریت پرور توضیح داد: با افزایش قیمت لبنیات، بخشی از این تاب‌آوری به‌شدت آسیب دیده است، چراکه، لبنیات جزء اقلام جانشین‌ناپذیر، در سبد خانوار است و چنانچه قیمت یک کالای غیرضروری افزایش یابد، خانواده می‌تواند مصرف آن را کم یا جایگزین کند، اما برای لبنیات، جایگزین اقتصادی معناداری وجود ندارد. او افزود: وقتی چند ماه یا چند سال، این کالای ضروری از سبد مصرفی خانوار حذف شود، عملاً فشار هزینه‌ای بر سایر حوزه‌ها مانند؛ درمان، انرژی، حمل‌ونقل و... هم بیشتر می‌شود و تاب‌آوری اقتصادی به‌طور کامل فرومی‌ریزد.

حلقه اصلی افزایش قیمت‌ها

او درباره توجیه بخش خصوصی و تولیدکنندگان برای گرانی لبنیات به دلیل افزایش قیمت نهاده‌های دامی و... گفت: خوراک دام، کنجاله، ذرت، سویا، هزینه‌های حمل‌ونقل و انرژی طی ماه‌های اخیر افزایش چشمگیری داشته است که این هزینه‌ها نهایتاً خود را در قیمت شیر خام نشان داده و شیر خام نیز پایه اصلی قیمت‌گذاری کل صنعت لبنیات است، اما تخصیص ارز شیرخام با قیمت ارزان‌تر از بازار و... در راستای تلاش برای ثبات نسبی قیمت لبنیات است. این استدلال در ساختار اقتصادی، شاید تا حدی قابل پذیرش باشد، ولی پرسش اصلی اینجاست که اگر، نهاده‌های دامی گران شود و دولت دخالت نکند، مردم چگونه باید کالای ضروری را بخرند؟ همانگونه که توقع است که اگر نهاده‌های دامی گران شود، دولت دخالت کند. او معتقد است: این دوگانه پیچیده، اساس بحران امروز بازار لبنیات است. در حقیقت، نقش دولت در چنین بازاری چندلایه است. یعنی، دولت از یک‌سو باید به دامداران و تولیدکنندگان کمک کند تا هزینه‌های تولید کاهش یابد، و از سوی دیگر باید دسترسی مردم به کالاهای ضروری را تضمین کند. تأمین نهاده‌های دامی با نرخ مناسب، مهم‌ترین نقش دولت است، چراکه اگر نهاده‌های دامی با قیمت مناسب و پایدار در اختیار دامداران قرار گیرد، قیمت شیر خام تثبیت می‌شود و تب قیمت در بازار لبنیات فروکش می‌کند.

سهم نوسانات بازار ارز

در سال‌های اخیر، نوسانات شدید نرخ ارز، سیاست‌های نامتناسب ارزی و مشکلات واردات، نهاده‌ها را به یکی از پرریسک‌ترین بخش‌های زنجیره تولید تبدیل کرده است. در نتیجه دامدار برای پیش‌بینی قیمت تمام‌شده دچار سردرگمی است و این سردرگمی در تمام تولید صنعتی لبنیات بازتاب پیدا می‌کند. این کارشناس ادامه داد: برخی انجمن‌های خصوصی معتقدند دولت نباید در قیمت‌گذاری دخالت کند. این دیدگاه با استناد به «رقابت سالم» و «قیمت واقعی بازار» مطرح می‌شود، اما این پرسش سادهدرراین بین بی‌پاسخ می‌ماند که در شرایطی که قدرت خرید مردم سقوط کرده، آیا می‌توان کالاهای ضروری را کاملاً به بازار سپرد؟ در حالی که در اقتصادهای توسعه‌ یافته، مردم قدرت خرید بالا دارند و بازار آزاد امکان‌پذیر است، اما در شرایط تورمی ایران، آزادسازی بدون نظارت، عملاً به حذف کالاهای ضروری از سفره مردم منجر شده است.

ضرورت مداخله دولت

حریت‌پرور افزود: دخالت دولت در قیمت‌گذاری کالاهای ضروری، نه از سر مداخله‌گری افراطی، بلکه به دلیل نقش حمایتی آن در معیشت مردم است. در حقیقت در شرایطی که دولت توان کنترل همه قیمت‌ها را ندارد، یارانه هدفمند بر اقلام ضروری مانند شیر، پنیر و ماست، یکی از راهکارهای اقتصادی مؤثر است. این یارانه می‌تواند نه به تولیدکننده، بلکه مستقیم به مصرف‌کننده داده شود تا بخشی از قدرت خرید از دست‌رفته را جبران کند.

توجیهات بخش خصوصی

این کارشناس در ارزیابی دلایل تولیدکنندگان در باره عدم دخالت دولت در قیمت‌گذاری لبنیات گفت: این استدلال‌ها از نظر تئوریک قابل دفاع است، اما مشکل زمانی شروع می‌شود که نتیجه این روند، حذف لبنیات از سبد خانوار باشد. وقتی مردم نمی‌توانند کالای ضروری بخرند، دیگر شاخص‌های اقتصادی مانند «عرضه و تقاضا» به‌تنهایی پاسخگو نیستند. شاید در بسیاری از کالاها، بازار می‌تواند نقش تعیین‌کننده داشته باشد، اما برای اقلامی که ماهیت ضروری دارند، «بازار آزاد» نمی‌تواند عنصر اصلی باشد. لبنیات مانند برنج، نان یا روغن، یک کالای پایه است و حذف آن از سبد مصرفی خانوار، یک خطر جدی برای اقتصاد خانوار و اقتصاد ملی است. زمانی که مردم نتوانند کالاهای ضروری بخرند، چرخه اقتصادی هم آسیب می‌بیند، تقاضا کاهش می‌یابد، فروش شرکت‌ها پایین می‌آید، تولیدکنندگان کوچک ورشکست می‌شوند، اشتغال کاهش پیدا می‌کند، هزینه‌های درمان و رفاه افزایش می‌یابد. این یعنی گرانی لبنیات، تنها یک موضوع مصرفی نیست؛ یک خطر اقتصادی فراگیر است.

دخالت دولت

این کارشناس اضافه کرد: دولت باید دخالت کند، اما هوشمند، از نظر اقتصادی، پاسخ به این پرسش دو بخش دارد که شامل؛ دخالت در زنجیره تولید و نهاده‌ها. دولت باید نهاده‌های دامی را با قیمت مناسب در اختیار دامداران قرار دهد و نظام واردات و تأمین را از حالت نوسانی خارج کند. او بیان کرد: این دخالت ضروری است زیرا پایه قیمت تمام‌شده از همین نقطه آغاز می‌شود، به عبارتی، دخالت در تأمین دسترسی مردم به کالای ضروری این بخش می‌تواند از طریق قیمت‌گذاری، یارانه، بسته‌های حمایتی یا سیاست‌های ترکیبی انجام شود. او تاکید کرد: هدف اصلی این است که کالای ضروری از سفره مردم حذف نشود. از این رو، نباید فراموش کرد که گرانی لبنیات امروز بیش از هر زمان دیگری، به یک بحران اقتصادی تبدیل شده است. کاهش قدرت خرید، فرسایش تاب‌آوری خانوار، افزایش هزینه تولید و اختلاف میان دولت و بخش خصوصی نشان می‌دهد که بازار لبنیات نیازمند یک تصمیم فوری و راهبردی است و در این راستا دولت باید نهاده‌های دامی را با قیمت واقعی و پایدار تأمین کند و تولیدکننده باید بر اساس هزینه واقعی تولید سود منطقی داشته باشد. مردم باید بتوانند کالای ضروری را با قیمت قابل‌دسترس خریداری کنند. او اصافه کرد: حذف لبنیات از سفره مردم به معنای تضعیف اقتصاد خانوار و کاهش توان اقتصادی کشور است؛ اتفاقی که اگر امروز مهار نشود، فردا هزینه بسیار بیشتری بر دوش دولت و جامعه خواهد گذاشت.